Osoby

Trwa wczytywanie

Teresa Palczewska

PALCZEWSKA Teresa, zamężna Markowska (11 listopada 1805 Steklinek pow. Lipno – 22 sierpnia 1858 Warszawa), aktorka, tancerka, reżyser. Była córką Antoniego P. herbu Orla i Urszuli z Siekierskich 1° v. Dziedzickiej, siostrą Agnieszki Palczewskiej i Antoniny Palczewskiej.

Już jako dziecko występowała w Warszawie w T. Narodowym, m.in. 9 kwietnia 1819 grała rolę dziecinną w Atalii, 17 czerwca tańczyła w Divertissement. Uczyła się początkowo w warsz. szkole baletowej, a następnie w Szkole Dramatycznej. Od 1820 stale pracowała w T. Narodowym. Z zespołem tego t. uczestniczyła też w 1823 w wyprawie do Płocka, Poznania i Kalisza. 30 czerwca 1834 wystąpiła w Warszawie po raz ostatni w roli Marii (Malwina, czyli Małżeństwo ze skłonności).

Na scenę wróciła dopiero po sześciu latach, występując w różnych t.: w Krakowie (2 stycznia – 2 maja 1840), Lwowie (15 maja – 5 czerwca 1840), latem 1840 z aktorami krak. pod wodzą Z. Anczyca w Kaliszu. Od początku 1841 do poł. 1843 była aktorką t. krak.; w tym okresie wyjeżdżała także z zespołem tego t. do innych miast. W czerwcu 1841 wyruszyła na czele aktorów krak. na występy gościnne do Kalisza, a we wrześniu do Kielc. Latem 1842 uczestniczyła w wyprawie t. krak. do Kalisza i Poznania. Latem 1843 grała w zespole J. Pfeiffera w Kaliszu; 7 i 11 sierpnia 1843 wystąpiła gościnnie w t. warsz. jako Łucja (Oblubienica z Lammermooru) i Amelia (Trzydzieści lat, czyli Życie szulera). Od listopada 1843 była ponownie aktorką t. krak., jednak w maju 1844 zerwała umowę i wyjechała do Warszawy. Po raz ostatni ukazała się na scenie w Krakowie, gdzie występowała gościnnie od 28 stycznia do 6 marca 1847 w czterech rolach. W ostatnim okresie życia mieszkała w Warszawie. Do 1850 uczyła tu tańca i ułożenia salonowego w Instytucie Aleksandryjskim. W 1851 prawdopodobnie przez pewien czas przebywała w Paryżu. 8 lipca 1849 w Warszawie wyszła za Macieja Markowskiego, urzędnika Heroldii Krajowej.

Wśród aktorek polskich pierwszej poł. XIX w. była indywidualnością wyjątkową, łącząc świetne warunki sceniczne i bujny temperament z nieprzeciętną inteligencją i wiedzą.

Dzięki licznym podróżom znała t. Paryża, Berlina, Wiednia i Drezna. Z powodzeniem tłumaczyła z franc. utwory dram. (ogółem kilkanaście, m.in. Oblubienicę z Lammermooru). W początkach swojej kariery często występowała w balecie; tańczyła wtedy Grację (Trzy gracje), Ceres (Święto żniwa), Kasię (Powrót z wojny). Grała jednak i role dram., w 1821 nawet Ofelię (Hamlet). W 1827 zdecydowanie przeszła do repertuaru dram. szybko wysuwając się na jedno z pierwszych miejsc w T. Narodowym. W tym okresie grała m.in. tyt. rolę w Barbarze Zapolskiej LA. Dmuszewskiego, Ryksę (Ludgarda), Elwirę (Cyd), Gabrielę (Panna de Belle Isle), Amelię (Amelia Mansfield). Największe sukcesy odnosiła jako Emma (Zamek Kenilworth) i Łucja (Oblubienica z Lammermooru).

Szczyt powodzenia osiągnęła w Krakowie. H. Meciszewski twierdził tu, że czasem „niewłaściwością deklamacji chybia”, natomiast z podziwem pisał o jej kulturze gestu i mimiki. „Panna Palczewska na chwilę nawet nie zapomina, że na scenie w grze mimicznej żadnego zawieszenia nie ma. W każdym ruchu jej osoby, w każdym spojrzeniu i w całej twarzy widać oczywiście, że mimikę jej poprzedziło zgłębienie roli i że jest owocem pilnego zastanowienia się nad jej celem”. Na tle ówczesnej rutyny, naznaczonej zazwyczaj tradycją klasycystyczną, imponowała istotnie bogactwem i siłą wyrazu. „Jej gra czysta, pełna uczucia i prawdy, nadaje każdej scenie, do której wchodzi, tak łudzącą postać rzeczywistości, że prawie wszyscy słuchacze zmuszeni są podzielać z nią jej boleść, trwogę, przerażenie” – stwierdzono w „Gazecie Krakowskiej”. W Krakowie grała m.in. tyt. role w Barbarze Radziwiłłównie A. Felińskiego i w Marii Stuart F. Schillera, Klarę (Matka rodu Dobratyńskich), Joannę (Dziewica Orleańska), Jokastę (Edyp), Teresę (Sierota z Genewy), Jenny (Wariatka), Hedelmonę (Otello), Kamilę (Horacjusze). Z równym powodzeniem występowała także w komediach, m.in. jako Flora (Pan Geldhab), Justysia (Mąż i żona), Królowa Anna (Szklanka wody), Zofia (Przyjaciele), Hrabina (Żydzi), Amelia (Zmyślone niewiniątko). Wśród kolegów, zwłaszcza młodego pokolenia, wyrobiła sobie ogromny autorytet. B. Dawison przyjechał specjalnie do Kalisza w 1840, żeby korzystać z jej rad. „U panny Palczewskiej próbowałem często moje role i muszę przyznać, że jej trafnemu sądowi wiele zawdzięczam” – zapisał wtedy w swoim dzienniku.

Z natury władcza, a nawet despotyczna, zdobyła sobie w 1840–43 znaczny wpływ na dyr. t. krak. T.A. Chełchowskiego. K. Estreicher przypisywał jej polepszenie repertuaru i udoskonalenie reżyserii, które tą drogą osiągnęła; wysoko oceniał jej talent pedag.: „Ona była mistrzynią Rychtera, Ignacego Chomińskiego i Królikowskiego. Bez niej, kto wie, czyliby te talenta tak szybko i zdrowo wystrzeliły”. Zetknięcie z drugą wybitną indywidualnością, jaką był następca Chełchowskiego, Meciszewski, doprowadziło jednak natychmiast do zatargów, które Meciszewski szeroko opisał w swej broszurze Kilka słów do Redaktora „Gazety Poznańskiej”.

Bibliografia

Estreicher: Historia sceny warsz. s. 31, 37, 40, 41, 45; Estreicher: Teatra; Got: Teatr Meciszewskiego; Grot: Dzieje sceny w Poznaniu; Krzesiński: Koleje życia s. 259–260, 261 (il.), 262, 264, 296–297, 458–460; H. Meciszewski: Kilka słów do Redaktora „Gazety Poznańskiej”, Kraków 1845 s. 51–74; Meciszewski: Uwagi s. 87, 111, 120, 122, 127–128, 131, 142, 153, 158, 163–165; S. Morawski: Studia z historii myśli estetycznej XVIII i XIX w.. Warszawa 1961 (il.); Pepłowski: Teatr we Lwowie I; Pudełek: Warsz. balet romantyczny; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 62–65 (il.), 67; Wspomnienia aktorów (Dziennik B. Dawisona); Afisz teatr. 1969 nr 43 (il.); Gaz. krak. 1840 nr 4; Gaz. teatr. 1843 nr 65; Scena pol. 1937 z. 1–4 (T. Terlecki: Listy B. Dawisona); Afisze, Bibl. Jagiell.; Chomiński; Jasiński; Zb. M. Rulikowskiego sygn. 69/2 (album P.) IS PAN.

Ikonografia

A. Kolasiński: Portret, olej, 1849 – MNKraków; J. Tysiewicz: Portret, akw., 1851- MNKraków (zb. Czapskich); F.Pfanhauser, W. Schertle (zakład lit. C. Pohla, Warszawa): P. jako Łucja (Oblubienica z Lammermooru), lit., 1834 – MN Kraków (zb. Czapskich).

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

  • Teresa Palczewska – portret z pytań, [w:] Portrety teatralne piórkiem – węglem – pędzlem. Prace dedykowane profesor Annie Kuligowskiej-Korzeniewskiej, pod redakcją Ireny Jajte-Lewkowicz i Małgorzaty Leyko, przy współpracy Dariusza Leśnikowskiego, Łódź 2011, s. 55–66.

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

 

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji