Osoby

DERYNG, Diring, Emil, Emilian (26 lutego 1819 Warszawa – 3 grudnia 1895 Lwów), aktor, reżyser, dyr. teatru. Formę nazwiska Diring podaje tylko akt urodzenia. Imię Emilian podał jedynie L. Simon w PSB. Spotykana w źródłach data ur. 3 marca 1818 jest błędna; sam D. twierdził mylnie, że urodził się w 1821.

Był synem nauczyciela gimn. Jana Derynga i Teresy z Putzów, ojcem Marii Deryng i Bronisława Bronisławskiego. Rodziców stracił wcześnie i wychowywał się w Warszawie w domu babki.

Od 1838 uczył się w warsz. Szkole Dramatycznej pod kier. B. Kudlicza. W 1839 występował w zespole W. Raszewskiego w Radomiu, w 1840 w zespole T. Krajewskiego w Siedlcach i Lublinie. W 1841 wystąpił dwukrotnie w Warszawie: 16 lipca w T. Rozmaitości w roli Leona (Dwa pojedynki), a 13 sierpnia w T. Wielkim w roli Jana (Jan). Następnie (1841–43) grał w Grodnie w zespole W. Schmidkoffa i w Druskiennikach. Od początków 1843 prawdopodobnie występował w t. wileńskim. W 1844 zagrał w warsz. T. Rozmaitości trzy role: 20 lipca Filipa (Noc i poranek), 28 lipca Henryka (Szpada mojego ojca), 7 sierpnia Wacława (Stara romantyczka) i od 1 września 1844 został zaangażowany. W Warszawie występował do września 1845 (ostatni występ 15IX w roli Wacława – Gwiaździarka), po czym wziąwszy (od 1 października tego roku) sześciomiesięczny urlop, wyjechał do Wilna.

Osiadł tu na stałe, zaangażował się do t. wil. i grał na tej scenie do 1864 tj. do zamknięcia t. pol. przez władze rosyjskie. W Wilnie miał emploi tragika; wybił się wkrótce na czoło zespołu i był bardzo ceniony, nie tylko jako aktor, ale także jako szlachetny człowiek i patriota. Tutaj też ożenił się z Aleksandrą Wiśniewską (Wiszniewską).

W 1864 powrócił do Warszawy i wystąpił gościnnie w WTR: 5 stycznia 1865 w roli Romana (List żelazny), III – Rafaela (Kobiety z kamienia), 4 marca – Oskara (Trzydzieści lat, czyli Życie szulera), ale nie został zaangażowany. W sez. 1865/66 (do 17 kwietnia 1866) występował w t. krak., a od 18 maja do 1VI 1866 gościnnie w t. lwowskim. Latem 1866 nie mając środków do życia zorganizował w Krakowie t. dziecinny (lipiec), w którym występowała m.in. jego córka Maria, oraz przedstawienia amatorskie, w których sam brał udział (wrzesień). 19 listopada 1866 odbyło się w t. krak. przedstawienie jego dramatu Perła uroniona na benefis autora. W tymże miesiącu uzyskał pozwolenie na zorganizowanie t. w Galicji Zach., ale brak informacji o powstaniu takiego zespołu. Od marca 1867 do 1868 występował w zespole M. Stengla, m.in. w Stanisławowie, Brzeżanach, Tarnopolu, Lwowie, Przemyślu, Jarosławiu, Tarnowie; grał m.in. Jana Kazimierza (Mazepa), Botwela (Maria Stuart J. Słowackiego), Majora (Fantazy), Ministra (Rozbójnik salonowy); także reżyserował. W sez. 1868/69 grał w t. w Krakowie. 30 maja 1869 w Wieliczce (gdzie D. od 1868 do 1870 był reżyserem w prywatnym t. organizowanym przez hrabiów Russockich), odbył się jego jubileusz dwudziestopięciolecia pracy scen.; w przedstawieniu na dochód jubilata wystąpiła H. Modrzejewska w roli Hrabiny de Meyran (Ciężka próba). Od 25 stycznia 1870 do końca sez. znowu występował w Krakowie, a od jesieni 1870 do 1876 w t. lwowskim. Następnie przyjechał wraz z córką Marią do Warszawy, ale nie występował. Od 13 grudnia 1876 do 12 czerwca 1878 był reżyserem dramatu i komedii WTR. Na stanowisku tym wykazywał zbyt mało energii i inicjatywy i pogłębił raczej zamęt panujący w zespole.

