August Sułkowski
SUŁKOWSKI August (15 XI 1729 Drezno - 7 I 1786), antreprener. Był synem księcia Aleksandra Józefa S. i Marii Franciszki z domu Stein zu Jettingen. Ordynat na Rydzynie, był od 1768 wojewodą gnieźnieńskim, od 1776 kaliskim, od 1782 poznańskim. Od 1762 mieszkał stale w Rydzynie. Ok. 1765 zorganizował w swojej rezydencji t. dworski stojący na wysokim poziomie (występowali w nim oficjaliści książęcy oraz zawodowe niem. zespoły wędrowne); działał on prawdopodobnie aż do 1786. Antreprenerem publicznego t. został S. nie z teatromanii, ale z żądzy zysku. W 1767 zbudował w Warszawie przy ul. Nowy Świat pałac zw. Nowym Suł-kowem z przeznaczeniem na "rozrywki publiczne". 2 I 1774 otwarto w nim reduty. Dzięki poparciu ambasadora ros. O. Stackelberga otrzymał uchwalony 11 VI 1774 przez Sejm Delegacyjny przywilej "exclusionis" na widowiska w stolicy; na mocy tego przywileju podporządkował sobie działającą od kwietnia 1774 antre-pryzę T. Narodowego (restytuowaną z inicjatywy Stanisława Augusta przez F. Ryxa i J. Kurza), 31 VII 1774 utworzył wraz z A. Ponińskim oraz F. Ryxem (z racji jego zaangażowania finansowego i organizacyjnego) wspólny zarząd nad antrepryzą T. Narodowego. Z początku S. ograniczał się prawie wyłącznie do wglądu w finanse t., pozostawiając Ryxowi (Poniński był figu-rantem) sprawy organizacji i repertuaru (Ryx był oficjalnie dyr. widowisk). Sprowadził tylko do Warszawy aktorów z t. dworskiego w Rydzynie, aby wzmocnić zespół T. Narodowego. Samodzielność w postępowaniu Ryxa doprowadziła wkrótce do konfliktu. 18 IV 1775 spółka została zreorganizowana: Ryx został pozbawiony przez S. stanowiska dyr. widowisk (objął je "regisseur" t. dworskiego w Rydzynie, kapitan Hoese), na miejsce Ponińskiego wszedł brat S., Antoni. Po ustąpieniu Ryxa ze spółki 1 VII 1775 stanęli oni sami na czele antrepryzy T. Narodowego. Samodzielne rządy S. i jego brata okazały się niefortunne (doszło do otwartego "buntu" aktorów pol., ustały także przedstawienia włoskie). Zniechęcony trudnościami S. wydzierżawił 1 X 1775 przywilej teatr. J. Kurzowi, a po jego niepowodzeniach scedował przywilej na Ryxa, który już od początku 1776 przejmował od Kurza rządy nad teatrem. Zatwierdzenie cesji przywileju przez sejm nastąpiło 26 X 1776. W świetle ostatnich badań ugruntowana w tradycji przez W. Bogusławskiego wysoka ocena zasług S. dla rozwoju T. Narodowego okazała się nieuzasadniona.
Bibl.: Bernacki: Teatr; Miscellanea z doby Oświecenia, Wrocław 1960 (Z. Wołoszyńska); Warsz. t. Sułkowskich (il.); Wierzbicka: Sześć studiów.
Ikon.: NN: S., sylwetka, repr. M. Treter: Sylwetki portretowe z czasów Stanisława Augusta, Lwów 1923.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
