Osoby

Trwa wczytywanie

Tomasz Truskolaski

TRUSKOLASKI, Truskolawski, Truskulawski, Dominik Tomasz (przed 20 grudnia 1750 - 4 listopada 1797 Warszawa),

aktor, antreprener.

Był mężem Agnieszki Truskolaskiej (ślub w Warszawie 7 sierpnia 1770), ojcem Józefy Ledóchowskiej. Pochodził z szlacheckiej rodziny Truskolaskich herbu Ślepowron osiadłej na Podlasiu (był współwłaścicielem wsi Truskolas – Lachy).

W 1774 wstąpił wraz z żoną do zespołu Teatru Narodowego w Warszawie (występował w nim, z przerwami, do 1787). Szybko zdobył jedno z czołowych miejsc. Pierwszą znaczniejszą rolą Truskolaskiego był Staruszkiewicz (Gracz).

W sierpniu 1775 jako prowodyr grupy aktorów polskich (która ustąpiła z Teatru Narodowego po odrzuceniu żądania podwyżki gaż) został przez kierujących antrepryzą Sułkowskich – wg relacji Agnieszki Truskolaskiej – za „buntownika poczytany i przed sądem oskarżony” (cyt. wg Warszawski teatr Sułkowskich); „bunt” skończył się ostatecznie zwycięstwem aktorów. W lipcu 1780 wraz z żoną i Kazimierzem Owsińskim potajemnie wyjechał z Warszawy do Lwowa (wg współczesnego „gazeciarza” T. Ostrowskiego „długi poczynione przez nich były tylko pretekstem porzucenia Warszawy, a w rzeczy samej ciągną ich do Lwowa dla otwarcia tam polskiego teatrum” (cyt. wg Teatr Narodowy 1765-94). We Lwowie utworzyli oni pierwszą w tym mieście antrepryzę teatru polskiego (działała do września 1783). Następnie, po krótkim okresie występów w Lublinie, Truskolaski wrócił z żoną do Warszawy (występy od 23 listopada 1783). W październiku i listopadzie 1784 występował z częścią zespołu warszawskiego (pod kierownictwem Wojciecha Bogusławskiego) w Grodnie, w styczniu 1785 w Dubnie. Następnie wraz z żoną na pewien czas opuścił scenę. Od maja 1786 grał ponownie w warszawskim Teatrze Narodowym (ale wg Bogusławskiego tylko przez rok, tj. zapewne do końca sez. 1786/87). Potem aż do końca czasów stanisławowskich nie występował nigdzie. Będąc „ociężałym i mniej już do powołania scenicznego ochotnym [...], sprzykrzywszy sobie trudy aktorskie, szukał znów spokojności w zaciszu domowego pożycia” (Bogusławski).

Podczas Insurekcji Kościuszkowskiej był kapitanem miejskiej milicji (19 maja 1794 aresztował insurgenta Antoniego Kowalskiego za odezwanie się: „Czy mam honor z panem Truskolaskim komediantem?”; słowo komediant Truskolaski uznał za obelżywe).

Po 1794 pozostał z żoną w Warszawie; w sierpniu 1795 podjął starania o uruchomienie teatru i jesienią tego roku rozpoczął przedstawienia w sali teatralnej pałacu Radziwiłłowskiego. (Potem przedstawienia także w teatrze na placu Krasińskich.) Zgromadził niezły zespół (m.in. Agnieszka Truskolaska, Karol Świerzawski, Jakub Hempiński) i skutecznie konkurował z zespołem Bonawentury Tuczempskiego (działającym do 28 lutego 1796), a także z teatrem niemieckim.

W 1797 przejął od J. Nowickiego przywilej na dawanie przedstawień polskich na obszarze Prus Południowych. W czerwcu i lipcu 1797 występował ze swym zespołem w Poznaniu, w sierpniu w Gdańsku, a w powrotnej drodze do Warszawy – w Łowiczu.

Truskolaski „był donośnej postawy – pisał Bogusławski – dosyć okrągłej tuszy, twarz męską i znaczącą mający. Oczy nieco małe, choć żywe, nie odpowiadały wielkości twarzy, co też wiele mu wyrazów, osobliwie w tragicznej mimice, ujmowało. Inne jego rysy, przedziwnie komiczne lazy, a osobliwie gniew, żartobliwość i sardoniczny śmiech wyobrażały. Poruszenia ciała miał żywe, zgrabne, a w polskim osobliwie ubiorze bardzo przyjemne. Głos donośny, nieco ostry, w tragicznych rolach umiał dziwnie łagodzić. Cały skład jego wyobrażał śmiałą i otwartą duszę.”

Najczęściej grywał „ojców komicznych” (emploi: „starcy i dzikie charaktery” – wg „Theater Kalender auf das Jahr 1779”) i to był, jak się zdaje, najwłaściwszy dla niego rodzaj ról. „Scena jego z Panfilem, służącym Gracza, który mu regestr długów swojego pana czyta, przez wyborną coraz odmiennie dziwującego się ojca [Staruszkiewicza] mimikę nader krotofilnie oddana, dowodziła w nim nie tylko szczęśliwej natury, ale razem i dociekania scenicznej sztuki” (Bogusławski). Występował jednak z powodzeniem także w dramatach. W tego typu rolach – jak twierdzi Bogusławski – ujawnił Truskolaski umiejętność odgrywania nagłych przemian uczuć (np. jako Baron Hartley w Eugenii „poruszał serca naówczas, kiedy na wiadomość o tajemnym zamęściu córki gwałtownym gniewem uniesiony przechodził raptownie w uczucie ojcowskiej dobroci widząc Eugenię u nóg swoich”) oraz umiejętność „rozrzewnienia serc ludzkich” (sceny przebaczeń, pojednań, szlachetnych ofiar „wrodzoną mu czułością i zniewalającym głosem ożywione, aż do łez poruszały patrzących”).

Ważniejsze role Truskolaskiego (poza wymienionymi): Sok (Trzewiki morderowe, albo Szewcowa niemiecka), Zarwis (Bewerlej, czyli Gracz angielski), Stary Furier (Minna von Barnhelm, czyli Szczęście żołnierskie), Klimunt (Syn marnotrawny), Rozsądnicki (Szkoła kobiet), Aryst (Fircyk w zalotach), Gryfard (Mieszczki modne), Dolban (Uczciwy winowajca), Falkland (Fabrykant londyński, czyli Rozpacz szczęśliwa).

Przypuszczalnie Truskolaski był w bliskich stosunkach z komediopisarzem Franciszkiem Zabłockim; zapewne z tytułu spłaty długów Zabłocki odstąpił Truskolaskiemu honorarium z teatru za napisanie Króla w kraju rozkoszy i podarował tekst komedii Rozsądny z miłości (którą wystawiono 30 listopada 1787 na benefis Agnieszki Truskolaskiej jako komedię Tomasza Truskolaskiego).

Bibliografia

Bernacki: Teatr; Bogusławski: Dzieje T.N. s. 267-275; Got: Na wyspie Guaxary; Grot: Dzieje sceny w Poznaniu; Raszewski: Z tradycji teatr.; Teatr Narodowy 1765-94; Warsz. t. Sułkowskich; Wierzbicka: Źródła cz. II; Pam. teatr. 1954 z. 3-4 s. 224-239, 245-254 (K. Wierzbicka, S. Dąbrowski, też ii.), 1967 z. 1 s. 44-46 (J. Jackl).

Ikonografia

M. Tokarski (K. Wojniakowski ?): Portret, olej - własność pryw.; J. Sonntag (zakład lit. L. Letronna Warszawa): Portret, lit., W. Bogusławski, Dzieła dramatyczne, t. III, Warszawa 1820.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973; zachowano konwnecję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji