Osoby

Trwa wczytywanie

Wiktor Biegański

BIEGAŃSKI Wiktor Julian (16 XI 1892 Sambor w Lwowskiem - 19 I 1974 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Był synem urzędnika ko­lejowego Juliana B. i Kseni z Kamińskich (Ka­mieńskich), mężem aktorki film. i malarki Carlotty Bologni, Włoszki (ślub 24 I 1927 w Szaflarach), a po rozwodzie z nią, Marii Krystyny Bernard z domu Szczudło (ślub 30 I 1964). Od 1898 mieszkał z rodziną w Krakowie. W marcu 1907, jako uczeń Gimn. św. Jacka, został przyjęty do Szkoły Dram. M. Przybyłowicza, którą ukończył w lutym 1908; w zespole uczniów tej szkoły występował już latem 1907 w Okocimiu k. Bochni i w Rzeszowie. Jesienią i zimą 1907/08 brał udział w przedstawieniach amat. Stow. Pol. Rękodzielników "Gwiazda" i Studenc­kiego Kółka Dram. w Krakowie. W t. zaw. debiu­tował 16 II 1908 w Tarnowie w dwóch rolach: Studenta Blasa i Prof. Żalskiego ("Szkoła") w zespole objazdowym E. Kalinowskiego, z którym odwiedził nast. m.in. Przemyśl, Sanok, Stanisławów, gdzie grał też Solania ("Kupiec wenecki"). W maju 1908 występował w T. Ludowym w Krakowie, w czerwcu i lipcu t.r. w zespole E. Czermańskiego, m.in. w Wadowicach, Rzeszowie, Tarnobrzegu, Łańcucie. Latem 1907 i 1908 przebywał też w Rabce i brał udział w przedstawieniach amat. jako aktor i orga­nizator. Od września 1908 zaangażowany do T. Miejskiego we Lwowie, spędził w nim trzy kolejne sez. 1908/09-1910/11; chwalony tu przede wszy­stkim za doskonałe warunki zewnętrzne i głosowe oraz dobrą dykcję, szybko zdobył przychylność pub­liczności i krytyków, choć grał w tym czasie na ogół role drugorzędne, z których ważniejsze to m.in. Filon ("Balladyna"), Parys ("Romeo i Julia"), Sebastian ("Wieczór Trzech Króli"). Prawdziwy sukces odnoto­wany przez prasę odniósł w roli Eryka ("Szczury", 1910). Miesiące letnie 1909 i 1910 spędzał z ze­społem lwow. na występach w Krynicy. Występo­wał też w przedstawieniach amat.: Pol. Tow. Gi­mnastycznego "Sokół", rzemieślniczej "Gwiazdy" i Kasyna Urzędniczego. Jako recytator brał udział w imprezach organizowanych przez Koło Lit.-Artyst. we Lwowie. W sez. 1911/12 i 1912/13 był aktorem T. im. Słowackiego w Krakowie, gdzie grał już takie role, jak: Giano Giani ("Beatrix Cenci"), Poeta ("Wesele"), Apostoł Jan ("Judasz z Kariothu"). W sali "Morskiego Oka" w Zakopanem wystąpił 18 II 1912 w roli Księcia ("Siostra Beatrix"). W sierpniu 1912 podczas Międzynarodowego Kongresu Espe­rantystów w Krakowie grał Paska w "Mazepie" w języku esperanto. W czerwcu 1913 wyjechał z ze­społem krak. na występy do Lwowa, nast. był w Zakopanem i brał udział w różnych imprezach ar­tystycznych. Od 30 X 1913 występował gościnnie w T. Polskim w Łodzi, gdzie od 10 XI t.r. był na kontrakcie; po raz ostatni wystąpił tu 5 V 1914 w T. Wielkim. Odniósł duży sukces w roli Księcia Reichstadtu ("Orlątko"); podobał się też m.in. jako Zygmunt August ("Królewski jedynak") i Hugon ("Pra­wdziwa miłość"). W Łodzi debiutował jako reżyser - prawdopodobnie w sztuce W. Grubińskiego "Na rubieży" (3 XII 1913 w T. Wielkim). Pod koniec kwietnia 1914 występował też na łódz. scenie artyst.