24 sierpnia 1878 otworzył w Warszawie prywatną Praktyczną Szkołę Dramatyczną w sali teatr. w gmachu Tow. Dobroczynności. Pełnił w szkole funkcje dyr. i prof. przedmiotów praktycznych (także przed 1878 udzielał lekcji gry scenicznej). Pierwszy popis uczniów tej szkoły odbył się 21 czerwca 1879 w nowo wzniesionym przez K. Granzowa budynku t. (później T. Małego) przy ul. Daniłowiczowskiej. By zdobyć środki pieniężne na utrzymanie szkoły, od listopada 1879 organizował z uczniami co wtorek przedstawienia (płatne, ale bez afiszów), a także wyjeżdżał z nimi na występy na prowincję. Występowano: w Łodzi (koniec 1879), w Warszawie w t. Granzowa (6 stycznia – 23 czerwca 1880), w Płocku (od 2 lipca 1880), we Włocławku (druga pot. lipca 1880), w Łowiczu (1880), w Siedlcach (październik 1880), w Piotrkowie (od ok. 6 marca do 12 marca 1881 i jeszcze w maju tego roku), w Kaliszu (od 4 czerwca 1881 do stycznia 1882), w Rawie Mazowieckiej (marzec 1882), w warsz. t. ogr. Nowe Tivoli (4–31 lipca 1882), w Częstochowie (sierpień 1882). Nie posiadając nigdy poparcia czynników rządowych i napotykając ciągłe trudności finansowe w 1883 był zmuszony zamknąć szkołę, choć dał jeszcze kilka przedstawień szkolnych: jesienią 1883 w Łowiczu, a od 17 sierpnia 1884 w Łodzi. W 1884 wyjechał do Galicji; we wrześniu występował w Rzeszowie i Tarnowie, 20 października 1884 w Krakowie, 18 kwietnia 1885 w Przemyślu deklamował na wieczorze ku czci J. Słowackiego; w kwietniu 1886 występował wraz z synem Bronisławem w Rzeszowie (grali wyjątki z Konfederatów barskich i Pana Jowialskiego). Wkrótce osiadł na stałe we Lwowie. 25 maja 1892 obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy aktorskiej (wg „Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego” – w Krakowie). W sierpniu 1892 organizował z synem przedstawienia teatr. w Zakopanem. W styczniu 1895 próbował stworzyć ze swych uczniów zespół objazdowy; otrzymał następnie zezwolenie na organizowanie latem cyklu przedstawień w galicyjskich uzdrowiskach, ale nie wiadomo nic o realizacji tych planów. Zmarł w zapomnieniu i niedostatku we Lwowie.

Początkowo grał role kochanków, najczęściej w komediach. J.T.S. Jasiński pisał o nim: Postać drobna, niewydatny wyraz twarzy, głos niezupełnie czysty, nie odpowiadały wymaganym warunkom do ról pierwszych kochanków, bohaterów. Poza tym grze jego brakowało podobno naturalności, swobody, raził przesadą w wygłaszaniu kwestii, osobliwie w rolach wyższych; J. Kotarbiński nazywał go jednak aktorem wytrawnym.

Występy na prowincji uczyniły z niego aktora wszechstronnego, zdolnego do podejmowania ról w różnorodnym repertuarze; wyspecjalizował się w rolach pozytywnych postaci z melodramatów. Ważniejsze role: Edgar (Oblubienica z Lammermooru), Kean (Kean), Kawaler d'Aubigny (Panna de Bella Isle), Febus (Esmeralda), Miller (Intryga i miłość), Lord Gardiner (Maria Tudor); miał wiele dobrych ról w dramatach J. Korzeniowskiego, jak np. Feliks (Okrężne), Antoni (Żydzi), Leszczyński (Zaręczyny aktorki), Roziński (Dziewczyna i dama), Licki (Majątek albo imię).

Napisał dwa podręczniki sztuki teatr.: Dramaturgia praktyczna (Lwów 1874) i Krasomówstwo, deklamacja i scenika polska (Kraków i Wieliczka 1885), kilka powieści, komediooperę Gwiaździarka oraz kilkanaście sztuk teatr. (m.in. Z życia artysty, Blagiery), w tym kilka dla młodzieży.

Zostawił po sobie pamiętnik pisany w ostatnich latach życia we Lwowie, dotyczący pobytu na scenie wil. (rękopis pamiętnika znajduje się w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk we Lwowie).

Szkoła D., a szczególnie jej program i metody nauczania (przestarzałe, zapożyczone od B. Kudlicza, z narzucaniem stylu gry, mimiki i gestu) były współcześnie nieraz krytykowane (szczególnie przez Władysława Bogusławskiego), ale uznawano, iż był doskonałym nauczycielem przedmiotów praktycznych i umożliwiał swym uczniom zdobycie dobrego warsztatu aktorskiego; na szczególnie wysokim poziomie stała w szkole nauka dykcji. Ze szkoły jego wyszło wielu wybitnych później aktorów, m.in. M. Frenkiel, E. Rygier, M. Wisnowska, A. Siemaszko, Z. Czaplińska, J. Chmieliński, W. Wojdałowicz, S. Knake-Zawadzki.

Bibliografia

Album teatr. II s. 28–29 (il.); EdS IV; Estreicher: Teatra; Filler: Melpomena; Got: Teatr Koźmiana; Kotarbiński: Aktorzy i aktorki s. 190; Krzesiński: Koleje życia s. 255; Miller: Teatr i muzyka na Litwie; Miłaszewski: Spraw. 1864–69; PSB V (L. Simon); Rapacki: Sto lat (il.); Rulikowski: Teatr na Litwie s. 67, 70, 80, 90; Rulikowski: Teatr warsz.; Szczublewski: Teatr warsz.; Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustr. t. XV, Warszawa 1895 (il.); EMTA 1892 nr 448, 464, 1895 nr 3, 49, 50 (il.); Kłosy 1892 nr 120 (il.); Pam. teatr. 1957 z. 2 (Z pamiętników aktora wileńskiego oprac. J. Pini-Suchodolska s. 265–280; na s. 269 il.), tamże (A. Bilwin s. 287–290, 292, 293); Tydzień piotr. 1881 nr 23; Akt urodzenia 1819/20, parafia Św. Andrzeja Warszawa; Akt zgonu 1895/243 z parafii Św. Mikołaja we Lwowie, USC Warszawa-Śródmieście; Chomiński; Jasiński; Krogulski; Simon: Bibliografia.

Ikonografia

Fot. pryw. – IS PAN, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Bibliografia uzupełniająca

• Deryng Emil, Dramaturgia praktyczna, [w:] W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, opracowanie Dariusz Kosiński, Agnieszka Marszałek, Agnieszka Wanicka, przy współpracy Agnieszki Narębskiej, Kraków 2007; wstęp do tekstu Derynga, s. 299–348.

Emil Deryng w notatkach Władysława Krogulskiego

Emil Deryng (...) zmarł (...) jako starzec (...), zapomniany, opuszczony, w stosunkach graniczących już nie z niedostatkiem, ale wprost z nędzą. To człowiek, który tylu uczniów i uczennic promował na aktorów i aktorki, wiele z tych osobistości zajmuje dziś wybitne stanowisko na scenach, co wcale nie przeszkadzało, iż ich nauczyciel skończył swą pielgrzymkę w nędzy. Taki los nauczycieli i starych aktorów w naszym społeczeństwie. Całe życie tego autora–artysty było nieprzerwanym pasmem walk i zawodów, a chwil jasnych było w nim tyle właśnie, ile potrzeba, aby nie poddać się rozpaczy... Lecz Deryngowi nie zagrażała nigdy ta ostateczność, gdyż zapatrywał się na życie filozoficznie. Powodzenie przyjmował obojętnie, ciosy przez los zadane znosił z cierpliwością bezprzykładną. Był to jeden z ostatnich typów owej „cyganerii” jutra niepomnej, bez odrobiny praktyki życiowej, ale z gorejącym w duszy płomieniem miłości dla sztuki do ostatniego tchnienia. (...)

Deryng był doskonałym nauczycielem praktycznym, ta zdolność jego, tak wymownie zaświadczona przez własną córkę, rozwinęła się z pożytkiem dla sztuki, gdy poparty przez grono literatów i artystów założył w Warszawie prywatną szkołę dramatyczną. Wyszli z niej: Frenkiel, Chmieliński, Popławski, Rygier, Winkler i wielu innych, zajmujących dziś stanowiska na scenach warszawskich, lwowskiej, krakowskiej, poznańskiej i łódzkiej. (...)

Starość swą spędził Deryng znów na tułaczce, jako dyrektor trupy wędrownej. Nie miał on dostatecznej energii do walki o byt, powierzał się losowi, ale ten był mu wiecznie wrogim, gdyż bezwarunkowo zasługiwał na lepszy los niż ten, który był jego udziałem. Był to człowiek zacny, artysta zamiłowany, zdolny i wykształcony nauczyciel. Jedną miał tylko wadę, iż był całe życie... nieszczęśliwy. Są to słowa, jest to ocena sprawiedliwa tego pioniera sztuki, skreślona życzliwą ręką jednego z najgorętszych wielbicieli jego zacnego charakteru i nie cofającej się przed niczym pracy. Jednym z ostatnich dzieł Derynga jest doskonały podręcznik pod tytułem Dramaturgia praktyczna wydany w Warszawie.

Władysław Krogulski, Notatki starego aktora. Przewodnik po teatrze warszawskim XIX wieku, wybór i oprac. Dorota Jarząbek-Wasyl, Agnieszka Wanicka, Kraków 2015, s. 589–591.