Leonard Bończa-Stępiński
BOŃCZA-STĘPIŃSKI Leonard, właśc. L. Stępiński (31 X 1876 Warszawa - 21 VIII 1921 Drohobycz), aktor, reżyser. Był synem Stanisława Stępińskiego i Emilii z Ryglów. Po ukończeniu III Gimn. Rządowego w Warszawie wyjechał na studia do Lipska, gdzie w 1895-99 kształcił się w Akademii Handlowej żywo interesując się literaturą i teatrem. Po powrocie do Warszawy uczęszczał w 1901-03 do Klasy Dramatycznej przy Warsz. Tow. Muzycznym. Debiutował 23 VIII 1903 w T. Miejskim w Krakowie w roli Sztummera ("Kościuszko pod Racławicami") pod nazwiskiem Stępiński, ale już od następnego przedstawienia przyjął pseud. Bończa. W t. krak. występował do 1909. Współpracował wówczas także z Akademickim Kołem Artystycznym Miłośników Dramatu Klasycznego (m.in. w 1908 reżyserował "Edypa z Kolonos"). Na sez. 1909/10 zaangażował się do T. Polskiego w Poznaniu jako aktor i reżyser. W końcu 1909 opuścił Poznań, a od lutego 1910 do końca sez. 1910/11 grał i reżyserował w T. Polskim w Łodzi. Na sez. 1911/12 powrócił do T. im. Słowackiego w Krakowie i pozostał tu do 1919, z przerwą od września 1914 do marca 1915, gdy służył w Legionach. W 1919-21 był zaangażowany w T. Polskim w Warszawie.
S. Papee tak opisał jego warunki zewnętrzne: "wzrost niski, budowa przysadzista, głowa na krótkiej szyi, dolna szczęka wysadzona naprzód, głos słaby. Ręce małe, delikatne". Warunki predestynowały go więc do ról charakterystycznych. Wyróżniał się zdolnościami transformatorskimi, wiele uwagi poświęcał charakteryzacji. Występował niekiedy w rolach pierwszoplanowych, często jednak i z upodobaniem grał niewielkie epizody, którym nadawał indywidualne piętno, ujawniając jednocześnie swój świetny warsztat aktorski. "Gra jego przedziwnie godziła skrupulatną analizę psychologiczną z syntezą wyrazu; powstawała ze źródeł - a często i z obserwacji - realistycznych, lecz w ostatecznej formie stawała na pograniczu nowego stylu" (L. Schiller). Uważano go za jednego z najlepszych interpretatorów postaci "nowoczesnych inteligentów", w szczególności w sztukach G.B. Shawa, jak np.: Lickcheese ("Szczygli zaułek"), M'Comas ("Nigdy nie można przewidzieć"), Higgins ("Pigmalion"), Juggins ("Pierwsza sztuka Fanny"), Cusins ("Major Barbara"). Inne ważniejsze role: Stańczyk ("Wesele"), Jankiel ("Złota Czaszka"), Rejent ("Zemsta"), Tartuffe ("Świętoszek"), Ryszard ("Ryszard III"), Kaligula ("Kajus Cezar Kaligula"), Kryspin ("Krąg interesów"), Rabbi Ananel ("Judasz z Kariothu"), Hrabia Respekt ("Fantazy"), August Nowowiejski ("Przed ślubem"), Baron Kręcki ("Aszantka"), Uczony ("Miłosierdzie"), Przechrzta ("Nie-boska komedia"). W 1921 wystąpił w filmie "Cud nad Wisłą". Jako reżyser wystawił m.in. "Mazepę" (1909), "Beatryks Cenci" (1909), "Twarz i maskę" (1919), "Pigmaliona" (1920).
Podczas pobytu w Krakowie prowadził lektorat wymowy na Uniw. Jagiellońskim, współpracował z Akademickim Kołem Artystycznym Miłośników Dramatu Klasycznego (m.in. w 1914 reżyserował "Strachy" - grał rolę Traniona). Wygłaszał także z inicjatywy Koła Polonistów Uniw. Jagiellońskiego odczyty wydane pod tytułem "O umiejętności mowy i wymowy" (Kraków 1917); udzielał lekcji "głośnego czytania, wymowy zawodowej, recytacji i deklamacji" (m.in. w 1917). Interesował się problemami teoretycznymi dotyczącymi t., czego wyrazem była polemika z A. Zelwerowiczem na temat jego inscenizacji "Pana Jowialskiego" w T. im. Słowackiego ("Maska" 1918 z. 11, 13-15). Tłumaczył sztuki, m.in. "Graczy" M. Gogola (1914). Tabl. 9.
Bibl.: S. Papee: Leonard Bończa-Stępiński, Warszawa 1966 (tu bibl. w przypisach, 17 il.); Świat 1921 nr 36 (R. Ordyński); Tyg. ilustr. 1921 nr 37 (L. Schiller).
Ikon.: T. Rychter: B. jako Stańczyk (Wesele), olej, 1907 - T. im. Słowackiego, Kraków; L. Misky: Portret, olej, przed 1921-T. im. Słowackiego, Kraków; H. Hochman: Portret, gips, ok. 1913 - MTWarszawa; K. Frycz: B. jako Girolamo (Eros i Psyche), autolit. barwna, 1904, Teka Melpomeny; W. Konieczny: Portret, przed 1916, płyta graficzna - MNWarszawa; K. Sichulski: Portret, rys. - zb. A. Karpowicza, Zakopane; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MHKraków, MTWarszawa, zb. S. Dąbrowskiego.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