-lit. Bi-Ba-Bo. Zaangażowany przez A. Szyf­mana do T. Polskiego w Warszawie, przed wybu­chem I wojny świat. zdążył wystąpić tylko w jednej roli - Jakuba ("Guwernantki", lipiec 1914). Sezon 1914/15 spędził w T. Ludowym w Krakowie. Na­stępnie odbył krótką służbę w wojsku austr. na Morawach Czeskich. Pod koniec 1915 wrócił do T. im. Słowackiego w Krakowie, gdzie występował do końca sez. 1916/17. W lecie 1916 organizował przedstawienia w sali "Morskiego Oka" w Zakopa­nem. Latem 1917 zorganizował Polski T. Frontowy i na czele jedenastoosobowego zespołu aktorów krak. wyjechał na front wł. w okolice Triestu do pol. jednostek wojskowych (wystawiano " Grube ry­by", "Męża z grzeczności"). Od pocz. sez. 1917/18 do poł. grudnia 1917 występował w T. Polskim w Łodzi, m.in. jako Kordian, nast. do końca sez. 1917/18 w T. Polskim w Warszawie. Późną wiosną 1918 wyjechał do Berlina, by zagrać tyt. rolę w filmie "Carewicz" i pozostał tam do końca t.r. wy­stępując jeszcze w innych filmach. Od stycznia 1919 znowu przez kilka miesięcy grał i reżyserował w T. Polskim w Łodzi. Następnie do 1935 wystę­pował w Warszawie. W 1920 został wybrany do Zarządu Głównego ZASP-u. W sez. 1919/20 i 1920/21 był aktorem T. Polskiego i Małego. Od sez. 1921/22 zaangażowany do T. Stołecznych, w 1922 (od stycznia) i na pocz. 1923 grał i reżyse­rował w T. Komedia; od 2 do 10 V 1923 wystę­pował w nocnym t. Niebieski Młyn w sali Wode­wilu; od 25 VIII do 2 IX 1923 z aktorami T. Polskiego grał gościnnie w T. Bagatela w Krakowie. W sez. 1923/24 i w pierwszej poł. 1924/25 wystę­pował w T. Polskim i Małym, od marca do sierpnia 1925 był aktorem i reżyserem t. Szkarłatna Maska, a od 5 I do 9 II 1928 kier. artyst. T. Sensacji przy ul. Karowej. Od marca 1928 do końca t.r. byt reżyserem film. Pol. Agencji Telegraficznej (PAT). Od stycznia 1929 występował w roli Łukasza ("Ad­wokat i róże") w T. Nowym. Potem wyjechał do Paryża, aby zagrać w filmach wytwórni "Para­mount" w wersji polskiej. W sez. 1929/30-1931/32 występował na scenach T. Narodowego, Nowego i Letniego, a także reżyserował w T. Nowym i Let­nim. Od października 1932 zaangażowany jako ak­tor i reżyser do T. Artystów, występował od listo­pada t.r. w "Turandot". W maju 1933 występował gościnnie z zespołem aktorów warsz. w sztuce Lu­dzie na sprzedaż, m.in. w Płocku, Bydgoszczy (T. Miejski), Kaliszu, Sosnowcu, Lwowie (T. Roz­maitości). W lipcu i sierpniu 1933 znowu grał i reżyserował w T. Letnim w Warszawie, a w sez. 1933/34 w T. Polskim i Małym. W sez. 1934/35 był dyr. T. Ateneum. "Objął teatr na Powiślu przy­padkiem" - pisał E. Krasiński; fiasko poniosły jego plany, by w Ateneum stworzyć teatr "dla naj­szerszej publiczności, tani, dogodny, skutecznie współzawodniczący z kinem" (lekki repertuar, dwa spektakle dziennie, restauracja i koncerty w teatrze). Wartościową pozycją, którą w tym sez. wystawił i sam reżyserował była prem. "Dziejów jednego po­cisku" w adapt. A. Cwojdzińskiego. W sez. 1935/36-1937/38 grał i reżyserował (m.in." Most", "Grube ryby") w T. im. Słowackiego w Krakowie. W 1938 ob­chodził jubileusz trzydziestolecia pracy artystycznej. W sez.. 1938/39 był aktorem i reżyserem T. im. Wyspiańskiego w Katowicach i z zespołem tego teatru występował gościnnie w pol. ośrodkach po niem. stronie Śląska, m.in. w Bytomiu, Zabrzu, Opolu. W czasie II wojny świat. pracował jako urzędnik w Miejskich Tramwajach w Krakowie. Od 1944 był w zespole krak. T. Podziemnego pod kier. A. Mularczyka i szkolił młodzież, która występo­wała w tym teatrze. W pocz. 1945, jako przewod­niczący Gniazda ZASP-u w Krakowie, organizował pomoc dla aktorów wracających z obozów i wy­siedlonych po powstaniu z Warszawy. Od maja do sierpnia t.r. był członkiem Zarządu Głównego ZASP-u, wszedł do Naczelnej Rady Artystycznej. Już w lutym 1945 zaangażował się do zespołu Starego T. w Krakowie oraz rozpoczął współpracę ze Studiem przy tym teatrze dając lekcje gry aktor­skiej. Brał udział w prem. "Skiza" 8 VII 1945 w T. im. Słowackiego (grał Tola); nast. w sez. 1945/46 i prawie do końca 1946 odbywał tournee wraz z M. Ćwiklińską (grała Lulu) występując z tą sztuką niemal w całej Polsce; m.in. grano w Rzeszowie, Katowicach, Częstochowie, Sosnowcu, Łodzi, War­szawie, Poznaniu, Gnieźnie, Bydgoszczy, Inowro­cławiu, Włocławku, Gdyni, Olsztynie, Elblągu, Kiel­cach, Radomiu, Lublinie, Wałbrzychu, Wrocławiu oraz w ponad osiemdziesięciu mniejszych miejsco­wościach. W sez. 1945/46 należał równocześnie do zespołu Starego T., gdzie od kwietnia 1946 grał Lorda Roberta ("Życie kręci się w kółko"). W sez. 1946/47 był aktorem i reżyserem krak. Miejskich T. Dramatycznych, a w pierwszej poł. sez. 1947/48 T. im. Wyspiańskiego w Katowicach. Od 1 I 1948 zaangażowany do T. Miejskiego w Świdnicy, od 1 III t.r. do 31 VIII 1949 był jego dyr. i kier. artyst.; 29-31 VII 1949 z teatrem tym gościnnie występował w Czechosłowacji, wystawiał "Klub ka­walerów". Od września 1949 do lutego 1950 grał i reżyserował na Scenie Dram. T. Lalki i Aktora we Wrocławiu (od 1 I 1950 pn. T. Młodego Widza); w styczniu t.r. został na krótko kier. artyst. tego teatru. Od 1 III do sierpnia 1950 ponownie był kier. artyst. T. Miejskiego w Świdnicy. Od sez. 1950/51 do października 1952 grał i reżyserował na scenach T. Wybrzeże. W 1951 na Festiwalu Pol. Sztuk Współczesnych zdobył drugą nagrodę za re­żyserię i rolę Matuszczaka w socrealistycznej sztuce "W stoczni". W sez. 1952/53-1953/54 grał w T. Na­rodowym w Warszawie. Od 1 IX 1954 do 1 II 1955 był dyr. T. im. Osterwy w Lublinie. Po po­wrocie do Warszawy, od maja 1955 był aktorem i reżyserem w T. Nowej Warszawy, a w sez. 1956/57-1964/65 T. Komedia. Na scenie Komedii 17 I 1959 obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst. w roli Rejenta Bajdalskiego ("Pan Da­mazy", też reżyserował). W okresie powojennym re­żyserował także poza scenami macierzystymi: w Jeleniej Górze ("Wieczór Trzech Króli"- 1949, "Ko­rzenie sięgają głęboko" - 1950), Szczecinie ("Wie­czór Trzech Króli"- T. Polski 1951), Warszawie ("W stoczni"- T. Powszechny 1951," Chory z uro­jenia" - T. Ludowy 1953, "Brat marnotrawny"- T. Młodej Warszawy 1957, "Popas króla jegomości" - T. Rozmaitości 1958) oraz w Warsz. T. Objaz­dowym Estrada (luty 1959). Przez wiele lat wystę­pował też w Teatrze PR. Pod koniec życia prze­bywał okresowo w Schronisku Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie. Był utalentowanym aktorem o świetnych warunkach zewnętrznych oraz tzw. wytwornych manierach. Przystojny, twarz miał wyrazistą, "ostro zarysowa­ną", "sceptyczny uśmiech", "elegancką, szczupłą sylwetkę" (E. Krasiński). Głos "miękki, a przecież donośny, metaliczny i nadzwyczaj dźwięczny, któ­rym artysta włada ogromnie umiejętnie" - pisał w 1913 H. Gawroński. Warunki te sprawiały, że od pocz. kariery był obsadzany prawie wyłącznie w rolach amantów, najczęściej tzw. salonowych, w lekkich komediach. Przyniosły mu uznanie, szcze­gólnie za inteligentne ich prowadzenie i umiejętnie zaznaczaną "szlachetność w banalności" (J. Lechoń). Stosunkowo wcześnie potrafił przełamywać szablon amanta, np. w 1917 w Krakowie znakomicie zagrał charakterystyczną postać Callistusa ("Kaligula" K.H. Rostworowskiego); później był chwalony przez A. Słonimskiego jako "twardy, zimny, szlachetny" Saint-Just ("Danton", warsz. T. Polski 1924). W 1. późniejszych, gdy odchodził od ról amantów, za­prezentował się jako dobry aktor charakterystyczny. W 1935 o jego roli cukiernika Kisza ("W cukierence") Boy pisał: "Pan Biegański, którego przywykliśmy oglądać jako światowca, okazał się kapitalnym sza­rym człowiekiem, szarym i burym, biednym i groź­nym, gorzkim producentem słodyczy". Miał dobre role w sztukach G.B. Shawa, począwszy od Joela ("Mezalians", Kraków 1912), poprzez m.in. Profesora Higginsa ("Pigmalion", Łódź 1914), Randalla ("Dom serc złamanych", T. Narodowy 1930), Księcia Do­mesdaya ("Nad przepaścią", warsz. T. Polski 1933) - wg K. Wierzyńskiego stworzył "nieporównanego "księcia ramolów", Burgessa ("Kandyda", Kraków 1935), którego grał też i po wojnie, m.in. w Lublinie (1954), aż po Pastora Morella ("Kandyda", Świdnica 1948 - też reżyserował). Inne ważne role B., prócz wymienionych, to m.in.: Oberon ("Sen nocy letniej", 1923), Chanan ("Dybuk", 1925), Krasiński ("Legion", 1930), w Krakowie: Gość ("Most", 1936), Pagatowicz ("Grube ryby", 1937); w Katowicach: Bartnicki ("Ża­busia"), Chopin ("Lato w Nohant") - 1938 (obie sztuki reżyserował), po wojnie w 1947 w Katowi­cach: Karol ("Głupi Jakub"), Radost ("Śluby panień­skie") - obie sztuki w jego reżyserii, w Świdnicy w 1948 też w jego reżyserii: Inspektor ("Pan inspe­ktor przyszedł"), Argan ("Chory z urojenia"), w War­szawie: Wehrhahn ("Bobrowe futro", 1953), Pasquinot ("Romantyczni", 1955 - też reżyserował). R. Szyd­łowski charakteryzował go jako "aktora-ironistę", "człowieka z wielkim poczuciem humoru". Był ce­niony jako rutynowany, inteligentny, wnikliwy re­żyser. W 1. trzydziestych reżyserował dość dużo, gł. na scenach T. Nowego, Letniego i Małego, m.in." Nową umowę małżeńską", "Rozkosz uczciwości", "Święty płomień", "Lato", "Aszantkę"; w 1933 po prem. "La­ta" K. Wierzyński napisał o B., że "jego reżyseria wnętrz kameralnych dochodzi do mistrzostwa". Duże zasługi położył jako jeden z pionierów kine­matografii polskiej. Już wiosną 1913 zorganizował w Krakowie wytwórnię i laboratorium film. i re­alizował pierwsze filmy wg własnych scenariuszy, m.in. "Dramat Wieży Mariackiej". Główna działalność film. B. przypada na 1. dwudzieste. Wygłaszał wów­czas odczyty pt. "Zza kulis ekranu", pisał scenariusze, reżyserował filmy fabularne, dokumentalne i pro­pagandowe, m.in. dla akcji plebiscytowej na Gór­nym Śląsku oraz instruktażowe dla wojska i spor­towców. Jego filmy były cenione za osiągnięcia warsztatowe i reżyserskie; był pierwszym pol. re­żyserem film., który stosował specyficznie film. środki wyrazu. W 1924 założył w Warszawie włas­ny Instytut Film., w którym prowadził działalność pedag. i popularyzatorską. Reżyserował i był sce­narzystą wielu filmów; do najbardziej znanych na­leżały: "Pan Twardowski" (1920), "Zazdrość" (1922), "Bożyszcze" (1923), "Wampiry Warszawy" (1925), "Ma­raton polski" (1927), "Kobieta, która grzechu pragnie" (1929). W okresie 1918-35 grał w kilkunastu fil­mach pol., m.in. w takich, jak: "Carewicz" (1918), "Młody las" (1934); po II wojnie świat. w kilku filmach kinowych i telewizyjnych. W 1964 Cen­tralne Archiwum Film. zorganizowało w warsz. ki­nie "Iluzjon" wystawę poświęconą pięćdziesięciole­ciu pracy film. Biegańskiego. Przez wiele lat był pedagogiem. W 1921-23 wy­kładał w Szkole Kinematograficznej Tow. Film. "Kinostudia", której był też współorganizatorem. W grudniu 1922 i styczniu 1923 oraz w roku szkolnym 1931/32 uczył gry scen. w Oddziale Dram. przy Konserwatorium Muz. w Warszawie, a w 1932-34 na Wydz. Sztuki Aktorskiej PIST-u. Wykładał też w innych szkołach artyst., np. na Kursach Wokal­no-Dram. H.J. Hryniewieckiej. W Krakowie ucze­stniczył w tajnym szkoleniu aktorów w czasie II wojny świat., a po wojnie współpracował ze Studiem przy Starym Teatrze. Był członkiem za­służonym SPATiF-ZASP. Swoje wspomnienia teatr. (do 1913) zamieścił w tomie pt. "Remanent życia starego aktora", Warszawa 1969. Il. kolorowa 2.
Bibl.: Almanach 1973/74; Biegański (il.); Boy: Pisma t. 26; Czachowska: Zapolska; Grzymała-Siedlecki: Świat ak­torski; Grzymała-Siedlecki: Z t. warsz.; Hahn: Shakespeare w Polsce; Hist. filmu t. 1 (il.), 2, 5; Jego siła (il.); Je­wsiewicki: Materiały; Krasiński: Teatr Jaracza; Krasiński: Warsz. sceny; Lechoń: Świat teatru; Linert: T. Śląski (il.); Lorentowicz: Dwadzieścia lat t. 2-4; Lorentowicz: T. Polski; Łoza: Czy wiesz (il.); Marczak-Oborski: Życie teatr. 1944-64; Michalik: Dzieje t. w Krakowie t. 5 cz. 1, 2 (il); Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Nawrat: Repertuar; Na­wrat: T. Pol. w Katowicach (il.); Orzechowski: Stary Teatr; Sto lat Starego Teatru; Słonimski: Gwałt; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu (il.); T. pol. 1890-1918, zabór austr. i pruski (il.); T. pol. 1890-1918, zabór ros. (tu opinia H. Gaw­rońskiego); T. przy ul. Cegielnianej; Trzciński: O teatrze; Warnecki; WEP; Wierzyński: Wrażenia; Wilski: Szkolnic­two; Ekran 1959 nr 5 (il.), 1974 nr 11 (il.); Pam. Teatr. 1964 z. 4 s. 422, 432, 1967 z. 1 s. 7-8 (wypowiedź B.); Rocz. Świdnicki 1973 s. 67-78 (F. Jarzyna); Stolica 1977 nr 7; Teatr 1959 nr 4 (il.); Trybuna Ludu 1959 nr 20 (R. Szydlowski); Życie Warsz. 1959 nr 15 (il.), 17, 1974 nr 18, 21; Afisze, programy i wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu rot.), kartoteki, ZASP; Listy B. do S. Broniszówny, MTWarszawa (sygn. D. 529 III); Zbiory W. Biegańskiego, własność żony Marii Krystyny Biegariskiej.
Ikon.: B. Rychter-Janowska: B. jako Apostoł Jan ("Judasz z Kariothu"), pastel, 1913 - MHKraków; J. Kasarab: B. jako Hrabia Almaviva ("Wesele Figara"), olej, 1937 - T. im. Słowackiego Kraków; C. Bologna: Portret, olej, ok. 1944 - własność M.K. Biegańskiej Warszawa; H. Szczy­gliński: B. jako Hugon ("Prawdziwa miłość"), lit., 1914 - własność M.K. Biegańskiej Warszawa; E. Głowacki: B., karyk., rys., 1918 - własność M.K. Biegańskiej Warsza­wa, repr. W. Biegański: Remanent życia starego aktora. Warszawa 1969; E. Głowacki: B. jako Burski ("Polityka"), karyk., rys., repr. Tyg. Ilustr. 1919 nr 45/46; K. Lasocki: B. jako Peron ("Kiki"), rys., repr. Świat 1921 nr 4; S. Do­brzyński: B. jako Oberon ("Sen nocy letniej"), karyk., rys., 1923, repr. Świat 1923 nr 42; K. Sichulski: B., karyk.. rys., 1938 - własność M.K. Biegańskiej Warszawa; Z. Wierciak: Portret, rys., sangwina - zb. R. Gołębio­wskiego Warszawa; J. Żebrowski: B. jako Kmita ("Rze­czpospolita zapłaci"), karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1954'nr 5; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWar­szawa, ZASP.
Film.: 1928 - "Huragan" (f.); 1932 - "Bezimienni bohate­rowie" (f.), "Dwanaście krzeseł" (f.)," Jego ekscelencja subiekt" (f.), "Zabawka" (f.); 1934 - "Co mój mąż robi w nocy" (f.), "Młody las" (f.), "Pieśniarz Warszawy" (f.); 1935 - "Jaśnie pan szofer" (f.); 1963 - "Smarkula" (f.); 1964 - "Przerwany lot" (f.); 1966 - "Marysia i Napoleon" (f.); Materiały film. z 1961, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Role - Arch. Dok. Mech., Red. Dok. Inf. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

23 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji