Autorzy

Trwa wczytywanie

Jan Chęciński

CHĘCIŃSKI Jan Konstanty (22 grudnia 1826 Warszawa – 30 grudnia 1874 Warszawa)

aktor, reżyser

Był synem prawnika Jana Nepomucena Chęcińskiego i Marianny z Dobrowolskich, ojcem Marii Chęcińskiej Wychowywał się na wsi, następnie uczęszczał do gimnazjum w Lesznie Wielkopolskim. Po przybyciu do Warszawy od jesieni 1844 uczył się śpiewu u Jana Quattriniego. Od 1 października 1846 został zaangażowany do chóru teatrów warszawskich; wykonywał też niekiedy niewielkie partie basowe w operach, jak np. Cygan (Jawnuta), Doktor (Makbet). Równocześnie kształcił się w warszawskiej Szkole Dramatycznej, gdzie był uczniem Jana Tomasza Seweryna Jasińskiego i Jana Królikowskiego. Debiutował 17 marca 1850 w roli Sędzimira (Lwy i lwice), po czym został przeniesiony do zespołu dramatu teatrów warszawskich, w których pozostał do końca życia. Poza Warszawą nie występował. Wyjeżdżał tylko w 1858 do Włoch, a w 1867 do Lwowa i Krakowa. Ostatni raz wystąpił na scenie 15 grudnia 1874 w roli Bomilkara (Flecista).

Obdarzony był dobrymi warunkami zewnętrznymi. Miał zgrabną sylwetkę i wg J. Kotarbińskiego „twarz wyrazistą, szczupłą, rysy regularne, profil szlachetny, głos dosyć mocny i dźwięczny, ale niezbyt giętki, ruchy swobodne”; „dykcja żywa, wyrazista, niebogata w odcienie, zatrącała czasem o ton zbyt patetyczny”. Jako aktor nie zajął wybitniejszego stanowiska, z braku temperamentu scenicznego oraz monotonii. Wg Jana Kotarbińskiego „tłem jego zdolności aktorskich, podobnie jak w dramatopisarstwie, była retoryka, deklamacja”; brakowało mu „silniejszego daru wizji i plastyki, dlatego nie zawsze umiał narzucić widzom swą kreację, ale miał na scenie pewną sumę form szlachetnych i poprawnych, a w niektórych rolach życie i ruch”. Grał najczęściej role wymagające dojrzałości, spokoju, umiejętności recytatorskich, „przeważnie poczciwców, sympatycznych ojców i rezonerów” (J. Kotarbiński). Najlepsze jego role: Melville (Maria Stuart F. Schillera), Ojciec Laurenty (Romeo i Julia), Saladin (Montjoye), Perrin (Donna Diana), Vergeot (Było to pod Wagram), Mateusz (Chatka w lesie), Czesław (Odludki i poeta), Dr Hugo (Dożywocie), Generał (Pani kasztelanowa), Heliodor (Marcowy kawaler), Rejent (Zemsta).

Do historii teatru polskiego przeszedł przede wszystkim jako reżyser teatrów warszawskich. Funkcję tę pełnił w Warszawskich Teatrach Rządowych trzykrotnie: od 24 maja 1860 przez kilka miesięcy, od 18 maja 1868 do 7 sierpnia 1872 (zwolniony wskutek incydentu z Józefem Damsem) i od 30 września 1873 do końca życia. Kultura literacka i muzyczna, wrażliwość artystyczna, wreszcie niezwykła pracowitość i staranność wyróżniały go spośród reżyserów tego okresu. Szczególnie widoczne to było w sposobie opracowania tekstów i w doborze repertuaru; choć nie zawsze udawało mu się tu utrzymać konsekwentną linię, przyczynił się niewątpliwie do wprowadzenia na scenę wybitnych dzieł, m.in. Juliusza Słowackiego, Williama Szekspira i Friedricha Schillera. Mimo to nie doceniano jego wysiłku. Krytycy zarzucali mu pomijanie współczesnego repertuaru polskiego i wystawianie obcych fars. Aktorzy mieli pretensje o stronniczość. Twierdzono, że brak mu doświadczenia „warsztatowego”.

Mimo zarzutów nie ulega wątpliwości, że wespół z Heleną ModrzejewskąSergiuszem Muchanowem zapoczątkował reformę repertuaru i stylu gry w Warszawie. Wg M. Rulikowskiego „jako reżyser, gdy chodziło o stronę materialną widowiska, był rutynistą, za to jako informator miewał błyski prawdziwie twórczych pomysłów, które aktorowi rozświetlają charaktery przedstawianych osób”.

Był również autorem dramatycznym. Działalność na tym polu rozpoczął jednoaktówką Poeta wystawioną w 1851. Ważniejsze jego utwory: Szlachectwo duszy (1859), Krytycy (1871) oraz udramatyzowane przysłowia, np. Cicha woda brzegi rwie (1868). Napisał libretta m.in. do oper Stanisława Moniuszki Verbum nobile (1861) i Straszny dwór (1865); tłumaczył dla teatru wiele sztuk obcych. Pisywał również wiersze i powiastki dla dzieci, przez pewien czas współpracował z „Kurierem Warszawskim”.

Trzecią, po reżyserii i dramatopisarstwie, domeną jego działalności była pedagogika. Od 6 maja 1864 do 13 stycznia 1868 był nauczycielem warszawskiej Szkoły Dramatycznej, a po jej zamknięciu prywatnie udzielał lekcji gry scenicznej. Uczniami jego byli m.in. Romana Popielówna, Władysław Szymanowski, Jan Tatarkiewicz.

Żonaty był od 27 marca 1850 z Felicjanną Sobieską; miał liczną rodzinę i przez całe życie borykał się z trudnościami finansowymi. Podejmował więc różne dodatkowe zajęcia zarobkowe: przez wiele lat sufler opery włoskiej, uczył języka włoskiego, wydał nawet podręcznik do nauki tego języka.

Bibliografia

Bogusławski: Aktorzy; EdS III; Fredro na scenie (il.); Kotarbiński: Aktorzy i aktorki s. 74–79; Kotarbiński: Ze świata ułudy s. 161–162; Kreczmar: Polemiki s. 73; Modrzejewska, Chłapowski: Korespondencja; Nowy Korbut VII (tu bibl.); PSB III (M. Rulikowski; tu bibl.); Rapacki: Sto lat (il.); Rulikowski: Teatr warsz.; H. Sienkiewicz: Wiersze i inne drobne utwory. Dzieła t. 40, Warszawa 1951 s. 91–100; Simon: Bibliografia; Szczublewski: Teatr warsz.; Kur. warsz. 1874 nr 287; Pam. lit. 1957 z. 2 (Z. Żabicki); Chomiński; Jasiński; Krogulski.

Ikonografia

NN: Portret, płaskorzeźba, marmur, pomnik nagrobny, Cmentarz Powązkowski w Warszawie, kwatera 2, rząd 1; H. Aschenbrenner (zakład lit. A. Dzwonkowskiego, Warszawa): Portret,lit.,ok. 1865 – BUW (Gabinet Rycin); Fot.pryw.- MNKraków, MTWarszawa, IS PAN, SPATiF.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i skróty używane w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

  • Chęciński Jan,  Teoria sztuki dramatycznej, Aktor, [w:] W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, opracowanie Dariusz Kosiński, Agnieszka Marszałek, Agnieszka Wanicka, przy współpracy Agnieszki Narębskiej, Kraków 2007, wstęp do tekstu Chęcińskiego: Agnieszka Wanicka, s. 235–298;
  • Borkowska-Rychlewska Alina, Jan Chęciński – moniuszkowski librecista, [w:] Teatr muzyczny Stanisława Moniuszki, pod. red. Magdaleny Dziadek i Elżbiety Nowickiej, Wydawnictwo PTPN, Poznań 2014.

 

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji