Osoby

Trwa wczytywanie

Tadeusz Byrski

Aktor, reżyser, dyrektor teatrów, pedagog

W latach 1923–29 studiował historię na wydziale humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, a równocześnie był słuchaczem Instytutu Reduty (1924–25). W sezonie 1925/26 był członkiem wileńskiego zespołu Reduty. Zadebiutował wówczas rolami Staszka i Widma w Weselu Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Juliusza Osterwy. W Reducie pełnił także funkcje inspicjenta i rekwizytora. W roku 1926 zdał eksternistyczny egzamin ZASP-u i trafił do zespołu warszawskiego Teatru im. Bogusławskiego. W kolejnym sezonie był aktorem Teatru Odrodzonego, a w latach 1927–29 Placówki Żywego Słowa. Wówczas poznał Irenę Szymańską, która została jego żoną.

W roku 1929 rozpoczął pracę w rozgłośni Polskiego Radia w Wilnie, kolejno jako aktor, reżyser, sekretarz programu, p.o. dyrektora oraz kierownika programowego. Równocześnie wykładał w Studium Teatralnym kierowanym przez Mieczysława Szpakiewicza i Irenę Byrską, działającym przy wileńskim Teatrze na Pohulance. W latach 1937–39 był głównym reżyserem rozgłośni Polskiego Radia w Warszawie.

W czasie II wojny światowej pracował fizycznie jako kelner, kupiec i bibliotekarz, a równocześnie działał w podziemiu, współpracował z Biurem Informacji Prasowej Armii Krajowej. Od 1941 organizował wspólnie z żoną czytanie sztuk teatralnych jako słuchowisk (Teatr Wyobraźni), czytano m.in. Don Miguela Mañarę Oskara Miłosza, Wesele Stanisława Wyspiańskiego, Masława Jerzego Zawieyskiego. Współorganizował konspiracyjny konkurs dramaturgiczny, w którym Zawieyski zdobył I nagrodę. W 1944 roku, aby ukryć się przed Gestapo, rodzina musiała się rozproszyć, a on sam uciekł z Warszawy do Lwowa. Jesienią 1944 po przesunięciu się frontu na zachód, dotarł do Stoczka Łukowskiego, gdzie wraz z kolonią dziecięcą, liczącą osiemdziesięcioro dzieci wysłanych z Warszawy przez Radę Główną Opiekuńczą, przebywała już Irena Byrska z trójką ich dzieci, pracując jako kucharka. Oboje z żoną współpracowali z kierowniczką kolonii Aleksandrą Majewską. Zorganizowali tam także scenę dziecięcą, która przygotowała kilka spektakli.

Po likwidacji kolonii, w latach 1945–46 próbowali zorganizować w Kazimierzu nad Wisłą Instytut Artystyczny – kurs dla instruktorów i reżyserów teatru ludowego. Miał to być zalążek teatru objazdowego, ale przedsięwzięcie to było traktowane przez działające wtedy jeszcze podziemie jako inicjatywa władz komunistycznych i po zarekwirowaniu przez partyzantów wyposażenia biura (maszyny do pisania), zmuszeni byli zaprzestać tej działalności.

W latach 1946–47 kierowali Domem Dziecka w Sierakówku pod Kutnem, tworząc prawdziwy dom rodzinny dla powojennych sierot, które wychowywali według najlepszych standardów pedagogicznych, dbając o tradycję i kulturę osobistą oraz wrażliwość estetyczną dzieci. Z powodu nieakceptowania tych metod przez ówczesne władze komunistyczne, zmuszeni zostali do opuszczenia Sierakówka i przenieśli się do Warszawy.

Tadeusz Byrski został następnie wykładowcą warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej z siedzibą w Łodzi oraz odnowił przedwojenną współpracę, jako reżyser, z Polskim Radiem w Warszawie. W sezonie 1948/49 objął kierownictwo artystyczne Sceny Opolskiej Teatrów Śląsko-Dąbrowskich. W latach 1949–51 był kierownikiem Teatru Polskiego Radia. Reżyserował wiele słuchowisk. W sezonie 1951/52 powierzono jemu i jego żonie kierownictwo artystyczne Teatru Ziemi Pomorskiej w Toruniu, a następnie do roku 1958 kierowali wspólnie najpierw tylko teatrem w Radomiu. Po roku objęli również Teatr im. Żeromskiego w Kielcach. W Kielcach powstało z inicjatywy Ireny Studium Teatralne (1955–58). Scenę kielecką uważano wówczas za najlepszą placówkę terenową w Polsce. W tym okresie zaproponowano Byrskiemu stanowisko rektora Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej. Z propozycji tej nie skorzystał.

W sezonie 1958/59 objął dyrekcję i kierownictwo artystyczne Teatrów Dramatycznych w Poznaniu. W latach 1959–65 współpracował z radiem i telewizją, m.in. przygotowywał audycje szkolne. Równocześnie, w latach 1962–66 był reżyserem w gorzowskim Teatrze im. Osterwy, którego dyrektorem od 1963 roku była Irena Byrska. Następnie był reżyserem Teatru Nowego w Łodzi (1966–71).

W 1971 roku przeszedł na emeryturę, ale nadal pracował w teatrach jako reżyser, m.in. w Kielcach, Gdańsku i Szczecinie. W 1970 roku ukazał się tom wspomnień zatytułowany O zespole Reduty 1919–1939, w którym znalazł się jego tekst Jak to się stało, że znalazłem się w Reducie? W 1976 roku wydał Teatr – radio. Wspomnienia.

Źródło: Tadeusz Byrski, W pogoni za teatrem, redakcja i noty biograficzne Iwona Arkuszewska, Dorota Buchwald, Monika Krawul, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2015.

Bibliografia

  • Byrski Tadeusz: Teatr – radio: wspomnienia, Warszawa 1976
  • Teatr Byrskich: refleksje, dokumenty wspomnienia, wybór i opracowanie Małgorzata Iskra, Magdalena Rzepka, Kielce 1992
  • Osiński Zbigniew: Nazywał nas bratnim teatrem... O przyjaźni artystycznej Ireny i Tadeusza Byrskich z Jerzym Grotowskim, Gdańsk 2005
  • Byrski Tadeusz: W pogoni za teatrem, redakcja i noty biograficzne Iwona Arkuszewska, Dorota Buchwald, Monika Krawul, Warszawa 2015 [rozszerzona wersja wspomnień wydanych w 1976];
  • Byrska Irena, Byrski Tadeusz, Miłosz Czesław: Korespondencja, opracowanie Paweł Bem, Maria Prussak, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2017;
  • Byrscy – etos teatru, redakcja naukowa Diana Poskuta-Włodek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2017.

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

Dziedzictwo Byrskich [materiały wideo]

Rejestracja spotkania w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego (15 listopada 2015 ) poświęconego książce Tadeusza Byrskiego W pogoni za teatrem połączonego z projekcją filmu dokumentalnego Gdzie jest nasz dom?  w reżyserii Ireny i Tadeusza Byrskich (zrealizowany w 1945 opowiadał o prowadzonym przez Byrskich domu dla sierot wojennych w Stoczku Łukowskim, w którym działała dziecięca scena teatralna.). Rozmowę z Agnieszką Byrską-Zaczyk, Katarzyną Byrską-Cugini i Krzysztofem Marią Byrskim prowadziła Dorota Buchwald.
 
Rejestracja spotkania Pedagogika Byrskich z cyklu „Książka w teatrze”, które odbyło się 5 czerwca 2018 w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego. Pretekstem do rozmowy o ideach wychowania praktykowanych przez Irenę i Tadeusza Byrskich były dwie książki: Irena i Tadeusz Byrscy, Czesław Miłosz Korespondencja  oraz Byrscy – etos teatru. Spotkanie dedykowano jest pamięci profesora Zbigniewa Osińskiego – propagatora idei Byrskich.. Spotkanie z udziałem Marii Prussak, Diany Poskuty-Włodek, Weroniki Czyżewskiej-Poncyljusz i Magdaleny Helis-Rzepki prowadził Wojciech Dudzik.
 

Biogram z Almanachu Sceny Polskiej

 

Aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatru, pedagog. Studiował w Warszawie na wydz. humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego (1923–29), był też słuchaczem Instytutu Reduty (1924–25). W sez. 1925/26 należał do zespołu artyst. Reduty w Wilnie, pierwsze jego role to Staszek i Widmo (Wesele Wyspiańskiego). W 1926 zdał eksternistyczny egzamin ZASP i do 1929 występował na scenach warsz.: T. im. Bogusławskiego (1926), T. Odrodzonego (sez. 1926/27), tu m.in. jako Prątnicki (Trędowata wg Mniszkówny) i Goniec (Balladyna Słowackiego), Placówki Żywego Słowa i Ateneum (1927–29): Stefan (Śluby Górskiego), Jan (Złamana drabina Berra i Gavaulta), Jean Amable (Wilki Rollanda). Od 1929 pracował w rozgłośni PR w Wilnie, m.in. w charakterze aktora, reżysera, sekretarza programu, p.o. dyr. oraz kier. programowego. W 1. trzydziestych wykładał też w Studium Teatralnym M. Szpakiewicza, istniejącym okresowo przy wil. T. Miejskich. W 1. 1937–39 był głównym reż. rozgłośni PR w Warszawie. W czasie okupacji niem. utrzymywał się z pracy fizycznej, równocześnie działał w podziemiu kulturalnym. Od 1941 organizował czytane spektakle (Teatr Wyobraźni), m.in. Don Miguel Manara O. Miłosza, Wesele Wyspiańskiego, Masław Zawieyskiego (ten ostatni otrzymał I nagr. konkursu na utwór dram. zorganizowanego konspiracyjnie przez Byrskiego ok. 1942). Jesienią 1944 wraz z żoną zorganizował w Stoczku dom dla osiemdziesięciorga dzieci wypędzonych z Warszawy, prowadził z nimi zajęcia teatr., przygotował kilka spektakli. W 1. 1945–46 kierował w Kazimierzu Dolnym Instytutem Artyst., szkolącym działaczy kultury dla wsi, w l. 1946–48 był pocz. wychowawcą w Domu Dziecka w Sierakówku, nast. wykładowcą warsz. PWST z siedzibą w Łodzi (inscenizacja w t. ochotniczych) i reżyserem PR w Warszawie. W sez. 1948/49 objął kier. artyst. i reż. Sceny Opolskiej T. Śląsko-Dąbrowskich. Już we wrześniu 1948 otworzył Studio Dram. przy tym t., z wyodrębnioną grupą lalkarzy, prowadził też poradnię dla kier. zespołów amatorskich. Reżyserował głównie montaże poetyckie, prezentowane także w terenie oraz sztuki: Wyspa pokoju Pietrowa, Świerszcz za kominem Dickensa, Lekarz mimo woli Moliera. W 1. 1949–51 sprawował kier. Teatru Polskiego Radia, reżyserował wiele słuchowisk, uczył też w warsz. PWST (sez. 1950/51) mówienia wierszem. W sez. 1951/52 był kier. artyst. T. Ziemi Pomorskiej w Toruniu, gdzie wystawił m.in. Zbiegów Auderskiej. W l. 1952–58 kierował T. im. Żeromskiego w Kielcach. Oprócz wielu pamiętnych inscenizacji stworzył tam trzyletnie Studio Teatralne (1955–58). W jego pracach towarzyszyła mu przeważnie żona Irena, także reżyser i pedagog. Scenę kielecką uważano wówczas za najlepszą placówkę terenową w Polsce. W jego reż. ukazały się: Droga do Czarnolasu Maliszewskiego (grał Nideckiego), Profesja pani Warren Shawa, Caligula Camusa (rola tyt.). Z Kielc przeniósł się do Poznania, gdzie wraz z żoną w sez. 1958/59 pełnił dyr. i kier. artyst. T. Polskiego i Nowego (reżyserował Wesele Wyspiańskiego, Norę Ibsena, Kunszt miłości Stadnickiego, grał Barona w Nie igra się z miłością Musseta). W 1. 1959–65 współpracował z radiem i telewizją, m.in. przygotowywał audycje szkolne. Równocześnie, w 1. 1962–66 reżyserował w T. im. Osterwy w Gorzowie (od 1963 pod dyr. I. Byrskiej), m.in. W małym domku Rittnera, Zygmunta Augusta Wyspiańskiego, Pana Damazego Blizińskiego, Króla Edypa Sofoklesa, Pamiętnik antybohatera Filipowicza, Cezara i Kleopatrę Shawa, Dziady Mickiewicza, Warszawiankę Wyspiańskiego, z żoną – Drugi pokójJaskinię filozofów Herberta (grał Sokratesa); w sez. 1965/66 był też w zespole aktorskim sceny gorzowskiej i grał np. Thibauta (Lekarz mimo woli Moliera), Petera Altgelda (Amerykanin Fasta), Kapitana Hagberda (Jutro Conrada); w 1. 1966–71 był reżyserem T. Nowego w Łodzi: Śluby panieńskie Fredry, Pierścień wielkiej damy Norwida, Gra miłości i przypadku Marivaux, Szkoła kobiet Bogusławskiego, Pelikan Strindberga, Teoria Einsteina Cwojdzińskiego. Po przejściu na emeryturę w 1971, nadal współpracował z t. jako reżyser. Ostatnie jego prace, to m.in. Przed sklepem jubilera Wojtyły w T. Wybrzeże w Gdańsku (1982), tamże Coctail party Eliota (1984) i na Scenie Kameralnej w Sopocie Uciekła mi przepióreczka Żeromskiego (1986), Aby podnieść różę Trzebińskiego w T. im. Żeromskiego w Kielcach (1986). Opracował tom wspomnień O zespole Reduty 1919–1939 (Warszawa 1970) i zamieścił w nim artykuł Jak to się stało, że znalazłem się w Reducie?, opublikował pracę Teatr – radio. Wspomnienia (Warszawa 1976). W 1992 w Kielcach odbyło się sympozjum poświęcone Byrskim. Z tej okazji wydano Teatr Byrskich. Refleksje, dokumenty, wspomnienia (wybór), na który złożyły się teksty nie publikowane, pochodzące z archiwum T. im. Żeromskiego oraz reprodukcje rękopisów i materiały fotograficzne.

Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1986/1987 tom XXVIII, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1993.
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji