Osoby

Trwa wczytywanie

Adam Dołżycki

DOŁŻYCKI Adam (24 XII 1886 Lwów - 9 IX 1972 Marktrewitz w Niemczech), dyrygent, dyrektor teatru. Był mężem najpierw Janiny z Bulgerierów, artystki malarki, później Olgi Orleńskiej (zob. t. 1), być może bratem -> Leona Dołżyckiego. Od 1896 kształcił się w konserwatorium Pol. Tow. Muz. we Lwowie w grze na skrzypcach, a nast. w teorii muzyki i kompozycji (u S. Niewiadomskiego i M. Sołtysa). Po 1905 studiował historię na Uniw. Jana Kazimierza we Lwowie. W 1902-12 konty­nuował studia muz. w Berlinie (u P. Juona i L. Schrattenholza); prowadził tam jednocześnie pol. chóry amat, m.in. chór Pol. Tow. Śpiewaczego "Harmonia". W 1913 wrócił do kraju. Zaangażo­wany do WTR, debiutował jako dyrygent operowy 28 IX 1913 prowadząc w T. Wielkim przedstawie­nie "Halki". Zakres jego obowiązków obejmował dy­rygowanie operami pol., ale prowadził także przed­stawienia wagnerowskie, np. od stycznia 1914 dy­rygował czterdzieści pięć razy przedstawieniem "Lo­hengrina". W 1913-15 uczył czytania partytur i dy­rygowania w szkole muz. WTM. W 1915 jako poddany austr. został ewakuowany do Rosji. W 1916 współpracował z T. Polskim pod kier. A. Szyf­mana w Moskwie; opracował muzykę do "Lilii We­nedy" i "Bolesława Śmiałego", a także do "Wieczoru poezji" (fragm. "Konrada Wallenroda", "Dziadów" i "Pa­na Tadeusza"). Później dyrygował orkiestrami sym­fonicznymi w Kisłowodsku i Piatigorsku, a w 1918 w t. operowym w Baku. Następnie wrócił do War­szawy. Od listopada do grudnia 1918 był w zarzą­dzie Zrzeszenia Artystów i Pracowników Opery Warszawskiej, a od stycznia do czerwca 1919 w za­rządzie Związku Pracowników Opery, kierującym T. Wielkim (był kier. muz. i pierwszym dyrygentem tej sceny). Od sierpnia 1919 objął dyrekcję działu operowego T. Wielkiego w Poznaniu i pozostawał na tym stanowisku do marca 1922. Działalność tej placówki inaugurował 31 VIII 1919 przedstawie­niem Halki. W pierwszym sez. pod jego dyr. odbyło się dziesięć prem. operowych, cztery baletowe oraz dziesięć koncertów z udziałem orkiestry operowej i wybitnych solistów; wystawił m.in. "Straszny dwór", "Verbum nobile", "Toskę" i "Madame Butterfly". Wielkie uznanie zdobyła "Dama pikowa" (1920, w jego insc. i reżyserii), dużym zainteresowaniem cieszyła się nieszablonowa insc. "Pajaców" (grano z publicznością siedzącą także na scenie i bez spuszczanej kurtyny). Sez. 1920/21 D. otworzył prem. "Starej baśni"; nast. szczególnym powodzeniem cieszyły się prem. "Eu­geniusza Oniegina" i "Cyrulika sewilskiego" (w reż. D. oraz A. Ludwiga). Do najważniejszych prem. sez. 1921/22 należały: "Niziny", "Mignon", "Widma" (w nowej insc. D.), "Sprzedana narzeczona", "Lakme", "Walkiria" i "Holender tułacz". Organizował publiczne próby generalne, w prasie ogłosił apel do kompo­zytorów, by przysyłali do teatru pol. opery współ­czesne. W poł. sez. popadł w konflikt z władzami miejskimi i 12 III 1922 został zwolniony ze sta­nowiska. Wrócił do Warszawy, gdzie ponownie dy­rygował w T. Wielkim i uczył w konserwatorium. Występował także w Berlinie, Pradze, Wiedniu i Mediolanie. Wiosną 1923, wraz z żoną O. Orleńską - śpiewaczką, przebywał w Stanach Zjednoczo­nych; dyrygował w Saint Louis, Cincinnati i No­wym Orleanie. Po powrocie, w czerwcu 1923, dy­rygował gościnnie w Poznaniu. W sierpniu 1923 został mianowany dyrygentem T. Wielkiego w War­szawie i pracował w nim do końca sez. 1930/31. Do najciekawszych przedstawień przygotowanych muz. i prowadzonych przez D. w tym okresie na­leżały: "Zygfryd" (1925), "Borys Godunow" (1926), "Uczta szyderców" (1927), "Widma" (1929), "Salome" (1931). Dyrygował w tym czasie również koncer­tami w Filharmonii Warsz. i w innych miastach, m .in. w Krakowie, Łodzi, Katowicach i Lwowie; współpracował z PR. W maju 1930 dyrygował go­ścinnie "Halką" w Narodnim divadle w Pradze. W 1931 przeniósł się do Lwowa. Został tam zaanga­żowany przez lwow. Tow. Miłośników Opery jako kier. przedstawień operowych i dyrygent koncertów. Operą lwow. kierował od grudnia 1931 do kwietnia 1933. Ważniejsze przedstawienia, które wtedy przy­gotował i prowadził to: "Cyrulik sewilski" (w jego insc), "Orfeusz w piekle", "Aida", "Tannhauser". Wysta­wił pol. prem. opery komicznej wybitnego moder­nisty tego okresu E. Kreneka: "Champion ciężkiej wagi, albo Chluba narodu" (31 I 1933). Obchodził jubileusz dwudziestolecia działalności artyst. pod­czas prem. "Don Carlosa" (25 II 1933). W sez. 1933/34 nadal organizował sporadyczne przedsta­wienia operowe we Lwowie, np. wystawił w grud­niu 1933 "Madame Butterfly" i "Carmen". We wrześniu 1934 wrócił do opery warsz. i objął stanowisko pierwszego dyrygenta. Do 1937 (w ciągu trzech sez.) przygotował szereg doskonale opracowanych oper; najważniejsze to: "Eros i Psyche", "Iris", "Afrykanka", "Marta", oraz "Dybuk" (1935), w przedstawie­niach którego uczestniczył żydowski chór dziecięcy z warsz. synagogi. Obchodził jubileusz dwudzie­stopięciolecia pracy artyst. dyrygując 24 III 1936 uroczystym przedstawieniem "Tannhausera" w T. Wielkim w Warszawie. W sez. 1936/37 popadł w konflikt ze środowiskiem; odszedł zapewne z T. Wielkiego, a perypetie "najświetniejszego dyrygenta operowego" stały się tematem interwencyjnego fe­lietonu w "Muzyce". W sez. 1937/38 przebywał w Bułgarii - był kier. artyst. i pierwszym dyrygentem Opery Królewskiej w Sofii. W lipcu 1938 (wraz z inżynierem R. Falkowskim) wydzierżawił T. Wielki w Warszawie i objął kierownictwo artyst. opery. Sezon 1938/39 otworzył 1 X 1938 wieczorem zło­żonym z "Verbum nobile" i "Harnasiów". W końcu lipca 1939 mianowany został naczelnym dyrygentem Opery warszawskiej. W czasie II wojny świat., w okupowanej Warszawie odegrał niesławną rolę. W 1940-43 dyrygował koncertami w kawiarni Lardel­lego; przygotował tam m.in. estradowe montaże siedmiu oper (w tym "Halki") z udziałem wielu pol. śpiewaków, program zapowiadał jednak po niemiec­ku. Latem 1940 współorganizował niem. widowiska w T. na Wyspie w Łazienkach. Od jesieni 1940 prowadził koncerty symfoniczne w jawnym T. Mia­sta Warszawy; powtarzane dla publiczności pol., nazywane były "koncertami Dołżyckiego" i władze podziemne zaleciły ich bojkot. W T. Miasta War­szawy zorganizował i poprowadził 14 IX 1941 kon­cert na rzecz rannych Niemców. Do koncertów urzą­dzanych dla Niemców w Łazienkach angażował mu­zyków pol., a w prowadzonej przez siebie orkiestrze zatrudniał także artystów muzyków Żydów, ratując im w ten sposób życie. W okresie żałoby narodowej, po śmierci gen. W. Sikorskiego (15-31 VII 1943), nie zastosował się do zaleceń władz konspiracyjnych i nadal organizował koncerty. Komisja Sądząca Walki Podziemnej Okręgu Warszawskiego ogłosiła 7 X 1943, że D. został skazany na karę infamii "za współpracę z propagandą niemiecką oraz słu­żalczość wobec okupanta". W czasie powstania warsz. był jeńcem na terenie Elektrowni; pracował przy uprzątaniu gruzów; potem przeszedł przez obóz przejściowy w Pruszkowie. Opuścił kraj wraz z wycofującymi się wojskami niemieckimi. Osiadł w Bawarii; wiadomo że w 1964 w Tirschenreuth uczył muzyki.
Był wybitnym dyrygentem o talencie raczej sym­fonicznym, niż operowym. Impulsywny i żywiołowy w interpretacjach muz., zaniedbywał niekiedy szcze­góły, ale potrafił też wydobyć nieprzeczuwane pięk­no ze znanych partytur. "Należał do dyrygentów o dużym temperamencie, znakomitej znajomości te­chniki i muzycznym wyrafinowaniu" pisała J. Ko­rolewicz-Waydowa. Ceniono go za pracowitość, mu­zykalność i wielkie umiejętności. Inscenizując opery szukał niekonwencjonalnych rozwiązań, odznaczał się znakomitym wyczuciem istoty teatru muz., np. w warsz. inscenizacji "Widm" orkiestrę przysłoniła specjalna zasłona, scenę zaś zajął amfiteatralnie ustawiony chór, a głosy zjaw rozlegały się z wy­sokości stropu. Był świetnym muzykiem, lubianym przez publiczność, cenionym przez krytykę. Był tak­że kompozytorem. Z jego ilustracją muz. warsz. T. Narodowy grał "Króla Agisa" (1927), "Dziady" (1927), "Kordiana" (1930), lwow. T. Wielki "Księcia Niezło­mnego" (1927); skomponował operę do własnego libretta wg powieści "Krzyżacy" (prem. 2 II 1929 T. Wielki Poznań). Współpracował z PR. W sez. 1930/31 prowadził (z M. Janowskim) klasę operową w warsz. konserwatorium. Przed II wojną świat. był wielokrotnie odznaczany za zasługi dla pol. kultury muzycznej.
Bibl.: W. Bartoszewski: 1859 dni walczącej Warszawy, Kraków 1974; Błaszczyk: Dyrygenci (bibl. i il.); Czempiń­ski: Teatry w Warszawie s. 17: EM; Grove; Kaczyński; Dzieje "Halki"; M. Komorowska: Szymanowski w teatrze, Warszawa 1992; Korolewicz-Waydowa; Kraków muz. 1918-39; Krasiński; Warsz. sceny; Lorentowicz: T. Polski; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Riemann; SMP; So­bański: T. Pol. na Śląsku; Świtała (il.); WSB; Dz. Lud. 1933 nr 24, 27, 39, 48, 51, 95, 283, 287, 289; Ekran i Scena 1923 nr 8/9, 1924 nr 2, 4, 6, 10; Gaz. Warsz. 1922 nr 88; II. Prz. Teatr. 1920 nr 26-28, 1921 nr 27; Krak. Prz. Teatr. 1919 nr 17; Kron. m. Poznania 1959 (S. He­banowski i N. Karaśkiewicz); Kur. Warsz. 1918 nr 298, 336, 1919 nr 162, 1923 nr 345, 1927 nr 221; Muzyka 1924 nr 1, 2, 1925 nr 3, 4-5, 11-12, 1926 nr 1-3, 10, 11-12, 1927 nr 1, 5, 10, 11, 1929 nr 2, 3, 10, 11-12, 1930 nr 1, 3, 4, 11-12, 1931 nr 1-3, 4-6, 1932 nr 1-2, 1937 nr 1; Pol. Scena i Szt. 1914 nr 4, 5; Afisze, programy, IS PAN.
Ikon.; Fot.- Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji