Osoby

JASIŃSKI Jan Tomasz Seweryn (8 grudnia 1806 Warszawa – 14 stycznia 1879 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatru.

Był synem Józefa Jasińskiego i Anny z Duszyńskich. Uczył się w najlepszych wówczas szkołach warszawskich: u pijarów, a następnie w Liceum Warszawskim, które po ukończeniu piątej klasy opuścił na rozkaz ojczyma.

Droga artystyczna

W 1822–24 był uczniem Bonawentury Kudlicza w Konserwatorium Muzyki i Deklamacji; na publicznym egzaminie końcowym otrzymał pochwałę i nagrodę. Nie został jednak przyjęty do Teatru Narodowego i utrzymywał się z udzielania lekcji. Możliwe, że występował dorywczo w Teatru Narodowym w rolach epizodycznych.

Do zespołu tego teatru zaangażowany został w 1826; debiutował 19 września w roli Zeida (Mahomet). W 1826–29 grał w Teatrze Narodowym niewielkie role (często jako zastępstwa). Otwarcie Teatru Rozmaitości w 1829 dało mu sposobność do wybicia się jako aktorowi, a także jako tłumaczowi i dramatopisarzowi. Grał prawie w każdej sztuce wystawianej przez Teatru Rozmaitości, występował także w Teatru Narodowym. Wkrótce stał się użytecznym i dość popularnym wśród publiczności aktorem. Jednocześnie stale tłumaczył i przerabiał sztuki dla Teatru Rozmaitości, a 4 stycznia 1830 wystawił swój pierwszy oryginalny utwór pt. Kawiarnia.

W 1838–39 wydał w Warszawie piętnaście tomów swych Prac dramatycznych (przeważnie tłumaczonych lub adaptowanych). Od 1836 pracował w bibliotece teatrów oraz jako pomocnik reżysera (tzw. informator). 1 listopada 1842 objął po Bonawenturze Kudliczu stanowisko reżysera dramatu i opery, a w 1843 – nauczyciela w szkole dramatycznej. 20 listopada 1850 wystąpił ostatni raz na scenie warszawskiej w roli Ramberta (Wdzięczność i miłość).

14 października 1851 został dyrektorem teatrów ustępując ze stanowiska reżysera i nauczyciela szkoły dramatycznej. Funkcje dyrektora Warszawskich Teatrów Rządowych pełnił do 5 maja 1862, potem przeszedł na emeryturę. Z racji swego stanowiska odbywał coroczne podróże zagraniczne do Francji, Włoch, Niemiec i Austrii, interesując się obcym repertuarem i zasadami reżyserii.

W styczniu 1863 występował gościnnie w teatrze krakowskim. W 1865 został członkiem komitetu do reorganizacji WTR.

Od 1 października 1865 do 9 stycznia 1866 był kierownikiem artystycznym teatru krakowskiego za dyrekcji Adama Skorupki i wystąpił w kilku rolach, m.in. jako Gadulski (Gaduła nad gadułami).

Od 30 listopada 1868 prowadził teatr amatorski w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności. 20 listopada 1872 wystąpił gościnnie w teatrze poznańskim w roli Majora (Panna mężatka); był to zapewne jego ostatni występ na scenie.

Aktor szkoły francuskiej i reżyser

Jasiński był aktorem szkoły francuskiej. W Pamiętniku Sceny Warszawskiej pisano, że najbardziej zdaje się odpowiednią jego usposobieniu rola człowieka młodego i żywego. Zarzucano mu, że grał przesadnie i krzykliwie. Ruch stanowił dla niego wszystko (Władysław Bogusławski). Ważniejsze role: d’Artagnan (Muszkieterowie), Figaro (Wesele Figara), Dagobert (Żyd wieczny tułacz), Robin (Pamiętniki szatana).

Odznaczał się wielką pracowitością; w ciągu dwudziestu czterech lat grał ponad sześćset ról występując 5525 razy. Był reżyserem sumiennym i systematycznym w pracy, ale mało twórczym. Przenosił bezkrytycznie na scenę warszawską wzory reżyserii z teatru francuskiego, a w zakresie opery także z teatrów włoskich.

Wprowadził do repertuaru m.in. sztuki Eugène’a Scribe’a, Victoriena Sardou, Alexandre’a Dumasa. Przyczynił się do ugruntowania francuskiej szkoły gry w Teatrze Rozmaitości.

Zasłużony pedagog

Świetny i niezwykle zasłużony pedagog, wychował całe pokolenie aktorów. Spośród trzystu pięćdziesięciu jego uczniów i uczennic ze Szkoły Dramatycznej wystąpiły w Warszawie sto cztery osoby, na prowincji siedemdziesiąt pięć. Byli wśród nich m.in.: Salomea Palińska, Jan Chęciński, W. Niewiarowska, W. Bakałowicz, J. Mazurowska i inni. Po przejściu na emeryturę wznowił działalność pedag. udzielając prywatnych lekcji gry scenicznej, także czynnym już aktorom, m.in. Helenie Modrzejewskiej.

Historyk, dramatopisarz, teoretyk

Historykiem teatru został za namową Michała Chomińskiego. Opracowane obszerne dzieje teatru warszawskiego nie zachowały się. W życiorysach kilkuset aktorów warsz. z XVIII i XIX w. (rkps, zb. M. Rulikowskiego, IS PAN) znajdują się wartościowe informacje biograficzne oraz dość trafne charakterystyki obok nauk moralizatorskich i wskazówek pedagogicznych.

Jako dramatopisarz Jasińki był niezmiernie płodny. Spośród utworów dramatycznych uchodzących za oryginalne (sam Jasiński podaje liczbę trzydzieści siedem) największą popularność zdobyły: krotochwila Nowy Rok (1837), komedia Jedna chwila (1838) oraz libretto opery A. Munchheimera Stradiota (1876). Jako tłumacz i adaptator J. dostarczył scenie dwieście trzydzieści cztery utwory: komedie, wodewile, dramaty i libretta operowe, przeważnie tłumaczone lub przerabiane z literatury francuskiej. Pośpiech w tłumaczeniu powodował niski stosunkowo poziom pisarstwa, wykazując tylko dobrą znajomość teatralnego rzemiosła i gustu publiczności.

Jasiński ogłosił też w czasopismach wiele artykułów dotyczących reżyserii i napisał Teorię sztuki dramatycznej zakończoną treściwym zbiorem znakomitych autorów scenicznych (rkps w Muzeum Teatralnym w Warszawie)^[1]. Jego pamiętniki z podróży zagranicznych z opisami teatrów oraz oglądanych przedstawień nie zachowały się. Drukował też liczne bajki i wiersze dla dzieci.

Był człowiekiem niezwykle pracowitym i ruchliwym, uchodził u współczesnych za autorytet w sprawach teatralnych. Obarczony nadmierną ambicją, zawistny i zazdrosny (nie dopuszczał nikogo do granych przez siebie ról), nie był lubiany przez kolegów. Wg Mieczysława Rulikowskiego przy całym uznaniu dla prawości charakteru miano mu za złe służalczość w stosunku do zwierzchników. Jasiński przyczynił się jednak w pewnym stopniu do rozwoju teatru warszawskiego w poł. XIX w., szczególnie w zakresie gry aktorskiej i szkolenia aktorów.

Bibliografia

Got: Teatr Koźmiana; Modrzejewska, Chłapowski: Korespondencja (il.); PSB XI (E. Szwankowski); Rulikowski: Teatr warsz.; EMTA 1887 nr 189 (W. Rapacki; tu il.); Pam. Sceny warsz. 1838 s. 58–61; Tyg. powsz. 1879 nr 7 (Wt. Bogusławski; tu il.); Chomiński; Jasiński (tu m.in. autobiografia).

Ikonografia

J.F. Piwarski: Portret, pastel – Bibl. Jagiell. (Gabinet Rycin); P. Filippi: Portret, medalion, brąz, grobowiec na Cmentarzu Powązkowskim Warszawa, kwatera 22, rząd 6; NN: J. jako Carpentier (Dlaczego), lit., Teatra Warszawskie, Seria A, Oddział I, 10, Warszawa 1834; NN: J. jako Girard (Dawne grzechy), lit., Teatra Warszawskie, Seria A, Oddział I, 11, Warszawa 1834; H.: J. jako Reinold (Uczony), lit., E. Scribe, Monvel: Uczony, czyli Szczególna recepta, Warszawa 1836; NN (zakład lit. F. Schustra): J. jako Henryk (Szpada mojego ojca), lit., Teatra Warszawskie, Seria A, Oddział III, 3, Warszawa 1838; I. Gepner (Litogr. Banku Polskiego Warszawa): Portret, lit., Świat Dramatyczny, Warszawa 1839 1.1 z. 11; J. Weinhold: J. jako Kazimierz (Myśliwy), lit., B. Kiciński: Myśliwy, czyli Dwoje oczu za jedno, Warszawa 1840; V. Fleck (zakład lit. F. Schustra): J. jako Artur (Cecylia, czyli Dandy rozkochany), lit., Teatra Warszawskie, Seria B, Oddział I, 5, Warszawa 1841; J. Simmler, J. Melcher: Portret, lit., 1853 – MNWarszawa, MTWarszawa; W. Walkiewicz: Portret, lit., MTWarszawa, również Mucha 1876 nr 38; Fot. pryw.- IS PAN, MTWarszawa, MHKraków, zb. S. Dąbrowskiego.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Śródtytuły od redakcji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Jasiński Jan Tomasz Seweryn, Teoria sztuki dramatycznej, [w:] W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, opracowanie Dariusz Kosiński, Agnieszka Marszałek, Agnieszka Wanicka, przy współpracy Agnieszki Narębskiej, Kraków 2007; wstęp do tekstu Jasińskiego: Agnieszka Wanicka, s. 129-234.

Mówiona encyklopedia teatru polskiego