Pisał kiedyś Kruczkowski w swojej "BIOGRAFII WEWNĘTRZNEJ", że "jednym z problemów, które mnie głęboko nurtowały w latach ostatniej wojny, okupacji i mojego pobytu w niewoli hitlerowskiej był problem tzw. porządnego Niemca ot, tego, którego z roku na rok widziałem uprawiającego pole za drutami mojego obozu - tego Niemca, który nie mordował, nie katował, nie rabował i nie palił, w ogóle przez całą wojnę nie opuszczał granic swego kraju - to znaczy ogromnej większości niemieckiego społeczeństwa, która jednak, czuliśmy to wszyscy, ponosiła odpowiedzialność za hitleryzm, za wojnę, za okupację, za Oświęcim i za zburzenie Warszawy. Zagadnienie to, problem winy "porządnego Niemca", niepokoiło mnie przez parę lat bez określonych zamierzeń pisarskich".

I dalej- ciągnie pisarz swój wywód myślowy w związku z tym problemem (już przecież opracowanym literacko) "nie przestał żyć we mnie i po napisaniu "Niemców" gdyż w gruncie rzeczy nigdy nie był problemem wyłącznie niemieckim". Tak więc "Pierwszy dzień wolności" - choć powraca raz jeszcze do sprawy winy oraz odpowiedzialności "porządnych Niemców" - poszerza jednak krąg rozważań o obszary pojęć wolności i wyboru postaw w sytuacjach, kiedy zwycięzcy są pokonani, a zwyciężeni stają twarzą w twarz ze zjawiskiem: zemsta i odwet, czy humanitaryzm? Oczywiście, Kruczkowski przedstawiając grupkę bohaterów swego utworu, stara się pokazać ich w tak dramatycznych spięciach - jako pewną, solidarną zbiorowość i jednocześnie oddzielne kierunki myślenia oraz wyobraźni - żeby odpowiedzieć im, sobie, nam wszystkim, na pytania związane z zakresem i możliwościami działań łudzi, którzy pozbawieni przez lata wolności, nagle ją odzyskali. I muszą (ch