Osoby

BARSZCZEWSKA Wanda (18 grudnia 1862 Warszawa¹ – 9 grudnia 1941 Warszawa),

aktorka

Była córką nauczy­ciela szkół warszawskich Jana Barszczewskiego i Zuzanny z Sumińskich.

Początkowo pracowała jako nauczycielka, ucząc się jednocześnie gry aktorskiej pod kierunkiem Wincentego Rapackiego. 4 marca 1884 wystąpiła na amatorskim przedstawieniu Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności.

Debiutowała 4 października 1884 w teatrze krakowskim w roli Antoniny (W gościnie, czyli Reif-Reiflingen), została zaangażowana i występowała do 1887. Po powrocie do Warszawy debiutowała 20 września 1887 w Teatrze Rozmaitości w roli Panny Letelier (Rodzina Fourchambault) i została zaangażowana do zespołu dramatu Warszawskich Teatrów Rządowych, w którym pozostała do przejścia na emeryturę 1 lipca 1914. Na scenie warszawskiego Teatru Wielkiego obchodziła 30 kwietnia 1909 jubileusz dwudziestopięciolecia pracy, grając rolę Lukrecji (Beatryks Cenci). Po przejściu na emeryturę występowała tylko sporadycznie, m.in. w 1915 grała w Teatrze Rozmaitości rolę Demeter (Noc listopadowa), w 1919 w Teatrze Polskim - Wolumnię (Koriolan), w 1930 w tym samym teatrze swą ostatnią rolę Celiny Bełzkiej (Dom kobiet). Udzielała też lekcji deklamacji i zajmowała się tłumaczeniem z francuskiego sztuk, jak np. Szczęście małżeń­skie.

Już po pierwszym sezonie jej występów w Krakowie Stanisław Koźmian pisał, że „prócz rysów scenicznych, których nie ma”, posiada „wszystkie warunki na tragiczną artystkę w rodzaju pani Rakiewiczowej: postawę, głos śliczny, szczególniej w niskich tonach, namiętną intonację, inte­ligencję”. Mimo to zarówno w Krakowie jak w War­szawie Barszczewska przez długi czas obsadzana była przede wszystkim w salonowych komediach i melodramatach, które przeważały w ówczesnym repertuarze, w takich rolach jak: Zofia Le Dieu (Chamillac), Kamila (Arty­kuł 264), Lola (Nasi najserdeczniejsi), Atenais (Właści­ciel kuźnic). Adam Grzymała-Siedlecki ubolewał, że w ko­mediach nie znajdował pełnego zastosowania ani „spiż altowego jej głosu, ani bezkonkurencyjna umiejętność mówienia, ani jej zdolność odczuwania wielkiej poezji”. Okazje wystąpienia w roli dramatycznej liczniejsze sta­ły się dopiero po 1905, w związku z szerszym wprowa­dzaniem na sceny WTR wielkiego repertuaru. Wtedy też Barszczewska odnosiła największe swe sukcesy. O roli Pani Alving (Upiory) pisał Karol Adwentowicz: „była wspa­niała w tragicznym wyrazie bólu i cierpienia, pełna dramatyzmu”, a Grzymała-Siedlecki nazwał jej recy­tację w Nocy listopadowej „nadmową”. Ogólną ocenę jej gry dał Władysław Bogusławski: „inteligencja wsparta wy­kształceniem towarzyszy artystce sumiennej, pracowi­tej, świadomej zawsze, czego chce, i jakimi środkami artystycznymi da się osiągnąć cel zamierzony”. Prócz wymienionych ważniejsze jej role: Gertruda (Hamlet), Gonerila (Król Lear), Małgorzata (Ryszard III), Celia (Jak wam się podoba), Monna Vanna (Monna Vanna), Tea (Hedda Gabler), Pani Borkman (John Gabriel Borkman), Młynarka (Zaczarowane koło). Matka (Klą­twa), Makryna (Śnieg).

Bibliografia

Adwentowicz; Bogusławski: Siły i środki (Aneks); Grzy­mała-Siedlecki: Świat aktorski; Koźmian: Teatr (il.); Lorentowicz: Dwadzieścia lat I; Okręt s. 368; Owerłło; Wielka En­cyklopedia Powszechna Ilustrowana t. V, Warszawa 1891; EMTA 1884 nr 60, 1887 nr 196, 198, 1893 nr 526; Afisze, IS PAN; Afisze i wycinki, zb. E. Barszczewskiej, Warszawa.

Ikonografia

Cz. Makowski: Portret, medalion, ceramika, 1911 - zb. E. Barszczewskiej; Fot. pryw. i w rolach - Bibl. Jagiell., IS PAN, MTWarszawa, zb. E. Barszczewskiej Warszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano kownecję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w oryginale.

Przypisy

1. W SBTP podana błędna data urodzenia (18 grudnia 1864), tu poprawiona na podstawie aktu urodzenia przechowywanego w AP w Warszawie, odnalezionego przez Igora Strojeckiego.↩︎