Osoby

PLERSCH, Plesch, Plersz, Plesz, Jan Bogumił (1730 lub 1732 Warszawa - 23 VIII 1817 Warszawa), de­korator. Był synem Jana Jerzego P., rzeźbiarza, i Marii z Fontanów. Studiował w Augsburgu u G.B. Goetza, w Akademii Wiedeńskiej i w kraju u Sz. Czechowicza. Od 1766 w służbie Stanisława Augusta, był cenionym dekoratorem wnętrz, miniaturzystą i malarzem sztalugowym. Od 1782 wykonywał różne prace dla t. królewskich, m.in. dla t. na zamku kurtynę oraz dwie dekoracje (jedna z nich przedstawiała ogród); dla t. małego w Łazienkach także kurtynę oraz dwie deko­racje: do komedii "Agar" i "L'Aveugle de Spa". Dla drew­nianego amfiteatru w Łazienkach przygotował w 1785-86 dekoracje do pantomimy "Ariadne", baletu "Scytowie zgromieni przez Minerwę", opery komicznej "Anetka i Lubin". W 1788 w nowym t. w Pomarańczami łazien­kowskiej wykonał, jak sam pisze, "całą dekorację z sufitem". Najważniejsze jej elementy to plafon ("Apollo na kwadrydze") oraz iluzjonistyczne loże z wi­dzami w strojach pol. i francuskich. Namalował także kurtynę przedstawiającą "Muzy na Helikonie". Do 1795 wykonał dla t. królewskich w Pomarańczami i na wyspie następujące prace: "dekorację ogrodu, część lasu, salę gotycką, przedpokój joński, salę ordine korynckiej item więzienie". W 1793 namalował kilka dekoracji do baletu "Axur": "ogród, iluminowany tran­sparent, do tego podwórze zamkowe w guście azja­tyckim item dom Atara, namioty". Z t. publicznym związał się najprawdopodobniej dopiero po wyjeździe króla z Warszawy. Pierwszą kurtynę dla tego t. nama­lował jeszcze przed 1795. Wiadomo, że w 1808 ukończył dla tej sceny drugą kurtynę. Z 1808 pochodzi wia­domość o tym, że w magazynie t. na pi. Krasińskich znajdowały się dekoracje pędzla P. (dostały się tam najprawdopodobniej wskutek przekazania zasobów t. łazienkowskich). W 1806-09 współpracował stale z T. Narodowym, w 1808-09 pełnił wraz z S. Zielińskim funkcję "etatowego" dekoratora T. Narodowego. Z tego czasu zachowały się projekty transparentów, których klasycystyczny charakter świadczy o nowym kierunku w twórczości artysty. Najbardziej znane transparenty: apoteoza Napoleona (14 I 1807), transpa­rent z cyfrą króla saskiego (6 XII 1807), przezrocze do "Giermków króla Jana" (23 XII 1808), druga apoteoza Napoleona (23 XII 1809) oraz trzecia na dzień imienin Napoleona (20 VIII 1811). W 1813 rozdawszy cały ma­jątek krewnym osiadł w klasztorze Bonifratrów. Reprezentował w swych kompozycjach dla sceny za­równo styl rokoka (kurtyny) jak i preromantyzm (pejzaże) oraz klasycyzm (transparenty). Jego ulu­bionym wzorem dla wnętrz teatr, był G.B. Piranesi. Zachowały się także projekty, w których wyraźne są wpływy rysunku perspektywicznego Bibienów. W za­kresie prac dla t. królewskich współpracował z A. Smuglewiczem i W. Jasieńskim, w t. publicznym najprawdopodobniej z S. Zielińskim. Niektóre jego prace inspirował W. Bogusławski. Zachowane projekty P. znajdują się m.in. w bibliotece Ossolineum we Wrocławiu i w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Bibl.: B.Król: Działalność teatralna Jana Bogumiła Plerscha, Pam.teatr. 1954 z. 3/4;B. Król-Kaczorowska:"Specyfikacja ma­lowania" Jana Bogumiła Plerscha dla Stanisława Augusta, Biu­letyn Historii Sztuki 1967 nr 4; Wierzbicka: Sześć studiów.
Ikon.: J.B. Plersch: Autoportret, olej, 1809 - MNPoznań; J. Kosiński: J.B. Plersch, olej (kopia autoportretu), repr. Pa­miątki Starej Warszawy, katalog Towarzystwa Opieki nad Za­bytkami Przeszłości, Warszawa 1911; J.B. Plersch, J.F. Piwarski (cynkografia Banku Polskiego Warszawa): Autoportret, lit., E. Rastawiecki: Słownik malarzów polskich, Warszawa 1851.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973