Osoby

Trwa wczytywanie

Jacek Woszczerowicz

WOSZCZEROWICZ Marian Jacek (11 września 1904 Siedlce – 19 października 1970 Warszawa)

aktor, reżyser

Był synem Wojciecha Woszczerowicza, nauczyciela łaciny, i Czesławy z Jasińskich, mężem aktorek: najpierw Elizy Fischer (zob. t. 1), następnie Haliny Kossobudzkiej.

Od 1915 uczył się w gimnazjum w Siedlcach. W 1920 ochotniczo wstąpił do wojska. W 1922 zdał maturę i rozpoczął studia na Wydział Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Warszawskiego. Dwukrotnie (1923, 1924) składał egzamin do Instytutu Reduty; w sezonie 1924/25 był jego słuchaczem. W 1925–27 należał do wileńskiego zespołu Reduty, grał m.in. Kaspra, Kubę i Staszka (Wesele), Hołysza i Maskę 8 (Wy­zwolenie), Brytasza (Książę Niezłomny), pełnił obo­wiązki administracyjne, garderobianego, statysty. Z teatrem związał się wbrew woli ojca, który domagał się ukończenia studiów uniwersyteckich; kontynuo­wał je dorywczo w Wilnie i potem w Poznaniu. W czerwcu 1927 zdał egzamin aktorski ZASP-u (rola Juklego w Sędziach). Wraz z grupą redutowców pod kierownictwem Edmunda Wiercińskiego opuścił Wilno i w sezonie 1927/28 występował w Teatrze Nowym w Poznaniu; w maju i na początku czerwca 1928 był z tym teatrem w objeździe, m.in. w Płocku, Bydgoszczy, Warsza­wie i Przemyślu. W lipcu 1928 z zespołem Teatru Regionalnego z Płocka pod kierownictwem Tadeusza Skarżyńskiego występował w Warszawie, w sali Związku Zawodowego Kolejarzy. W 1928–30 grał w Teatrach Miejskich w Łodzi. Jesienią 1930 powołany do wojska, przebywał przez dziesięć miesięcy w Szkole Podchorążych w Śremie. eOd października 1931 należał do zespołu warszawskiego Teatru Melodram; od stycznia 1932 Teatrów Miejskich we Lwo­wie; z inspiracji Leona Schillera podpisał 8 czerwca 1932 ulotkę Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. W 1932–34 występował w warszawskim Teatrze Ateneum, a także w teatrach Banda, Cyganeria (jesień 1933), Teatrze 830 (luty 1934). W sezonie 1934/35 znów był w Teatrach Miej­skich w Łodzi, gdzie także reżyserował. Od sezonu 1935/36 występował w Warszawie w zespole te­atrów TKKT, w 1936–39 w Teatrach Polskim i Ma­łym. Przed II wojną światową zagrał ponad sto ról teatralnych, występował też od 1936 w filmach i audy­cjach Polskiego Radia.

Od grudnia 1939 do czerwca 1941 był aktorem Państwowego Polskiego Teatru Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w Grodnie i Białym­stoku; wraz z Aleksandrem Węgierką prowadził studio aktor­skie przy tym teatrze. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej przedostał się do Wilna, gdzie pracował jako robotnik; w końcu 1941 dotarł do Siedlec i zamieszkał u rodziców. Od czerwca 1943 ukrywał się u krewnych, unikając wystąpienia w niemieckim filmie o Katyniu.

Przyjechał do Lublina (10 września 1944); w Teatrze I Armii Wojska Polskiego (od 28 października pn. Teatr Wojska Polskiego) wyreżyserował Wesele (29 listopada tego roku; grał Stańczyka); z zespołem tym, przez Kraków i Katowice, dotarł w marcu 1945 do Łodzi. W sezonie 1945/46 nadal występował w Teatrze Wojska Polskiego; od­szedł w czerwcu 1946 po likwidacji Sceny Poetyc­kiej. Na parę miesięcy zaangażował się do Filmu Polskiego, następnie do Teatru Kameralnego Domu Żołnierza (1946–48). Od maja 1948 grał w Teatrze Śląskim w Katowi­cach, a od listopada tego roku w Starym Teatrze w Krakowie (w obu gościnnie). W 1948 związał się z teatra­mi Warszawy: Rozmaitości (sezon 1948/49 i jesień 1949), Polskim (sezony 1949/50–1951/52), Narodo­wym (1952–57), ponownie Polskim (sezony 1957/58–1959/60). W 1955 występował też gościnnie w łódzkim Teatrze Nowym. Od grudnia 1958 grał gościnnie w Procesie wg Franza Kafki w Teatrze Ateneum, a od sezonu 1960/61 do końca życia należał do zespołu tego teatru.

W 1967 w warszawskim Teatrze Kameralnym reżyse­rował Jarmark i grał w nim gościnnie Napoleona i Ludwika XVIII. W 1946–52 był wykładowcą warszawskiej Państwowej Wyższej Sszkoły Teatralnej (do 1949 siedziba w Łodzi).

Dwukrotnie wyjeżdżał do Paryża na Festiwal Teatru Narodów: w 1956 z Teatrem Narodowym i w 1962 z Teatrem Ateneum. Występował w radiu i w Teatrze TV oraz na estra­dzie jako recytator i wykonawca fragmentów ról, rzadko w filmach. Był laureatem Nagrody Państwowej II st. (1955) i I st. (1966).

Start aktorski utrudniały mu złe warunki zewnętrz­ne. Niski, krępy, o zbyt długich rękach i płaskim, chrapliwym głosie, musiał włożyć wiele pracy, by zmienić jego brzmienie, obniżyć rejestr. Dużo czasu poświęcił na ćwiczenie sprawności fizycznej, uzy­skując zwinność akrobaty. Zawsze przykładał wielką wagę do charakteryzacji; wzmianki w recenzjach, a potem analizy jego ról, często przynoszą dokładne opisy wyglądu przedstawianych przez niego postaci. Wcześnie też (1930) B. Dudziński zauważył, że „sympatyczny i wielce utalentowany p. Woszczerowicz” nie posiada daru improwizacji. Początkowy okres twórczości wyznaczały epizodyczne role ko­mediowe, grał najczęściej zwykłych, małych ludzi, ale w sposób już wcześnie zwracający uwagę na wyrazistość środków, konsekwencję kompozycji po­staci, siłę komiczną i skłonność do groteski. Jako król (Metafizyka dwugłowego cielęcia, 1928) „wbijał się w oczy sylwetką i gestem” (J. Degler), Dodson (Klub Pickwicka, 1936) „odznaczał się taką plastyką w rysunku i takim wyczuciem śmieszności ponurego szubrawca, że zostaje w pamięci raz na zawsze” (B. Korzeniewski).

Do ważniejszych ról i epizodów zagranych przez niego w latach trzydziestych należały: Dyrektor więzienia (Kapitan z Koepenick, 1932), Trigorin (Tessa, 1936), Epichodow (Wiśniowy sad) i Iskra (Gałązka rozmarynu) w 1937, Odilon Gadarin (Ostrożnie, świeżo malowane) i Sokrates (Ob­rona Ksantypy) w 1939; rolą Sokratesa, wg S. Marczaka-Oborskiego, „wysunął się na czoło aktorów charakterystycznych swego pokolenia”. Interesującą indywidualność aktorską Woszczerowicza dostrzeżono także, gdy zagrał Jemioła w filmach ZnachorProfesor Wil­czur, zaskakiwało wzbogacenie postaci opryszka filozoficzną refleksją.

Pełną dojrzałość twórczą osiągnął w 1940–41 w teatrze pod kierownictwem Aleksandra Węgierki. „Nie chcąc poprzestać na tematyce komediowej, szykując się do szerszych lotów, zmienił oczy zdobywając im siłę spojrzenia, przebudował też proporcje twarzy ustawicznymi ćwiczeniami mięśni. Doprowadził giętkość i wyra­zistość dłoni do stopnia, który posiadali dawni ko­medianci sprzed stuleci”, pisał H. Szeletyński. Wy­stąpił wtedy w nowych rolach, m.in. Wurma (In­tryga i miłość), Wajnonena (Optymistyczna trage­dia), a także w dwóch fredrowskich (powtarzanych po wojnie) Łatki (Dożywocie) i Papkina (Zemsta).

