Osoby

WITKOWSKI Andrzej August (28 V 1924 Wie­rzbice k. Janowa Lubelskiego - 26 VI 1977 To­ruń), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Był synem Władysława W., przedsiębiorcy budowlanego, i He­leny z Suskich, mężem Marii W., potem aktorki Haliny Dobruckiej (właśc. Dondelanki). Od lipca 1944 służył w wojsku, tam rozpoczął pracę w Re­prezentacyjnym T. II Armii Wojska Polskiego. W sez. 1947/48 należał do zespołu aktorskiego T. im. Bogusławskiego w Kaliszu. W sez. 1948/49 był w T. Miejskim w Częstochowie, 1949/50 i 1950/51 w T. Dramatycznych w Poznaniu. Eksternistyczny egzamin aktorski zdał 18 I 1950. Ukończył socjo­logię na Uniw. Poznańskim oraz Wydz. Reżyserii warsz. PWST (1955, dyplom obronił w 1957). W czasie studiów, od 1951 należał do zespołu warsz. T. Polskiego, był asystentem reżysera, czasem też grał epizody. Debiutował jako reżyser w T. Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze ("Ostry dyżur", 18 XII 1955). Następnie reżyserował w T. im. Węgierki w Białymstoku (lato 1956), T. Ziemi Pomorskiej w Bydgoszczy i Toruniu oraz w T. Popularnym w Grudziądzu (1957). W 1958 reżyserował w T. Roz­maitości w Krakowie oraz T. Satyry w Katowicach; w kwietniu t.r. został kier. artyst. tej sceny, za­mkniętej z końcem sezonu. Od pocz. 1959 do 1962 był reżyserem T. Dramatycznych we Wrocławiu; równocześnie reżyserował w T. Ziemi Opolskiej (1959, 1960), T. Wybrzeże w Gdańsku (1962), T. Rozmaitości we Wrocławiu (1961), gdzie przeniósł się na etat reżyserski na sez. 1962/63; gościnnie współpracował z T. Dramatycznymi w Szczecinie (1963). W sez. 1963/64 był na etacie reżysera w T. Dolnośląskim w Jeleniej Górze oraz T. Ludowym w Nowej Hucie; tu pozostał na sez. następny. Współpracował też z T. Powszechnym w Łodzi (1964), Starym T. w Krakowie (1965) i T. im. Bogusławskiego w Kaliszu (1966). Od pocz. sez. 1966/67 wrócił do Wrocławia, objął dyrekcję T. Rozmaitości (od sez. 1967/68 pn. T. Współczesny im. Wiercińskiego) i kierował nim do końca sez. 1972/73. Równocześnie wykładał w Studio Ak­torskim T. Lalkowych przy Wrocławskim T. La­lek (do 1970) i w 1972-75 na Wydz. Lalkarskim krak. PWST z siedzibą we Wrocławiu. Czasem współpracował z Teatrem TV. W 1973-75 był reżyserem T. Polskiego w Poznaniu. W sez. 1975/76 reżyserował w T. Lubuskim w Zielonej Górze (prem. pol. "Przedstawienia Hamleta we wsi Głucha Dolna", z jego scenografią), T. Zagłębia w Sos­nowcu i T. Żydowskim w Warszawie. W sez. 1976/77 objął dyrekcję T. im. Węgierki w Bia­łymstoku. Zmarł nagle podczas Festiwalu Teatrów Polski Północnej.
Aktorstwo W. było początkiem i potem marginesem jego pracy teatr.; grał najczęściej role charaktery­styczne takie, jak: Dobczyński ("Rewizor"), Zbyszko ("Moralność pani Dulskiej", scena objazdowa t. pozn.), Klein ("Lalka"), Skapen ("Szelmostwa Skapena", gościnnie, Zielona Góra 1955), Diabeł ("Pastorałka"), Procenko ("Młoda Gwardia", 1972). Uwieńczone po­wodzeniem ambicje artyst. realizował w pracy re­żysera, zwłaszcza w okresie kierowania T. Współ­czesnym we Wrocławiu. Skromny, objazdowy T. Rozmaitości przekształcił w partnera i konkurenta wrocł. T. Polskiego i Kameralnego w ważnym dla ich rozwoju okresie dyrekcji K. i J. Krasowskich. Podobnie, z właściwą mu energią, pracowitością i bezwzględnością zabrał się do zmiany charakteru i podniesienia rangi T. im. Węgierki, ta jednak dy­rekcja trwała zbyt krótko, aby przynieść trwalsze efekty. W t. wrocł. Witkowskiego realizowali głośne przedstawienia m.in. J. Jarocki i J. Szajna; zapra­szani byli do współpracy scenografowie tej miary, co P. Potworowski, J. Kosiński, L. i J. Skarżyńscy, F. Starowieyski, K. Wiśniak. Teatr Współczesny był stale obecny na ważnych ogólnopol. festiwalach. W. jako reżyser otrzymał na nich wiele nagród i wyróżnień, m.in. za "Parady" (1966), "Zielone ręka­wice" (1967), "Różę" (1968) na Kaliskich Spotkaniach Teatralnych, "Chryję" (1971, Festiwal Dramaturgii Krajów Socjalistycznych w Katowicach), "Darz-Bór" (1975, Festiwal Pol. Sztuk Współczesnych we Wro­cławiu) oraz pośmiertnie, Główną Nagrodę w To­runiu za "Odprawę posłów greckich" przywiezioną z Białegostoku (1977). Zainteresowania repertuarowe W. jako reżysera były rozległe i niebanalne: od traktowanych w stylu commedia dell'arte "Szelmostw Skapena" (1956, 1958, 1960, 1964) i "Parad" (1966), przez późnego Słowackiego ("Zawisza Czarny" 1961, 1963, "Król Agis" 1965, "Samuel Zborowski" 1970) i adapt. utworów Żeromskiego ("Popioły" 1964, "Róża" i "Przedwiośnie" 1968), po współczesną dramaturgię pol. szczególnie T. Karpowicza ("Dziwny pasażer", "Zielone rękawice", "Przerwa w podróży", "Charon od świtu do świtu") oraz rzadko lub tylko przez W. wystawiane sztuki współczesne repertuaru świato­wego ("Człowiek i cień" 1959, "Więźniowie z Altony" 1962, "Szczęśliwa przystań" 1971, "Chryja" 1971, "Oca­leni" 1974). Dla określenia jego stylu reżyserskiego używano formuły "kameralny ekspresjonizm". "Ekspresjonizm Witkowskiego jest realizowany przez an­gażowanie elementów skrajnie naturalistycznych, eks­ponowanie ich w toku spektaklu zaprawionego nutą poetycką" (A. Hausbrandt). Krytycy nie byli zgodni w ocenach jego przedstawień. J. Kelera zwracając uwagę na umiejętność kontrastowania używanych szczodrze efektów teatr.. (światło, dźwięk, gwałtow­ne zmiany rytmu), wysoko oceniał "warsztat świa­domy, także w samoograniczeniu" oraz "sztukę umiaru, dyscypliny, talent konstrukcji". Z. Sośnicki pisząc o realizacji "Zawiszy Czarnego" w Szczecinie zarzucał, że "spektakl o zakroju rapsodycznym prze­tykał efektami przesadnie wyrazistymi, charaktery­stycznymi dla teatru ekspresjonistycznego". B. Fran­kowska pisała o "nadmiarze obrazów zaaranżowa­nych celowo w rozmaitych konwencjach bez dba­łości o ich spoistość" w "Samuelu Zborowskim". Cza­sem - jak w "Róży" - "efekt ocierał się o efekciar­stwo, patetyczność o patos, piękno o urodę" (A. Hausbrandt). Świat ukazywany przez W. był poetycki i groteskowy, często zabawny, ale niemal zawsze zabarwiony okrucieństwem.
Bibl.: Almanach 1976/77; Fik: 35 sezonów; Kaszyński: Teatralia; J. Kelera: Pojedynki o teatr, Wrocław 1969 s. 20-21, 51-52, 91, 117 (cyt.), 290, 292, 436, 441; Kelera: Wrocław; Mykita-Glensk; Sośnicki: Z sezonu; Wołoszyński: W trosce o teatr; Dz. Pol. 1964 nr 276; Kontrasty 1977 nr 8; Odra 1973 nr 6 (A. Hausbrandt), 1977 nr 12 (A. Hausbrandt); Teatr 1970 nr 17 (B. Frankowska), 1977 nr 15; Akta (tu fot.), ZASP; Programy, wycinki prasowe, IS PAN.
Ikon.: Fot. - MTWarszawa.
Film.: Materiały - Archiwum TVWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994