Autorzy

Trwa wczytywanie

Krzysztof Zaleski

ur. 3 września 1948, Świętochłowice – zm. 20 października 2008, Warszawa

Reżyser teatralny, aktor filmowy i teatralny, scenarzysta.

Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli pokolenia „młodych, zdolnych”, którzy weszli do teatru polskiego na przełomie lat 70. i 80. XX wieku. Po ukończeniu Wydziału Filologii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim (1971) rozpoczął studia doktoranckie w Instytucie Badań Literackich PAN, gdzie zajmował się twórczością Witolda Gombrowicza (czego śladem jest jego tekst zamieszczony w tomie Gombrowicz i krytycy pod red. Zdzisława Łapińskiego, Kraków 1984). Porzucił karierę literaturoznawcy po wyreżyserowaniu Ślubu Gombrowicza (1974) w kole naukowym warszawskiej PWST im. Aleksandra Zelwerowicza, namówiony przez ówczesnego rektora Tadeusza Łomnickiego do podjęcia studiów na Wydziale Reżyserii. Został asystentem Łomnickiego – dyrektora Teatru na Woli, gdzie debiutował sztuką Georga Büchnera Leonce i Lena (1976). Kolejne przedstawienia warsztatowe zrealizował w szczecińskim Teatrze Współczesnym (Słoń Aleksandra Kopkowa, 1979) i warszawskim Teatrze Współczesnym (Przebudzenie wiosny Franka Wedekinda, 1978). Studia reżyserskie ukończył w roku 1979, lecz dyplom obronił później (1986).

Z Teatrem Współczesnym Erwina Axera, a potem Macieja Englerta związany był etatowo przez 10 lat, do 1986. Zrealizował tutaj Świecznik Alfreda de Musset (1979), Smoka Jewgienija Szwarca przy współpracy kolegi z roku studiów, Janusza Wiśniewskiego (1981) i Mahagonny Bertolta Brechta w przekładzie Jacka St. Burasa, z muzyką Kurta Weilla (1982) – spektakl na wysokim poziomie artystycznym i jednocześnie „kasowy”. W sztuce Brechta zainteresowała go, jak mówił, „metafora świata pogrążonego w kryzysie wartości”. „Rzeczywistość Mahagonny zdawała się bezczelnie zła i szpetna, ale owa brzydota emanowała uwodzicielską siłą teatralną” [Godlewska, 2001, s. 223]. Kolejnym musicalem Zaleskiego na tej scenie był spektakl Niech no tylko zakwitną jabłonie według scenariusza napisanego z Agnieszką Osiecką (1984).

W pierwszej połowie lat 80., stanowiących dla Zaleskiego okres intensywnych poszukiwań własnego stylu reżyserskiego, a zarazem kształtu teatru odnoszącego się do rzeczywistości politycznej i społecznej tych trudnych lat, ważnym osiągnięciem stała się ponowna realizacja Ślubu (1983). Na scenie Teatru Współczesnego dramat Gombrowicza przybrał formę „dziwnej komedii”, w której „kontrapunktem śmiechu staje się coraz groźniejsza konsekwencja rozpędzonej machiny słów i gestów” [Janusz Majcherek, cyt. za: Godlewska, 2001, s. 223–224].

Krzysztof Zaleski, „filolog w teatrze”, cenił i szanował literaturę. „Dla mnie teatr jest sposobem czytania literatury, umieszczaniem jej w przestrzeni. Jest tyle wspaniałych dramatów, powieści. Jeśli uda się przekazać ducha tekstu przez teatr, to jest wspaniałe” – powiedział w jednym z wywiadów [Zaleski, 2005]. Nader krytycznie oceniał dekomponowanie tekstów literackich, tak modne wśród młodych reżyserów: „Ze smutkiem patrzę na poprawianie Szekspira, Czechowa. Gdy ludzie oglądają złe przedstawienie Czechowa, to często myślą, że to on napisał złą sztukę, a nie reżyser zniszczył myśl autora [Zaleski, 2005]. Miał też Zaleski „swoich” autorów, do których powracał, przede wszystkim klasyków (Molier, Shakespeare, Jan Potocki, Fiodor Dostojewski), czytanych w szerokich kontekstach, także kulturowych. Z polskich autorów współczesnych cenił szczególnie Tadeusza Konwickiego i Marka Nowakowskiego.

Szukał dla siebie „literatury żywej”, nigdy nie był konserwatywnym „akademikiem”. Dał tego znakomite świadectwo już w roku 1983, realizując Księdza Marka Słowackiego w warszawskim Teatrze Dramatycznym. Skameralizował dramat, wyeksponował wiersz romantyczny i stworzył – jak zauważył Andrzej Wanat – „rapsod o Duchu wielkim i nieugiętym, człowieku mimo klęski niezłomnym” [Wanat, 1997, s. 13]. Tytułowego Księdza Marka grał Zbigniew Zapasiewicz, Judytę – Jadwiga Jankowska-Cieślak.