Po wojnie grał znacznie mniej ról, ale każda z nich była szeroko omawiana i dyskutowana. W 1945 w recenzji z Ostrożnie, świeżo malowane (rola Odilona Gadarina) pisał E. Csató: „Aktor ten łączy w sobie niebywałą siłę komiczną z olbrzymią pracowito­ścią”, „tak starannie potrafi wykończyć każdy dro­biazg, a równocześnie tak hojnie szafuje swoją ener­gią, tyle czuje się w nim jakiegoś olbrzymiego napięcia, że stwarza nieporównane i przykuwające oczy zjawisko”.

Do najgłośniejszych ról w Łodzi należały: Łatka (Dożywocie), Żebrak (Elektra J. Giraudoux), Skapen (Szelmostwa Skapena), Homer (Homer i Orchidea). W 1948–57 współpracował często z Bohdanem Korzeniewskim, z którym, jak zauwa­żyła Marta Fik, „łączyło go podobne widzenie świata: pod pozorem komedii przenikliwość, sarkazm i go­rycz”; w jego reżyserii zagrał m.in. Arnolfa (Szkoła Żon, Łódź i Katowice 1948), Merkurego (Amfitrion 38, Kraków 1948, Warszawa 1949), Tarełkina (Śmierć Tarełkina, 1949), Sganarela (Don Juan Mo­liera, Warszawa 1950, Łódź 1955 i 1957), Papkina (Zemsta, 1953), Lenina (Człowiek z karabinem, Warszawa 1954). W Warszawie grał też m.in. w 1957 Newtona (Złote czasy króla Karola) i Jowisza (Muchy).

Od 1958 do śmierci zagrał tylko sześć ról teatralnych; najgłośniejsze z nich to Józef K. (Proces, 1958) oraz, we własnej reżyserii, tytułowa w Ryszardzie III (1960) i Davies (Dozorca, 1968). Ostatnią jego rolą był Książę Boleslaus w specjalnie dlań napi­sanym widowisku telewizyjnym Misterium męki człowie­czej, nagranym we wrześniu 1970, a emitowanym już po śmierci aktora, w lutym 1971. „Jest on chyba najbardziej charakterystycznym wśród wszystkich charakterystycznych aktorów, jest samą kwintesencją charakterystyczności”. „Pasjonu­ją go zabarwienia i odkształcenia, jakie się w trakcie działania pokazują na wewnętrznej i zewnętrznej fizjognomii bohatera”. „Można by o nim powie­dzieć, że jest moralistą, oddziałującym nie pojęcia­mi, ale samym skupieniem ekspresji. Wszystkie po­stacie Woszczerowicza są dziwne i osobliwe, ich ludzki charakter miesza się z czymś nieludzkim, koboldowatym, czymś z granicy jawy i snu, czymś z baśni”. „Czasem nawet odnosi się wrażenie”, „że jeśliby nałożył hamulec swej maestrii technicznej, postać byłaby zarysowana niemniej wyraziście, a prościej” (E. Csató).

Reżyserował niewiele, ale w swych przedstawieniach, a zwłaszcza w rolach dążył do uchwycenia i pokazania pewnych mechanizmów historii i ludzkiej egzystencji. Znany z niepospolitej drobiazgowości i pedanterii, dokonywał bezustan­nych korekt w przedstawieniach po konfrontacji z widownią. „Jego tryb życia cechowała swoista asceza, służąca zachowaniu sił koniecznych do bez­względnego wykonywania zadań artystycznych. Te­mu właśnie – swojej sztuce aktorskiej poświęcić umiał wszystko: zdrowie, uczucia, czas, myśli, całe życie” (A. Hausbrandt). W jego wnętrzu krzyżowała się śmieszność z wielkością, a radość przenikała tragizm.

Bibliografia

Almanach 1970/71; Bieńka: Giraudoux (il.); Boy: Pisma t. 24 s. 404, t. 25 s. 91, 231, 232, 572, t. 28 s. 141; Byrski: Teatr-radio s. 30, 50, 93–95, 116, 117, 142, 204, 216; Csató: Interpretacje (il.); Csató: Polski t. współczesny (il.); Degler: Witkacy; EdS; Fallek: Scena łódzka; Fik: 35 sezonów; Gawlik: Twarze (il.); Hist. filmu t. 2–4; Iwasz­kiewicz: T. Polski; Kaszyński: Teatr łódz.; Korzeniewski: Spory; Krasiński: Teatr Jaracza; Linert: T. Śląski (il.); Lorentowicz: T. Polski (il.); Łoza: Czy wiesz; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918- 39 (cyt.); Marczak-Oborski: Życie teatr. 1944–64 (il.); Mrozińska: Karabin i maska; Osiński: Repertuar; Schiller: Teatr ogromny; Sempoliński: Wielcy artyści; Szletyński: Szkice; TE; T. przy ul. Cegielnianej (il.); WEP (il.); Wierzyński: Wrażenia (il.); Kur. Łódź. 1930 nr 167 (B. Dudziński); Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 263, 264, 1978 z. 1–2 s. 231–238 (Korespondencja W.; il.), 1980 z. 3–4 s. 463–506 (G. Kompel; tu spis ról teatr. film. i telew. W. oraz 46 il.); Polityka 1962 nr 25; Polska 1971 nr 1; Rocz. Lit. 1932 (T. Terlecki); Teatr 1959 nr 7 (W. Natanson; il.); 1977 nr 24 (G. Kompel; il.), 1980 nr 22 (G. Kompel; 12 il.); Widnokręgi 1971 nr 2 (A. Hausbrandt); Życie Warsz. 1970 nr 250–253; Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Akta, ZASP; Turowski: Teatr w Łodzi; Gawlik: T. Letni w Łodzi; Wosiek: Teatry objaz­dowe; Wywiad z W., IS PAN.

Ikonografia

E. i M. Siedenbeutel: W. jako Pustak (Fircyk w zalotach), olej, 1938, repr. Bluszcz 1939 nr 4 i Wiad. Lit. 1939 nr 5; W. Krygier: Portret, olej, ok. 1985 – własność autora; J. Osterwa: Portret, rys., 1926 – MTWarszawa; T. Roszkowska: W. jako Sokrates (Obrona Ksantypy), pro­jekt kostiumu, akw., rys., 1938, informacja katalog: Malarze z kręgu Tadeusza Pruszkowskiego, Warszawa 1978; J.M. Szancer: W. jako Żebrak (Elektra), rys., kredka, 1946 – MTWarszawa; K. Ferster: W. jako Jowisz (Muchy), karyk, rys., repr. Nowa Kultura 1957 nr 31; A. Stopka: Portret, karyk., rys., repr. Projekt 1963 nr 3; A. Perzyk: W. jako Ryszard III (Ryszard III), rys., 1972 – własność B. Perzykowej, repr. R. Szydłowski: Teatr w Polsce, Warszawa 1972; Fot. – Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP.

Filmografia

1936 – Jego wielka miłość (f.); 1937 – Znachor (f.); 1938 – Profesor Wilczur (f.), Rena (f.), Strachy (i); 1939 – Kłamstwo Krystyny (f.); 1945 – Teatr mój widzę ogromny (d.); 1953 – Żołnierz zwycięstwa, cz. I (f.); 1957 – Dwie godziny (f.), Zemsta (f.); 1966 – Godzina teatru (d.), Valse Minutę (d.); 1967 – Ślepy tor (tv), Wenus z Ule (tv); 1970 – Jak zdobyć pieniądze, kobietę i sławę (tv); Fragm. kronik i materiałów film. z 1953–70, Arch. WFD; Materiały – Archiwum TVWarszawa.

Nagrania

Rola, fragm. prozy – Arch. Dok. Mech.; Role, recytacje – Red. Dok. Inf. PR.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t. II, PWN, Warszawa 1994.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.

51 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji