Osoby

Trwa wczytywanie

Karol Benda

BENDA Karol, właśc. K. Spitzbarth (17 II 1893 War­szawa- 25 VIII 1942 Warszawa), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem architekta, Artura Spitzbartha i Alek­sandry z Dunin-Borkowskich. Do zawodu aktorskiego przygotowywał się w Krakowie pod kier. S. Stanisław­skiego. Jednocześnie studiował na Uniw. Jagiell.; 16 XII 1912 brał udział (pod właśc. nazwiskiem) w przedstawieniu Akademickiego Koła Miłośników Dra­matu Klasycznego. Będąc jeszcze studentem debiutował pod pseud. Benda, którego odtąd stale używał, 3 V 1913 w T. im. Słowackiego w Krakowie w roli Pana Młodego ("Wesele"), w maju 1914 grał tam rolę Damisa w "Świę­toszku". Od maja 1915 do wiosny 1916 występował w T. Polskim w Wiedniu, a przez pewien czas był jego współkierownikiem. W maju 1916 wrócił do T. im. Sło­wackiego w Krakowie i pozostał do końca sez. 1916/17. Na sez. 1917/18 zaangażowany został do T. Polskiego w Warszawie, na jesieni 1918 występował w t. łódzkim. Od lutego 1919 do 1924 należał do zespołu warsz. T. Miejskich i występował w T. Rozmaitości, a od 1920 głównie w t. Reduta. Prócz tego w 1919-20 okreso­wo grał i reżyserował w T. Dramatycznym, a także brał udział w wieczorach artyst. na prowincji (1919 - Płock, Włocławek) oraz w objazdach, m.in. w czerwcu 1920 z Laurą Dunin i W. Zdzitowieckim. Od września 1924 objął funkcję dyr. t. w Toruniu, a od września 1925 Zjednoczonych T. Pomorskich. Był założycielem Opery Pomorskiej. Z funkcji dyr. Zjednoczonych T. Po­morskich zrezygnował w lutym 1926, ale nadal wy­stępował w Grudziądzu i Toruniu. W sez. 1928/29 należał do zespołu T. Nowego w Poznaniu. W sez. 1929/30 prowadził amatorski T. Polski w Paryżu, gdzie wystawił szereg sztuk A. Fredry, W. Perzyńskiego, S. Żeromskiego i G. Zapolskiej dla Polonii francuskiej. Po powrocie do kraju w 1930-32 był dyrektorem T. Miejskiego w Toruniu (w lecie organizował przed­stawienia operetkowe w Krynicy). W 1932 przeniósł się do Warszawy i pracował kolejno w T. im. Żerom­skiego i T. im. Zapolskiej (1933), T. Rozmaitości (1933), w T. Aktora (1934/35, był tu współkierownikiem wraz z S. Jaraczem i M. Zimińska), T. Kameralnym (1935-1936) i T. Malickiej (1936-39), a także okresowo w operetce 815 (1938). Reżyserował ponadto wiele oper w T. Wielkim. Podczas II wojny świat., w 1940-41 grał i reżyserował w jawnym T. Komedia. Zmarł na serce podczas przedstawienia komedii "Kochanek to ja". "Wykształcony, dobrze ułożony, elokwentny - pisał o nim S. Kwaskowski - o miłej powierzchowności, nieco lekkomyślny". Miał dobre warunki zewnętrzne, piękny głos, umiejętność podania wiersza. Był popu­larnym amantem komediowym i dram.; ważniejsze role: Gustaw ("Śluby panieńskie"), Alfred ("Mąż i żona"), Zygmunt August ("Królewski jedynak"), Młody Oficer ("Warszawianka"), Orsino ("Wieczór Trzech Króli"), Jaszczołt ("Ewa" J. Szaniawskiego), Wiko ("Ponad śnieg"), Sułkowski ("Sułkowski"), Hamlet ("Hamlet"), Szczęsny ("Horsztyński"), Irydion ("Irydion"); Eros ("Eros i Psyche"). Występował też w filmach, np. "Ponad śnieg" (1929). Re­żyserował m.in. "Powrót posła" (1919), "Cyda" (1935), a także opery "Iris" (1934), "Don Carlos" (1935), "Afrykanka" (1935).
"Rzutki, przedsiębiorczy jako administrator teatru - wg S. Kwaskowskiego - wykazywał Benda na tym stanowisku dużą inwencję, często nawet zbyt ryzykow­ną". Położył duże zasługi jako organizator, dyr. sceny toruńskiej i twórca Opery Pomorskiej. Mimo ograni­czonych możliwości finansowych wystawiał ambitny repertuar, próbował nowych rozwiązań inscenizacyj­nych (wystawił "Hamleta" w 1926 na dziedzińcu toruń­skiego ratusza idąc za projektem Wyspiańskiego reali­zacji "Hamleta" na dziedzińcu wawelskim). W środo­wisku pomorskim, jeszcze niezbyt wyrobionym, były to ważne wydarzenia. Kiedy w Warszawie B. wystawił "Hamleta" (T. Kameralny, 1934), widziano w tym przed­stawieniu tylko poprawność, choć oceniono je życzliwie. Wg W. Zawistowskiego B. "szczęśliwy jako inscenizator, wychodził również obronną ręką jako wyko­nawca roli głównej". Przyczynił się do organizacji życia teatralnego w środowiskach polonijnych we Francji. W wydawnictwie zbiorowym "Opera" (Warszawa 1934) opublikował artykuł o reżyserii operowej.
Bibl.: Korolewicz-Waydowa; Krasiński: Teatr Jaracza; S. Kwaskowski: Teatr toruński za dyr. Karola Bendy, Rocznik Toruński 1967 s. 115-129; Lorentowicz: T. Polski; Orlicz (il.); S. Papee: Dziesięć lat teatru w Polsce Zachodniej, Poznań 1930 s. 24, 28, 32; Simon: Spis przedstawień Reduty; Pion 1934 nr 5 (W. Zawistowski); Prz. Humanistyczny 1970 nr 1 (R. Taborski).
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

3 zdjęcia w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji