Kajetan Nowiński
NOWIŃSKI Kajetan (ok. 1795 Kraków - 22 IV 1857 Lublin), aktor, dyr. teatru. Był mężem -> Domiceli N., ojcem -> Malwiny N. I -> Bolesława N. W 1814 występował w Krakowie; m.in. 26 IV grał Łukasza ("Szkoda wąsów"). Wg S. Krzesińskiego wkrótce po ukończeniu szkoły przeniósł się z Krakowa do Wilna i tu zaczął występować w teatrze. Wiadomo, że grał w t. wileńskim również w 1821 (kwiecień-listopad). W 1826-27 należał do zespołu K. Skibińskiego, z którym występował w Lublinie (sez. 1826/27) i Wilnie (1827). W 1827 w Białymstoku ożenił się z aktorką Domicelą z Werowskich Skarżyńską. W 1828 występował w Siedlcach, skąd przeniósł się do Zamościa, do zespołu J. Aśnikowskiego. W Zamościu zorganizował własny zespół i od 1828 był dyr. trupy teatralnej, z którą wędrował aż do 1857 (z pięcioletnią tylko przerwą w 1831-36), odwiedzając wiele miast i miasteczek Królestwa Polskiego. W sez. 1828/29 prowadził zespół w Zamościu (do października 1829); w październiku 1829 przybył z zespołem do Lublina; tu do dyrekcji wszedł T.A. Chełchowski; nieporozumienia między dyr. spowodowały, że przez krótki czas każdy z nich próbował prowadzić zespół osobno, lecz jeszcze przed końcem 1829 połączono oba zespoły i pod wspólną dyr. grano w Lublinie do końca kwietnia 1830, a na lato wyjechali z zespołem na występy do Zamościa; później rozstali się w niejasnych okolicznościach. W sez. 1830/31 i przez prawie cały rok 1831 N. dzierżawił t. w Lublinie i prowadził tam przedstawienia; w tym czasie T.A. Chełchowski początkowo był współdyr., a od grudnia 1830 do jesieni 1831 utworzywszy własny zespół rywalizował znowu z N. dając równocześnie przedstawienia. W listopadzie 1831 N. rozwiązał swój zespół i wyjechał do Krakowa. W zespole t. krak. występował od stycznia 1832 do wiosny 1836. W maju 1836, po rozbiciu zespołu krak., wyjechał do Kielc, gdzie ponownie zorganizował własny zespół; w tymże roku dawał przedstawienia w Radomiu i Lublinie. W 1837 był dyr. w Lublinie, Siedlcach i Radomiu (lipiec), w 1838 w Płocku (w styczniu był tu w zespole T.A. Chełchowskiego, potem sam prowadził zespół, a od poł. czerwca połączył się tu z zespołem J. Szymkajły), w 1840 znowu sam we Włocławku (od lutego do sierpnia), Koninie (czerwiec), Ciechocinku (od 10 VIII), Łęczycy, Kaliszu i Lipnie, w 1841 w Lipnie (do kwietnia), Sierpcu (od końca kwietnia do czerwca), Ciechocinku, Włocławku i Łowiczu, w 1842 w Sierpcu (lipiec), Ciechocinku i Mławie, w 1843 w Mławie, Pułtusku, Płocku (lipiec), Ciechocinku, Łowiczu (wrzesień), Przasnyszu i Skierniewicach (październik), w 1844 w Płocku (przez kilka miesięcy - do czerwca), w miasteczkach ówczesnej guberni Augustowskiej (lato; od poł. czerwca), Łowiczu (wrzesień), Łomży (październik), w 1845 w Łomży (zapewne od poprzedniego roku, bo do poł. stycznia) i Ostrołęce (od poł. stycznia do kwietnia), w 1846 w Siedlcach (czerwiec), w 1847 w Lublinie i Kaliszu (od 15 III do końca września). W 1847 równocześnie z zespołem N. występował w Kaliszu zespół baletowy pod dyr. M. Piona; często dawano wspólne przedstawienia i na afiszach podpisywano wspólną dyrekcję Piona i Nowińskiego. W 1848 N. prowadził swój zespół w Płocku, w 1849 w Kutnie, w 1850 w Płocku (m.in. w grudniu), w 1851 w Kaliszu (od 13 VI) i w Płocku (od listopada 1851 do kwietnia 1852), w 1852 w Płocku (do kwietnia), Kaliszu (od 18 V do końca czerwca) i Proszowicach, w 1853 w Płocku (marzec), Radomiu (maj), Kielcach i Proszowicach, w sez. 1853/54 w Kielcach, w 1854 w Radomiu, w sez. 1854/55 w Lublinie (od 29 VIII 1854 do maja 1855), w 1855 w Kra-snymstawie (od maja do sierpnia), Kielcach i Brześciu Litewskim (listopad), w 1856 w Krasnymstawie, Lublinie i Łęcznej (tu przez tydzień), a od 24 VIIT 1856 znowu w Lublinie, gdzie był dyr. do zgonu tj. do kwietnia 1857.
Zasłużył się przede wszystkim jako wieloletni dyr. prowincjonalnych zespołów wędrownych; bardzo ruchliwy, zapobiegliwy i pomysłowy. Mimo że często narażał się publiczności i niekiedy wręcz ją obrażał, był popularny i lubiany wraz ze swym zespołem na prowincji. Nawet niewielkie i nieciekawe sztuki starał się wystawiać okazale, a co ważniejsze "chwalono, iż umiał urozmaicać repertuar oryginalnymi pracami, w których Fredro górował" (K. Estreicher). Sam był rutynowanym aktorem grającym zarówno w dramatach jak i w komediach. Wg opinii prasy "lubił grywać role starej szlachty i tę oddawał wybornie", natomiast w komediach tzw. salonowych raził. Role: Fortunat ("Chłop milionowy"), Tarantullos ("Napoleon w Hiszpanii"), Kapelan ("Damy i huzary"), Judeus ("Machabeusze"), Hariadyn ("Hariadyn Bar-barossa, czyli Zdobycie twierdzy Regio"), Soliman ("Roksolana, czyli Trzy sułtanki"), Sir Edward Glenthorn ("Sen, czyli Kaplica w Glenthorn"). Pisał wiersze okolicznościowe dla sceny, tłumaczył sztuki obce, przerabiał je (np. popularny "Pałac Lucypera"). Sam napisał kilka sztuk, z których część wystawił, np. "Dwie małpy, czyli Spalenie osady brazylijskiej", "Zalotnicy do wyboru", "Oblężenie miasta Mińska", poemat sceniczny "Orzeł Biały".
Bibl.: Estreicher: Teatra; Dąbrowski: Aktorowie; Dąbrowski: Teatr w Lublinie s. 275, 276, 292, 330, 331, 342; Krzesiński: Koleje życia s. 65-106, 113-136, 147, 263, 351-367; Simon: Dykcjonarz; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 84-88, 92, 96-97; Witkowski: Świat teatr.; Gaz. lub. 1885 nr 121-122; Gaz. teatr. 1843 nr 81, 83; Gaz. warsz. 1830 nr 50; Kur. warsz. 1836 nr 133, 1838 nr 6, 169, 1840 nr 218, 1841 nr 130, 148, 1843 nr 197, 255, 290, 1844 nr 170, 267, 1845 nr 23, 105, 1847 nr 63, 175, 210, 1855 nr 226, 315, 346, 1856 nr 344, 1857 nr 34, 38, 239, 272, 344; Ziemia Kujawska 1968, odb. (S. Dąbrowski s. 52); Chomiński.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
