Autorzy

Trwa wczytywanie

Janusz Wiśniewski

Ur. 1 lipca 1949 roku, Świdwin

Reżyser.

Twórca teatru autorskiego o charakterystycznym instrumentarium i rozpoznawalnym stylu, który można opisać poprzez formułę „myślenia obrazami” – teatru odznaczającego się wyrazistą narracją plastyczną i jednocześnie zakorzenionego w wielkiej literaturze oraz otwartego na aktora. Wiśniewski wielokrotnie sam projektował scenografie do swoich przedstawień, zajmował się też grafiką.

Jest absolwentem polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim (1974) i Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (1979). Debiutował podczas studiów reżyserią sztuki Dom Bernardy Alba Federica Garcii Lorki w warszawskim Teatrze Powszechnym (1978). Pierwszą jego macierzystą sceną stał się poznański Teatr Nowy, kierowany przez Izabellę Cywińską, gdzie pracował do 1987 roku (reżyserując w tym czasie także w innych miastach, m.in. w Teatrze Współczesnym w Warszawie razem z Krzysztofem Zaleskim  przygotował Smoka Eugeniusza Szwarca,1981).

Balladyna, reż. Janusz Wiśniewski, Teatr Nowy, Poznań, prem. 31 grudnia 1979. Fot. Jacek Kulm

W latach 80. zrealizował w Poznaniu serię głośnych spektakli, poczynając od niekonwencjonalnej Balladyny Juliusza Słowackiego (przeniesionej w kilkanaście lat później do Teatru TV). „Dziwne to przedstawienie – pisał Tadeusz Słobodzianek. – Zafascynowało mnie już samym swoim zamiarem pokazania wielości stylistycznej dramatu Słowackiego. Tej przedziwnej syntezy kpiny, żartu, tragedii, liryzmu i ironii” [Koniecpolski 1980]. Spektakl, utrzymany w poetyce groteski, szyderstwa i przejaskrawienia, odwoływał się do różnych konwencji teatralnych; uznano go za manifestację „teatru plastyka”. Wiśniewski podjął tutaj, tak dla jego teatru charakterystyczny temat Dobra i Zła w świecie, a także przeznaczenia i losu człowieka.

„Koniec Europy”, reż. Janusz Wiśniewski, Teatr Nowy, Poznań, prem. 16 lutego 1983.
Fot. Romuald Zielazek

Z kolei Panopticum à la Madame Tussaud (1982) było oryginalnym moralitetem, historią współczesnego everymana, przemierzającego drogę życia, na której walczy z lękami, pokusami i z cierpieniem. Głośnym sukcesem Wiśniewskiego okazał się też Koniec Europy (1983), łączący w sobie elementy „czarnej” farsy, groteskowego snu i apokaliptycznej wizji. W tych wczesnych poznańskich spektaklach krystalizował się styl inscenizacyjny Wiśniewskiego. Reżyser czerpał z teatralnej awangardy, a także z rozmaitych konwencji teatralnych i widowiskowych: teatru jarmarcznego, kabaretu, rewii, cyrku. Odwoływał się chętnie do współczesnej ikonosfery: pop-artu, komiksu, reklamy. Także w Poznaniu Wiśniewski pozyskał znakomitych współpracowników, z którymi w latach następnych będzie tworzył swój autorski teatr: choreografa Emila Wesołowskiego, który poprzez ruch „ustawiał” postaci sceniczne (charakterystyczne korowody i galopady), i kompozytora Jerzego Satanowskiego – jego nostalgiczna muzyka stała się organicznym elementem scenicznych światów kreowanych przez reżysera. Współtwórcami teatru Janusza Wiśniewskiego od jego narodzin byli aktorzy, którym stawiał trudne zadania tworzenia postaci apsychologicznych, ogołoconych ze słów/dialogu). „Mimo ograniczeń formy, którą narzucał aktorom «marionetyzując» ich gesty i ruchy, rytmizując zachowania sceniczne – dawał im zawsze pole do popisu, chwilę «aktorskiego błysku», wymagając zarazem utrzymania się w rygorach gry zespołowej” [Osterloff 2000, s. 149].

Rozwinięciem i kontynuacją spektakli poznańskich była warszawska, moralitetowa Walka karnawału z postem (Teatr Współczesny, 1984). Twórczość młodego reżysera budziła jednak skrajne emocje: zarzucano mu naśladownictwo teatru Tadeusza Kantora (którym rzeczywiście był zafascynowany), wytykano pustkę myślową i formalną. Wiśniewski pozostawał jednak wierny sobie i zrealizował na scenie Teatru Nowego w Poznaniu kolejny spektakl w swojej poetyce i według własnego scenariusza, na który złożyły się cytaty m.in. z Biblii, Shakespeare’a, Brunona Schulza i Bolesława Leśmiana: Modlitwę chorego przed nocą (1987).

W 1988 roku reżyser założył własną grupę – Zespół Teatralny Janusza Wiśniewskiego. Przygotował z nim dwa spektakle w Centrum Sztuki Studio w Warszawie: Olśnienie, inspirowane opowiadaniem Wiatronogi Lwa Tołstoja (1989) i Życie jest cudem, osnute na prozie Brunona Schulza (1992). Nie był to eksperyment udany (także finansowo).

Przez kolejne lata Wiśniewski reżyserował głównie w Niemczech i na polskich scenach operowych. W Staatstheater w Kassel wystawił Der schwarze Zug na motywach biblijnej przypowieści o mędrcach ze Wschodu zmierzających do Betlejem (1988). W Düsseldorfer Schauspielhaus pokazał Dybuka wg Szymona An-skiego (1996) i Fausta wg Johanna Wolfganga Goethego (1997). W Staatstheater Mainz Doktora Faustusa wg Christophera Marlowe’a (1999), a w teatrze w Meiningen autorski spektakl Ecce homo (1999). Powrotem do rodzimej klasyki stała się dla Wiśniewskiego realizacja spektaklu Wybrałem dziś zaduszne święto w Teatrze Narodowym w Warszawie (1999), gdzie połączył motywy Samuela Zborowskiego i innych utworów Juliusza Słowackiego, by skonstruować wypowiedź o „oszalałym świecie, w którym człowiek uzurpuje sobie prawo do bycia jedynym i najwyższym sędzią (…). Poprzednie spektakle Wiśniewskiego – pisał Tomasz Miłkowski – były rewią życia i śmierci, teraz umocnił się nowy akcent – odrodzenia – który można było już dostrzec w spektaklu Modlitwa chorego przed nocą, choć nadal ważny pozostawał kabaretowy, a zarazem bluźnierczy, nawias spektaklu” [Miłkowski 2009]. Przedstawienie to wzbudziło kontrowersje, miało wielu oponentów, jednak zwolennicy prac Wiśniewskiego doceniali, ich zdaniem, dojrzałą formułę estetyczną tego teatru. W następnych latach reżyser przygotował też inscenizacje Kordiana (Teatr im. Słowackiego w Krakowie, 2006) i Balladyny (Teatr im. Aleksandra Sewruka w Elblągu, 2014).

W latach 2003–2011 Janusz Wiśniewski był dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Nowego im. Tadeusza Łomnickiego w Poznaniu. Zrealizował tutaj sugestywne plastycznie Wesele Stanisława Wyspiańskiego (2001) i Operę kozła na motywach powieści Horace’a McCoya Czyż nie dobija się koni? (2004). Trzykrotnie sięgnął po dramaty Williama Shakespeare’a: Króla Ryszarda III (2003), Romea i Julię (2005) oraz Burzę (2008).

„Opera kozła”, reż. Janusz WIśniewski, Teatr Nowy, Poznań, prem. 21 maja 2004. Na zdjęciu: Paweł Hadyński, Daniela Popławska, Bolesław Idziak. Fot. Bogusław Biegowski 

„Wśród tonów prześmiewczych i szyderczych, do których przywykliśmy – podobnie jak do zderzeń groteskowej deformacji i najczystszego liryzmu, tej przedziwnej mieszaniny, odsyłającej do rozmaitych tekstów kultury – coraz częściej rozbrzmiewa ton serio, bardzo osobisty. (…) Janusz Wiśniewski wybrał niegdyś dialog o uniwersaliach i pozostaje mu wierny. Podejmuje refleksję nad podmiotowością ludzką, pyta o godność i sumienie. Chce i potrafi o tym z widzem rozmawiać, najchętniej poprzez dzieła, jak sam powiada, «Wielkich Umarłych», czyli klasykę, do której sięga częściej niż do autorów współczesnych, lekceważąc całkowicie nazwiska głośne przez dwa, trzy sezony [Osterloff 2008].

