Autorzy

Trwa wczytywanie

Lidia Zamkow

1°v. Świderska, 2°v. Słomczyńska, ur.15 lipca 1918, Rostów – zm. 19 czerwca 1982, Warszawa

Reżyserka teatralna, aktorka, kierowniczka artystyczna teatru, pedagog, tłumaczka.

Przed wojną podjęła studia medyczne, a także aktorskie, które podczas okupacji kontynuowała jako słuchaczka tajnego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. W 1946 roku zdała eksternistycznie egzamin aktorski ZASP-u i rozpoczęła studia reżyserskie w PWST z siedzibą w Łodzi, które ukończyła w 1948. Przedstawienie dyplomowe, Omyłkę wg Bolesława Prusa, zrealizowała w łódzkim Teatrze Powszechnym TUR (prem. 19 lutego 1948).

Jako aktorka wystąpiła po raz pierwszy w Krakowie podczas okupacji w konspiracyjnej inscenizacji sztuki Antoniego Cwojdzińskiego Freuda teoria snów w reżyserii Jana Świderskiego. Oficjalnie zadebiutowała w 1944 roku w Teatrze Wojewódzkim w Białymstoku, gdzie grała m.in. w sztuce Uciekła mi przepióreczka Stefana Żeromskiego.

Z Białegostoku trafiła do Teatru Wojska Polskiego w Lublinie, a potem z całym zespołem przeniosła się do Łodzi, gdzie grała m.in. w Uczniu diabła George’a Bernarda Shawa (prem. 1 czerwca 1946) i w Celestynie Fernanda de Rojasa (prem. 24 maja 1947).

Po dłuższej przerwie na scenę wróciła jedenaście lat później w roli Klary Zachanassian w Wizycie starszej pani Friedricha Dürrenmatta, którą wyreżyserowała w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (prem. 2 marca 1958). Do jej najważniejszych ról – także we własnej reżyserii – należą tytułowe w Medei Eurypidesa (prem. 4 lutego 1960) i w Matce Courage Bertolta Brechta (prem. 13 stycznia 1962), Cezonia w Kaliguli Alberta Camusa (prem. 15 czerwca 1963) w Starym Teatrze oraz Lady Makbet w Makbecie Williama Shakespeare’a w Teatrze im. Słowackiego (prem. 28 września 1966) w Krakowie. Występowała także w kameralnych spektaklach Estrady Krakowskiej: Jest w piekle miejsce zwane... – na podstawie wspomnień więźniów Auschwitz (1971) – i Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego (1972) oraz w przygotowanym przez siebie monodramie o Edith Piaf Urodziła się jak wróbel wg Edith Piaf, Jeana Cocteau i Simone Bertrand w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie (prem. 2 maja 1975).

Sama wybierała dla siebie role i był to zawsze wybór znaczący – z jednej strony odpowiadał jej silnemu temperamentowi i wyrazistym warunkom scenicznym, o których stanowiły, między innymi, demoniczne spojrzenie skośnych oczu i chrapliwy, głęboki, charakterystyczny głos. Z drugiej strony, te wybory odzwierciedlały jej gotowość do osobistej konfrontacji z widownią w rolach kobiet bezkompromisowych i w inscenizacjach o znacznym ładunku emocjonalnym czy ideowym.

Jako reżyserka Lidia Zamkow uważała się za wychowankę Leona Schillera i twierdziła, że nauczył ją wszystkiego: „operowania światłem i stosunku do życia, postawy partyjnej i analizy tekstu” oraz pokazał, że na „prawdziwe wyżyny wznosi się twórca tylko w służbie swojego narodu” [Zamkow, 1954]. Schiller powierzył jej asystenturę podczas realizacji Zagadnień rosyjskich Konstantina Simonowa (prem. 24 października 1947) w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, będącej pierwszą próbą przeszczepienia na polski grunt współczesnego radzieckiego dramatu politycznego. Samodzielnie wyreżyserowała potem szereg, niekoniecznie radzieckich, dramatów socrealistycznych: Harry Smith odkrywa Amerykę Simonowa w Teatrze Miejskim w Białymstoku (prem. 18 listopada 1948); Brygadę szlifierza Karhana Vaška Kani (prem. 25 marca 1950), Obcy cień Simonowa (prem. 8 listopada 1950), Pociąg do Marsylii Krzysztofa Gruszczyńskiego (prem. 18 kwietnia 1952) w Starym Teatrze w Krakowie.

Ewolucję zaangażowania politycznego Lidii Zamkow najlepiej oddają jej kolejne inscenizacje rewolucyjnej Tragedii optymistycznej Wsiewołoda Wiszniewskiego, którą wystawiała trzykrotnie. Po raz pierwszy w Teatrze Wybrzeże (prem. 11 czerwca 1954) z grupą absolwentów krakowskiej szkoły teatralnej, którzy śpiewali ułożoną przez siebie pieśń: „Nasza Matko, Armio Czerwona, miłość oddajemy ci...”; następnie w Teatrze Domu Wojska Polskiego w Warszawie (prem. 7 listopada 1955), gdzie rozegrała tę sztukę jako dramat zmagania Kobiety-Komisarza z własną ortodoksyjnością, po raz trzeci zaś w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie (prem. 1 maja 1965), gdzie położyła nacisk na indywidualne, nie kolektywne, wybory. Przemyślawszy historyczne doświadczenia, porzuciła zasadę ślepego podporządkowania się ideologii na rzecz krytycznego myślenia indywidualnego. Pozostała przy tym reżyserką zaangażowaną, która teatr traktowała zawsze jako „ambulatorium społeczne”, gdzie reaguje się doraźnie na aktualne sprawy publiczne i komentuje rzeczywistość.

Ze swojego zaangażowania w stalinizm rozliczała się spektaklami Samotność Macieja Słomczyńskiego (prem. 1 lipca 1957) i Imiona władzy Jerzego Broszkiewicza (prem. 18 września 1957) w Teatrze Domu Wojska Polskiego w Warszawie. W późniejszych inscenizacjach dramatów politycznych, jak Na dnie Maksima Gorkiego w Starym Teatrze (prem. 13 listopada 1960), Kaligula czy Makbet, kładła nacisk na egzystencjalne, psychologiczne i etyczne uwikłania człowieka. Wesele Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie (prem. 27 marca 1969) uwspółcześniła, odrzucając dotychczasową tradycję inscenizacyjną, uwypuklając moralne dylematy bohaterów i odczytując konflikt przez pryzmat aktualnych napięć.

W swoich spektaklach Zamkow łączyła – paradoksalnie – koncepcję teatru politycznego Brechta, wytrącającego widza z intelektualnej rutyny i równowagi, z teatrem namiętności, żywiołu i emocjonalnych wzruszeń. Krytycy podkreślali jej bezkompromisową inteligencję, żywiołowość i pasję moralną. Nie stroniła od kontrowersyjnych interpretacji i agresywnych środków wyrazu. Nazywano ją „buntownicą” i „awanturnicą”, nieoszczędzającą ani współpracowników, ani widzów.

Sięgała po repertuar współczesny i uwspółcześniała klasykę, ale wystawiała także z powodzeniem własne adaptacje wielkich powieści, między innymi: Cichy Don Michaiła Szołochowa (Stary Teatr, prem. 18 kwietnia 1964), Don Kichot Miguela Cervantesa (Teatr Ludowy w Nowej Hucie, prem. 3 kwietnia 1965), Komu bije dzwon Ernesta Hemingwaya (Teatr Studio w Warszawie, prem. 15 grudnia 1972), Zmartwychwstanie (prem. 8 czerwca 1969) i Anna Karenina (prem. 26 marca 1976) Lwa Tołstoja w Teatrze Śląskim w Katowicach.

Związana z wieloma teatrami, nigdzie nie zatrzymała się na dłużej niż kilka sezonów.

W Teatrze Telewizji, gdzie debiutowała Słowem o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego w 1958 roku, wyreżyserowała ponad trzydzieści spektakli.

W latach 1950–53 wykładała w krakowskiej PWST.

Joanna Krakowska, 2016

 

Bibliografia

  • Zamkow, Lidia, Był naszym nauczycielem, „Głos Wybrzeża” 1954, nr 132.
  • Zamkow, Lidia, Moje mądre przyjemności, [w:] Świadomość teatru. Polska myśl teatralna drugiej połowy XX wieku, red. Wojciech Dudzik, Warszawa 2007 [dostępne online].
  • Narębska, Agnieszka: Buntownica Lidia Zamkow, „Dialog” 2003, nr 11, s. 180–187.
  • Adamiecka-Sitek Agata: O Lidii Zamkow. Fantazja naukowa. „Didaskalia” 2013, nr 113, s. 35–37.
  • Łubieniewska, Ewa: Lidii Zamkow: Pamięć – niepamięć – re/mistyfikacja,  „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura”, 2015, nr 7, s. 19-30  [dostępne online].
1 zdjęcie w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji