Osoby

ARTYKIEWICZ Maria, primo voto Nowakowska, secundo voto Zborowska (20 lutego 1921 Ostrowiec Świętokrzyski – 11 kwietnia 1992 Ustroń, na Śląsku Cieszyńskim), 

aktorka, śpiewaczka. 

Była córką Stanisława i Zofii Artykiewiczów; jej pierwszym mężem był inżynier Andrzej Nowakowski, drugim lekarz Tadeusz Zborowski. Do szkoły powszechnej i gimnazjum uczęszczała w Zakopanem i tu w 1938 zdała tzw. małą maturę. W 1939 wyjechała do Lwowa, uczyła się w szkole pielęgniarskiej, którą ukończyła w 1941, już po wybuchu II wojny światowej; w czasie niemieckiej okupacji miasta pracowała w szpitalu.

Uczyła się śpiewu u Erazmy Kopaczyńskiej. W marcu 1944 wróciła do Zakopanego, w lipcu 1945 zdała egzamin maturalny, a we wrześniu tego roku rozpoczęła studia na Wydziale Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie i kontynuowała naukę śpiewu u Kopaczyńskiej. W 1946–49 studiowała w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej. W 1948 brała udział w przedstawieniu Flis, wystawianym na barce pływającej wzdłuż Odry, przez artystów krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Opery w ramach imprezy Opera Polskich Rzek. Występowała też w przedstawieniach Operetki Krakowskiej pod kierownictwem Jana i Ewy Fabianów, na przykład jako Odetta w Bajaderze (w sezonie 1947/48). Krytycy chwalili jej warunki zewnętrzne, subtelność gry, wyszkolony głos. W sezonie 1948/49 śpiewała w Teatrze Muzycznym Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza w Krakowie, na przykład Rozalindę (Zemsta nietoperza), w tym sezonie grała też w Teatrze Młodego Widza.

Po ukończeniu studiów zaangażowała się do Miejskich Teatrów Dramatycznych, gdzie w sezonach 1949/50 i 1950/51 grała: Zosię (Damy i huzary), Wandę (Romans z wodewilu), Eugenię (W pewnym mieście), Alinę (Ciotunia). W 1951–52 była też zatrudniona jako solistka w Filharmonii Krakowskiej; koncerty i występy z Filharmonią przyniosły jej słowa uznania krytyków muzycznych i publiczności. W sezonie 1952/53 została zaangażowana jako solistka do Operetki Śląskiej w Gliwicach (od 1955 już jako samodzielna scena) i pozostała tu do końca sezonu 1977/78, to jest do przejścia na emeryturę. Była zaliczana do czołowych solistek operetki; obdarzona pięknym sopranowym głosem, o nienagannej dykcji, swobodą sceniczną, wdziękiem i osobistym urokiem, stała się ulubienicą śląskiej publiczności.

Grała wiele wiodących ról, takich, jak: Liza (Kraina uśmiechu, 1952), Hania (Domek trzech dziewcząt, 1953); Sylva (Księżniczka czardasza), Stella (Swobodny wiatr) – 1954; Zuzanna (Cnotliwa Zuzanna, 1955), tytułową w Rose Marie (1956), Lilian (No, no Nanette, 1958); Jadzia (Jadzia wdowa), tytułową w Clivii 1959; Nicoletta (Dobranoc Bettino, 1960), Pistache (Can-Can, 1961), Księżna (Ptasznik z Tyrolu, 1963); Estella (Nie ma czasu na miłość), Jana (Rozwódka) – 1964; Gabriela (Dama od Maxima, 1967), tytułową w Hrabinie Maricy (1968), Karin (Nicole, 1969), Lady Agata (Genialny kamerdyner, 1970), Babulińska (Panna Wodna, 1971), Dolly (Hello, Dolly, 1972), Desiré (Róża Stambułu, 1974), Delfina (Cnotliwa Zuzanna, 1976), Jadwiga (Fajerwerk, 1977). Ostatnie jej role na tej scenie to Mirska (Klub kawalerów, 1977) i Worza (Ballada cygańska, 1978). 

W sezonie 1958/59 występowała gościnnie na Scenie Polskiej w Czeskim Cieszynie oraz w Teatrze im. Wyspiańskiego w Katowicach jako Kamilla (Żołnierz królowej Madagaskaru). W 1972 z zespołem Operetki Śląskiej i spektaklem Hello, Dolly grała w Warszawie i, choć nie zachwyciła warszawskich recenzentów wokalnie, to chwalono ją za kulturalne opracowanie roli („Słowo Powszechne”). W 1977 na gliwickiej scenie obchodziła jubileusz 25-lecia pracy artystycznej. Według A. Budzińskiej w każdej roli wzbudzała uznanie dla swego talentu, doskonałego opanowania warsztatu, wysokiej kultury scenicznej i wokalnej oraz osobistego uroku.

Bibliografia 

Almanach 1991/92; 10 lat Operetki Śląskiej 1952–62 (il.); Jankowski, Misiorny; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–1989; Lachowicz: Dwadzieścia lat; Opera Śląska 1945–55 (il.); PWST w Krakowie; Sto lat Starego Teatru; Dz. Zach. 1972 nr 172; Kron. m. Krakowa 1959–1960, Kraków 1962 (J. Kłysik; il); Muzyka 1951 nr 1–2; Nowiny Gliwickie 1977 nr 39; Sł. Powsz. 1972 nr 173; Trybuna Rob. 1960 nr 11, 1965 nr 228 (A. Budzińska; il.), 1969 nr 299; Wieczór 1967 nr 303 (wywiad z A.; il.); Akta (fot.), ZASP; Materiały, Red. SBTP IS PAN; Programy, IS PAN (m.in. „Klub kawalerów”, 1977, Operetka Śląska w Gliwicach; il.); Almanach 1944–59.

Ikonografia

D. Boguszewska-Chlebowska, dwa portrety, piórko, tusz, 1950: A. jako Eugenia (W pewnym mieście) i jako Wanda (Romans z wodewilu) – MHKraków; Fot.– Bibl. Jagiell., IS PAN, ITWarszawa, Stary T. Kraków.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. 1, Instytut Sztuki PAN Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.