Od roku 1989 Krzysztof Zaleski związany był przede wszystkim z warszawskim Teatrem Ateneum. Zrealizował tutaj m.in. Pawła Pierwszego Dymitra Mereżkowskiego (1989), dwa spektakle wg prozy Tadeusza Konwickiego (Mała apokalipsa, 1989, Tak daleko stąd, tak blisko, 1998), Burzę Shakespeare’a (1991),Cyrana de Bergerac Edmonda Rostanda (1991), Słomkowy kapelusz Eugène’a Labiche’a (1992), Operę za trzy grosze Bertolta Brechta (1994), Garderobianego Ronalda Harwooda (1997), Skąpca Moliera (2003), Rewizora Nikołaja Gogola (2002), Pan inspektor przyszedł Johna Boyntona Priestleya (2003). Reżyserował też na innych scenach: wrocławskiego Teatru Polskiego (Operetka Gombrowicza, 1992), warszawskiego Teatru Powszechnego (m.in. monodram Janusza Gajosa Msza za miasto Arras Andrzeja Szczypiorskiego, 1994) i Teatru Roma (spektakl piosenek Leonarda Cohena), gdańskiego Teatru Wybrzeże (Kilka zdarzeń z życia braci Karamazow wg Dostojewskiego, 1997), poznańskiego Teatru Nowego (blues-opera Jacka Kaczmarskiego Kuglarze i wisielcy wg Człowieka śmiechu Victora Hugo z muzyką Jerzego Satanowskiego, 1994; Parady Jana Potockiego, 1998), zaś w warszawskiej PWST – gdzie wykładał – przygotował spektakl Osiem dni tygodnia wg piosenek Beatlesów (nagroda na VI Ogólnopolskim Przeglądzie Spektakli Dyplomowych Szkół Teatralnych w Łodzi, 1988).

Pod koniec życia powrócił do Teatru Współczesnego w Warszawie, gdzie przygotował adaptację prozy Marka Nowakowskiego Wagon (2008), opowieść o polskiej historii, od okupacji aż do lat stanu wojennego. Nie zdążył już zrealizować spektaklu To idzie młodość, który wg jego pomysłu wyreżyserował Maciej Englert (2009).

Blisko 20 prac reżyserskich Krzysztofa Zaleskiego powstało w Teatrze Telewizji. Debiutował głośnymi Paradami Jana Potockiego, utrzymanymi w stylu komedii dell’arte, ze wspaniałym kwartetem aktorskim: Piotr Fronczewski, Ewa Dałkowska, Marek Kondrat, Grzegorz Wons (1978). Wyreżyserował też adaptacje wartościowej prozy: Sprawę Stawrogina według Dostojewskiego, Tajnego agenta według Josepha Conrada, Łuk triumfalny według Ericha Marii Remarque’a, Szkołę uczuć wg Gustave’a Flauberta, Księcia Nocy wg Marka Nowakowskiego oraz cykl Legendy o świętych dla dzieci, wg własnych scenariuszy. Był dyrektorem II Programu Polskiego Radia, a także Teatru PR; w roku 2005 otrzymał nagrodę za scenariusz słuchowiska poetyckiego wg Kazimierza Wierzyńskiego Nie piszę już wierszy. Ważną część artystycznej biografii Zaleskiego stanowiło aktorstwo, debiutował jako „aktor naturszczyk” w filmach należących do nurtu tzw. kina moralnego niepokoju. Stworzył ciekawe postacie w filmach Janusza Kijowskiego (Indeks), Agnieszki Holland (Gorączka, Niedzielne dzieci), Feliksa Falka (Szansa, Idol, Wodzirej, Samowolka), Janusza Zaorskiego (Matka Królów, Pokój z widokiem na morze, Dziecinne pytania), a także w serialach (Zmiennicy, Ekstradycja). Na VIII Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku został uhonorowany nagrodą aktorską za role w filmach Zaorskiego, Holland i Kijowskiego (1981).

Bibliografia

  • Krzysztof Zaleski, „Ślub” Witolda Gombrowicza [Uwagi inscenizacyjne], w: Gombrowicz i krytycy, pod red. Zdzisława Łapińskiego, Kraków 1984, s. 615–637;
  • Krzysztof Zaleski, Nigdy nie zdrowieć zchoroby młodości”, „Antena” 1986, nr 4 (rozmawiała Elżbieta Królikowska);
  • Krzysztof Zaleski, Od nikogo nie zależę, „Rzeczpospolita” 2005, nr 182 (rozmawiała Małgorzata Piwowar);
  • Joanna Godlewska, Najnowsza historia teatru polskiegowprowadzenie, Wydawnictwo Siedmioróg, Wrocław 2001;
  • Andrzej Wanat, Pochwała teatru, Oficyna Wydawnicza Errata, Warszawa 1997.

Barbara Osterloff, 2016

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji