"Potęga ciemności" Tołstoja należy do tego nurtu literatury rosyj­skiej, o którym mówiąc używa­my najczęściej słów: Człowiek (najlepiej przez duże C), dusza i chyba jeszcze Bóg. Kiedy ktoś pyta o nazwiska, odpowiadamy najczęściej z prostotą: Dostojew­ski, a całość zjawiska najchęt­niej skwitowalibyśmy terminem "problemy rosyjskiej duszy", przy czym nie spotkałem niko­go, kto podjąłby się wyjaśnić, co to takiego jest owa "rosyjska dusza" i czym się różni od dusz innych narodów. I przyznając Dostojewskiemu czy Tołstojowi prawo do wyłączności w dziedzi­nie "problemów duszy rosyj­skiej" nie widzimy, jak dalece zawężamy tym myślowym ste­reotypem zasięg wizji i analizy tych pisarzy. W "Potędze ciem­ności" mamy do czynienia z re­alistycznie namalowanym obrazem życia rosyjskiej wsi, ale czy z czystym sumieniem może­my powiedzieć, że analiza psy­chologiczna, jaką przeprowadza na tym przykładzie Tołstoj, og­raniczy się tylko do