Osoby

Trwa wczytywanie

Karol Estreicher

ESTREICHER Karol Józef Teofil, ur. 22 listopada1827, Kraków – zm. 30 września 1908, Kraków.

Z wykształcenia filolog oraz przez długie lata po ukończeniu kierunkowych studiów czynny zawodowo prawnik. Historyk literatury i teatru, krytyk literacki, ale przede wszystkim bibliograf – zasłużony dla wszystkich nauk humanistycznych. Wprowadził do polskiej teorii bibliografii pojęcie „hasło” – jako wyraz szeregujący w układzie alfabetycznym opis egzemplarza, z uwzględnieniem adresu wydawniczego, formatu bibliograficznego, objętości dzieła, aktualnego właściciela oraz odsyłaczy przedmiotowych. Był wieloletnim dyrektorem Biblioteki Jagiellońskiej. Przez całe życie związany z teatrem, który darzył wielkim zainteresowaniem. Pasję tę realizował i konkretyzował w opracowaniach monograficznych (Teatra w Polsce), w przekładach dzieł dramatycznych, pisaniu własnych utworów na scenę lub wierszy o aktorach, ale przede wszystkim – w licznych artykułach i rozprawach poświęconych różnym aspektom życia teatralnego.

Studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1843-1845) rozpoczął w wieku 16 lat. Szczególną uwagę poświęcał wykładom z literatury polskiej i powszechnej, historii starożytnej oraz bibliografii. W 1845 podjął też studia prawnicze. Po uzyskaniu dyplomu w 1848 rozpoczął pracę w wyuczonym zawodzie jako aplikant w Trybunale Cywilnym i Kryminalnym w Krakowie (do 1855), gdzie w latach 1849-1850 odbył również praktyki adwokackie i prokuratorskie, by następnie zostać adiunktem w Sądzie Lwowskim (1855-1862) i notariuszem w Sądzie w Wojniczu (1862). W tym czasie intensywnie interesował się językiem złoczyńców i poświęcał temu rozprawy naukowe. Gdy tylko okazało się, że dalsza droga prawniczej kariery nie prognozowała już nadziei na awans i rozwój (głównie z powodu postawy i poglądów politycznych Karola Estreichera), bez zwłoki zmienił profesję i oddał się swemu powołaniu – pracy naukowo-badawczej. Po przenosinach z rodziną do stolicy, w listopadzie 1863 objął stanowisko podbibliotekarza (zastępcy kierownika) w Bibliotece Szkoły Głównej Warszawskiej. Jego najpilniejszym zadaniem stało się uporządkowanie i opracowanie księgozbioru liczącego około 200 tysięcy woluminów. Jednocześnie powierzono mu funkcję adiunkta na Wydziale Filologiczno-Historycznym Szkoły Głównej. W działalności dydaktycznej zajmował się m.in. teorią bibliografii, którą definiował jako „naukę umiejętnego badania, opisywania, klasyfikowania i oceniania ksiąg” oraz jako „znajomość utworów piśmienniczych wszystkich ludów i wieków”. Po uzupełnieniu studiów filologicznych w 1867 uzyskał w Szkole Głównej Warszawskiej stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy Günther Zainer i Świętopełk Fiol. Jednak w związku z postępującą po upadku powstania styczniowego rusyfikacją uczelni, napiętnowany za poglądy Karol Estreicher musiał opuścić stolicę. W 1868 przyjął stanowisko dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej w rodzinnym Krakowie. Swe obowiązki pełnił tu do dobrowolnej emerytury, na którą przeszedł w roku 1905.

W ciągu 37 lat jego pracy nastąpiła znaczna poprawa warunków lokalowych placówki, w której trzykrotnie powiększyła się liczebność zbiorów – do około 180 tysięcy woluminów, 6 tys. rycin, 1 tys. map i kilku tysięcy rękopisów. Dział poloników rozrósł się do blisko 80 tysięcy egzemplarzy, a utworzenie nowych działów (grafiki, muzyki, druków ulotnych) spowodowało, że krakowska książnica stała się cenioną w kraju i za granicą placówką aktywnej pracy naukowej.

Karol Estreicher był współpracownikiem wielu instytucji kulturalnych i naukowych. Od 1861 należał do Krakowskiego Towarzystwa Naukowego, a od 1872 do powstałej wówczas Akademii Umiejętności. Pracował także w Komisji Teatralnej przy Radzie Miasta i zajmował się ocenianiem sztuk w organizowanych wówczas konkursach dramatycznych. W 1881 otrzymał Order Żelaznej Korony III klasy za zasługi dla kultury. Natomiast z inicjatywy Koła Literackiego we Lwowie przyznano mu w 1889 medal z napisem „Za Bibliografię Polską XVI, XVII, XVIII i XIX wieku. Ziomkowie”.

Karol Estreicher wiele uwagi poświęcał teatrowi, ale jego największym dziełem (którego wizjonerski charakter natchnął i zainspirował wielu przyszłych badaczy-następców, nie tylko z najbliższej rodziny) pozostają prace związane z przygotowywaniem i opracowaniem „Bibliografii Polskiej”. Materiały do niej zaczął gromadzić już w roku 1848, a studia nad bibliografią druków polskich i z Polską powiązanych zintensyfikował podczas pobytu w Warszawie. W 1868 zakończył przygotowanie do druku „Bibliografii polskiej XIX stulecia”, jednak opublikowanie jej w Królestwie Kongresowym okazało się niemożliwe. (Pod groźbą procesu sądowego prób podjęcia druku zakazał Teodor Witte, kurator Okręgu Naukowego Warszawskiego, nadzorujący Szkołę Główną metodycznie przekształcaną w wyniku popowstaniowych represji w rosyjski uniwersytet. Praca Karola Estreichera została uznana przez urzędników za „separatystyczną” i podejrzaną politycznie.) Znacznie lepsze warunki do ogłaszania Bibliografii Polskiej uczony uzyskał w autonomicznej wobec zaborcy Galicji, gdzie jako bibliotekarz i dyrektor książnicy uniwersyteckiej mógł bez przeszkód kontynuować badania. W wyniku wieloletniej pracy wydawał w Krakowie kolejne tomy „Bibliografii polskiej XIX stulecia” oraz „Bibliografię polską XV–XVI stulecia”, której początek opracował wspólnie z Janem Szlachtowskim. Za życia autora ukazały się łącznie 22 tomy „Bibliografii Polskiej”.

Dla teatrologa szczególne znaczenie ma dorobek Karola Estreichera jako biegłego i metodologicznie wprawionego historyka teatru. Badacz sam podkreślał, że teatr był zawsze głównym obszarem jego zainteresowań, a sztuka teatralna stanowiła przedmiot jego fascynacji od wczesnej młodości. Informacje bezcenne dla osób zainteresowanych historią teatru i dramatu polskiego zawiera opracowany przez uczonego trzeci zeszyt „Bibliografii polskiej XIX stulecia” opublikowanej w 1871, które kończy hasło „Dramat – dramatycy”. Jednak najważniejsze dzieło Estreichera o historii polskiego teatru to kilkutomowa monografia Teatra w Polsce, wydana po raz pierwszy za życia autora na własny koszt (trzy pierwsze tomy ukazały się w latach 1873-1879). Historycy teatru z entuzjazmem nazwali ją od razu „pierwszym słownikiem teatru polskiego” lub teatralnym „słownikiem Lindego”. Trwałość ustaleń i wartość dokumentacyjna dzieła Karola Estreichera na temat historii teatru zaznacza się i obecnie, a każdy badacz dziejów polskiej sceny rozpoczyna swoje poszukiwania od sprawdzenia, co (i czy) na interesujący go temat można znaleźć w opublikowanych tomach Teatrów w Polsce.

Karol Estreicher był też autorem wielu artykułów prasowych o tematyce teatralnej i wierszy poświęconych sztuce teatru. Sam pisywał dramaty, ale wywierał też duży wpływ na rozwój sztuki dramatopisarskiej jako juror krakowskich konkursów dramatycznych (oceniał je m.in. z dyrektorem teatru w Krakowie Stanisławem Koźmianem, z redaktorem naczelnym „Czasu” i recenzentem teatralnym Antonim Kłobukowskim, historykiem literatury Stanisławem Tarnowskim czy poetą Adamem Asnykiem). Starał się wzbogacić repertuar miejscowych teatrów i przekładał na język polski literaturę dramatyczną z francuskiego, niemieckiego, włoskiego i hiszpańskiego. Najczęściej sięgał po utwory francuskie, a wśród nich po komedie popularnego dramaturga i librecisty dziewiętnastowiecznego Augustina Eugène’a Scribe’a. Łącznie wykonał 34 przekłady.

Bibliografia

wybrana spośród ponad 700 ogłoszonych przez Karola Estreichera tekstów:

Teatralia

  • Teatra w Polsce, t. 1-3, Kraków 1873, 1876, 1879 [przedruk fotooffsetowy – Warszawa 1953. Bardzo pożyteczny indeks nazwisk, tytułów, sztuk i miejscowości do Teatrów w Polsce opracowali Eugeniusz Szwankowski i Wacław Zawadzki (Warszawa 1956). Sensacyjnym odkryciem i wydarzeniem dla teatrologów było odnalezienie tomu 4 Teatrów w Polsce, który w trzech woluminach (części: 1, 2, indeksy) opracował na podstawie Estreicherowskiego rękopisu Kazimierz Nowacki (Kraków 1992).];
  • O widowiskach w Krakowie z roku 1852, Kraków 1853;
  • Repertuar sceny polskiej od roku 1750 do 1871. Pisarze i tłumacze sceniczni zestawieni abecadłowo, Kraków 1871;
  • Parter stojący, Kraków 1888 [wersja cyfrowa];
  • Modrzejewska w Ameryce, Kraków 1888;
  • Teatr polski za oceanem, Lwów 1890;
  • Teatr w Stanisławowie, Kraków 1892;
  • Teatr krakowski, [w:] „Rocznik Krakowski” 1898, t. 1;
  • Teatr krakowski, Kraków 1898 [wersja cyfrowa];
  • Drużyny teatralne, Kraków 1899;
  • Teatr w Zakopanem, Kraków 1900;
  • Konkurs teatralny o nagrody Wydziału Krajowego [odbitka; artykuł z „Czasu”, poświęcony konkursom dramatycznym w Galicji od 1852], Kraków 1900;
  • Szopka krakowska, Kraków 1904 [opublikowane pod pseudonimem Jan Krupski].

Ponadto 
22 tomy „Bibliografii Polskiej”, Kraków 1870-1908 oraz m.in.:

  • Adam Mickiewicz. Rys biograficzny, Wiedeń 1863;
  • O bibliografii, Warszawa 1865;
  • Gwara złoczyńców, Warszawa 1867;
  • Günther Zainer i Świętopełk Fiol. Rozprawa napisana w celu uzyskania stopnia doktora filozofii przez Karola Estreichera, Warszawa 1867 [oddruk z Biblioteki Warszawskiej];
  • Tomasz Kajetan Węgierski (1755-1787), Lipsk 1883.

Milan Lesiak 

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji