Józefa Hubertowa
HUBERTOWA Józefa Apolonia, z Radzyńskich (8 II 1815 Warszawa - 23 XI 1876 Lwów), aktorka, tancerka. Była córką Antoniego Radzyńskiego i Julianny z Radzikowskich, żoną -> Karola H. Wg K. Estreichera była matką -> Marii Tisler. Do 1858 występowała pod nazwiskiem panieńskim. Uczyła się w warsz. szkole baletowej. Debiutowała jako aktorka 25 III 1834 w Kaliszu w zespole T. Chełchowskiego. Występowała w nim do 1836, m.in. w Płocku, Łowiczu, Kielcach, Radomiu, Lublinie. Potem wróciła do Warszawy i wstąpiła do szkoły dram. pod kier. B. Kudlicza. W 1837 debiutowała w t. warsz.: 10 VII w roli Baronowej Freiling ("Kozioł, czyli Winni i niewinni"), została zaangażowana i przez trzy lata grywała role amantek. Ostatni raz wystąpiła 5 II 1840 w roli Matyldy ("Miłostki ułańskie"). Zwolniono ją podobno za "nieprzyzwoite sprawowanie się". W sierpniu 1840 zaangażował ją T. Chełchowski do t. krakowskiego; występowała tam jako aktorka i tancerka do 1848. Z zespołem krak. wyjeżdżała na występy do Kalisza, Poznania, Buska, Płocka, Lublina i Radomia. Od 26 IV do 2 V 1843 występowała gościnnie w t. warsz. w rolach: Pani Gervaut ("Szpada mojego ojca"), Magdy ("Nowy Rok"), Diany ("Umarli i żywi"), a w czerwcu 1846 w t. lwow. w rolach Szenionowej ("Żydzi") i Zosi Klaper ("Kapitan Zosia"). W grudniu 1848 przeniosła się do t. lwowskiego. W kwietniu 1851 wystąpiła gościnnie w Krakowie. Do t. krak. była znów zaangażowana w 1854-58 i brała udział w występach zespołu m.in. w Poznaniu, Gnieźnie, Płocku, Kaliszu, Radomiu, Wrocławiu, a także w Wiedniu (1856). 23 III 1858 wyszła za mąż za aktora Karola H. i przeniosła się wraz z nim do Lwowa, występując odtąd pod nazwiskiem męża. We Lwowie pozostała do końca życia; w 1874 należała wraz z mężem do komitetu zarządzającego t. lwowskim. Po przejściu w 1871 na emeryturę występowała coraz rzadziej. Wg K. Estreichera "była to aktorka śmiała, rezolutna, swobodnych usposobień i arcynadobna". H. Meciszewski pisał, że "obok pięknej postaci, powabnych rysów twarzy, ma spojrzenie dumne, rozkazujące, akcent mowy suchy, przestankowy", do którego "koniecznie przyzwyczaić się potrzeba, lecz raz przyzwyczaiwszy się pogodzić się z nim można". W rolach amantek nie miała powodzenia i wcześnie przejęła role charakterystyczne. Zarzucano jej początkowo "gminność" w mowie i ruchach, z biegiem czasu zyskała sobie jednak pełne uznanie krytyki. Szczególnie chwalono ją za role kobiet wiejskich - Dorotę ("Krakowiacy i Górale"), Magdę ("Nowy Rok"), Katarzynę ("Chłopi arystokraci"), Magdalenę ("Łobzowianie"), Marcinową ("Skalmierzanki"), Klarę ("Okrężne"). H. Meciszewski uznał, że "w rolach staruszek, ciociów i babuń gdyrających panna Radzyńska może się bardzo podobać". W dramatach grywała z powodzeniem role intrygantek, zawodziła natomiast tam, gdzie rola wymagała "wzruszeń czulszych i sytuacji tkliwszych". Inne ważniejsze role: Ludwik ("Ulicznik paryski"), Józefa ("Jest temu lat szesnaście"), Królowa ("Ruy Blas"), Rita ("Rita Hiszpanka"), Księżna Marlborough ("Szklanka wody"), Podstolina ("Zemsta"), Justysia ("Mąż i żona"), Rejcia ("Stacja pocztowa w Hulczy"), Ludwika ("Dlaczego"), Elżbieta ("Maria Stuart" F. Schillera), Jowialska ("Pan Jowialski").
Bibl.: Estreicher: Teatra; Got: Teatr Meciszewskiego; Krzesiński: Koleje życia s. 183, 187, 188 (il.), 292, 307; Meciszewski: Uwagi s. 133-134, 165-166; Miłaszewski: Spraw. 1864-69; Pepłowski: Teatr we Lwowie I; PSB X (S. Dąbrowski); Raszewski: Staroświecczyzna; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 63, 67, 105; Afisz teatr. 1967/68 nr 34 (il.); Kur. warsz. 1876 nr 262; Chomiński; Jasiński; Zb. M. Rulikowskiego sygn. 76/3, IS PAN.
Ikon.: J. Burda (zakład lit. "Czasu" w Krakowie): Portret, lit., 1858 -MNKraków, Bibl. Jagiell. (Gabinet Rycin); Fot. pryw. i w rolach - SPATiF.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
