Józef Surewicz
SUREWICZ Józef (5 maja 1805 Wilno – 1 lipca 1892 Warszawa),
aktor, reżyser, dyrektor teatru.
Prawdopodobnie był mężem aktorki Surewicz, ojcem Konrada Surewicza. Ukończył gimnazjum w Wilnie. Jak sam później mówił, urok i talent Józefy Ledóchowskiej, którą w czasach szkolnych podziwiał na scenie, przyciągały go do teatru. Debiutował w Wilnie 22 października 1823 w sztuce Awantura dniem przed bitwą. Wkrótce przyjęty do zespołu, grał odtąd w teatrze wileńskim aż do końca 1864. Mimo nienajlepszych warunków scenicznych szybko się wybił; grywał bohaterów i amantów w repertuarze klasycznym, z powodzeniem występując jako Albin (Śluby panieńskie), Dunois (Dziewica Orleańska), Karol Moor (Zbójcy), Edgar (Łucja z Lammermooru), Hamlet (Hamlet). Potem zaczął grać „specjalne charaktery trzpiotów, fanfaronów, pretensyjnych figur” (Pamiętnik Sceny Warszawskiej), np. Pana de Mesmes (Na górze i na dole), Gunthera (Piękna maseczka), a także drugich amantów, intrygantów i czarne charaktery. Od ok. 1845 występował już w charakterystycznych, często komicznych rolach starych wojskowych i szlachciców, jak np. Major (Panna mężatka), Staroświecki (Żydzi), Bukowski (Wojna z kobietą), Miecznik (Domy polskie). Był aktorem dobrym i starannym, pisano, że „żadnej nie zawiedzie roli, żadnego nie skrzywi charakteru”.
Od 1836 współkierował z Józefem Rogowskim i Stanisławem Nowakowskim sceną wileńską, od 1840 należał z Wojciechem Aszpergerem, Janem Aśnikowskim i Bogumiłem Dawisonem do „Rady Starszych”. W 1844, kiedy zespół wileński podzielił się na dwie części, Surewicz objął dyrekcję nad grupą aktorów, która do grudnia 1845 grała po polsku w starym gmachu teatralnym, tzw. Wielkim. Od połowy grudnia 1845 oba zespoły połączyły się i grano razem (zarówno po polsku, jak i po rosyjsku) w gmachu Ratusza.
Surewicz był głównym reżyserem zespołu wileńskiego, a wg Antoniego Millera przez pewien czas (do 1857) także nim kierował (nie jest to jednak wiadomość pewna). Zespół wileński wyjeżdżał prawie co roku w okresie letnim pod jego dyrekcją na występy gościnne do Kowna (1845 – latem i zimą, w lecie 1853, 1854, 1857, 1858, 1859), Druskiennik (1841, 1843, 1844, 1845, 1854, 1855, 1856, 1857, 1859), Mińska (listopad 1844), Grodna (1841, 1857), Białegostoku (1854), Birsztan (1860) i Dyneburga (w lecie 1859 i od czerwca 1861 do zimy 1862).
22 października 1855 obchodził na scenie wileńskiej jubileusz trzydziestopięciolecia pracy, bardzo serdecznie przyjmowany przez publiczność. Władysław Krogulski napisał, że Surewicz „tym był przez długie lata dla Wilna, czym Żółkowski dla Warszawy”.
Po zamknięciu teatru polskiego w Wilnie w 1864, grał tam jeszcze przez jakiś czas biorąc udział w przedstawieniach rosyjskich, a następnie wyjechał do Warszawy. Od 13 maja 1867 do maja 1868 był reżyserem dramatu Warszawskich Teatrów Rządowych, a od 1 czerwca 1868 został „inspektorem porządku scenicznego”. Na tym stanowisku pozostał do końca życia.
W WTR grywał bardzo rzadko. Pierwszy raz wystąpił 14 lutego 1869 jako Rotmistrz (Damy i huzary). Grał potem jeszcze m.in. Orgona (Dożywocie) i Astolfa (Odludki i poeta). Po raz ostatni wystąpił 18 maja 1870 w roli Doży (Kupiec wenecki). 22 października 1873 obchodził w Warszawie jubileusz pięćdziesięciolecia pracy teatralnej.
Bibliografia
Album teatr. s. 21 (il.); Estreicher: Teatra; Kotarbiński: Aktorzy i aktorki s. 99-100; Miller: Teatr i muzyka na Litwie; Pam. Sceny warsz. 1840 s. 181, 182, 187; Rulikowski: Teatr na Litwie s. 59, 61-65, 67, 69, 70, 75, 77, 81, 82, 84, 87-90; Rulikowski: Teatr warsz.; Simon: Dykcjonarz; Skibiński: Pamiętnik; Witkowski: Świat teatr.; EMTA 1886 nr 153 (il.), 1892 nr 458; Gaz. teatr. 1843 nr 54, 55; Sł. 1892 nr 146 (J. Kenig); Chomiński; Jasiński; Krogulski.
Ikonografia
NN: S. jako Jakub (Saracen), lit. Teatr Wileński, oddział III, Wilno 1841; J. Oziembtowski (zakład lit. J. Oziembłowskiego, Wilno): Portret, lit. 1846 – MNWarszawa; Fot. pryw. – IS PAN.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.