Do najważniejszych spektakli tego okresu zalicza się również Faust Goethego (2005). W widowisku Arka Noego. Nowy koniec Europy (2008) Wiśniewski sięgnął do jednej z historii Starego Testamentu, by znów przedstawić dylematy współczesnego człowieka i naszej cywilizacji (wystąpili aktorzy z siedmiu krajów, grając w swoich ojczystych językach). Oryginalny autorski spektakl Quo vadis słowami Sienkiewicza, Eliota, Ardena i innych, stawiający pytania o świat wartości na przełomie XX i XXI wieku, zrealizowany został z kolei w warszawskim Teatrze Polskim (2013). W ostatnich latach Janusz Wiśniewski chętnie sięga po komedie Molière’a – wystawił Szkołę żon (Teatr Powszechny w Łodzi, 2015), Dziewice i mężatki (Teatr Ateneum w Warszawie, 2015), Chorego z urojenia (Teatr Polski we Wrocławiu, 2017).

„Aptekarz”, reż.  i scen. Janusz Wiśniewski, Teatr Muzyczny, Słupsk, prem. 15 marca 1979.
Proj. plakatu: Janusz Wiśniewski

Wiśniewski realizował też spektakle muzyczne (Aptekarz Josepha Haydna, Teatr Muzyczny w Słupsku, 1979) i operowe. Z Markiem Grzesińskim przygotował kameralne Manekiny Zbigniewa Rudzińskiego na motywach prozy Brunona Schulza (Opera Wrocławska, 1981; Teatr Wielki w Warszawie, 1982). W Operze Wrocławskiej inscenizował ponadto Czarodziejski flet Wolfganga Amadeusza Mozarta, a w Operze Bałtyckiej Ubu Rex Krzysztofa Pendereckiego (2013). Jego najnowsza operowa inscenizacja, zapomnianej Goplany Władysława Żeleńskiego w warszawskim Teatrze Wielkim, stała się wydarzeniem repertuarowym i artystycznym, uhonorowanym Nagrodą International Opera Award w kategorii „Dzieło odkryte na nowo” (2017).

Reżyser jest także laureatem wielu innych nagród [zob. Nagrody], w 2011 roku otrzymał Srebrny Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis.

Barbara Osterloff (2017)

 

 

Bibliografia

  • „Wesele” w mateczniku. Rozmowa z reżyserem Januszem Wiśniewskim [rozmawiał Włodzimierz Braniecki], „Głos Wielkopolski” nr 226 z 27.09.2000;
  • Szekspir odczytany. Rozmowa z Januszem Wiśniewskim, dyrektorem Teatru Nowego w Poznaniu [rozmawiała Elżbieta Podolska], „Gazeta Poznańska” nr 271 z 21 listopada 2003;
  • Błażewicz Olgierd, „Balladyna” – spektakl plastyka, „Głos Wielkopolski” nr 11 z 15 stycznia 1980;
  • Bończa-Szabłowski Jan, Nasz korowód życia i śmierci, „Rzeczpospolita” nr 96 z 24 kwietnia 2013;
  • Drajewski Stefan, Kostaszuk Marcin, Janusz Wiśniewski. Siewca teatralnych burz, „Głos Wielkopolski” z 28 marca 2011;
  • Koniecpolski Jan [Słobodzianek Tadeusz], Balladyna u Cywińskiej, „Polityka” nr 29 z 19 lipca 1980;
  • Miłkowski Tomasz, Od „Balladyny” do „Kordiana”. Janusza Wiśniewskiego gra ze Słowackim, strona internetowa sekcji polskiej Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych [13 grudnia 2009] www.aict.art.pl
  • Osterloff Barbara, Teatr autorski, [w:] Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku. Teatr. Widowisko pod redakcją Marty Fik, Instytut Kultury, Warszawa 2000, s. 137–158;
  • Osterloff Barbara, Co po artyście?, „Teatr” 2008 nr 6;
  • Osterloff Barbara, Zbawienia nie będzie, „Teatr” 2005 nr 9;
  • Rembowska Aleksandra, Rozum i upiory, teatralny.pl.

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji