Osoby

Trwa wczytywanie

Józef Puchniewski

JÓZEF PUCHNIEWSKI (1848-1926) - aktor, śpiewak, dyrektor teatru;
Urodził się w 1848 w rodzinie Michała i Genowefy Marii. Zadebiutował jako aktor w zespole F. Sellina w Łodzi (prawd. ok. 1866). W 1870 występował u D. Feliksiewicza w Płocku i Częstochowie. W 1871-72 grał w zespole P. Ratajewicza w Lublinie i w Warszawie. Od tego momentu podjął regularną współpracę z warszawskimi teatrzykami ogródkowymi jako aktor, reżyser i dyrektor. Działał w Alhambrze (1873, 1876, 1879, 1881, 1889), Alkazarze (1875/76, 1877), Bagateli (1908), Belle Vue (1882, 1883, 1884, 1887, 1888), Eldorado (1872, 1885), Fantazji (1900), t. Grantzowa (1879), Ludowym (1900) Na Mokotowskiej (1908), Nowym Świecie (1885, 1886), Odeon (1898), Promenadzie (1886), Tivoli (1875) i w Wodewilu (1899).
W sez. 1872/73 występował w teatrach Poznania, a później związał się z zespołem J. Grabińskiego, z którym od 1873 do 1875 występował w Lublinie, Radomiu i w Warszawie. Tu w 1875 próbował na stałe związać się z WTR. Grał m.in. Moutonneta w Przysłudze L. Moranda i A. Delacoura (31 VII) i Wacława w Starej romantyczce S. Bogusławskiego (5 i 6 IX), ale nie otrzymał angażu. W sez. 1875/76 występował w zespole J. Grabińskiego w Łodzi. Potem bezskutecznie próbował zaangażować się do teatru lwowskiego, grając na jego deskach w roli Placyda w Piosnce wujaszka (20 IX 1876). Wyjechał do Krakowa, gdzie występował z małą przerwą od 1 XI 1876 do 26 II 1878. Tu po raz pierwszy zagrał Gondremarcka (Życie paryskie).
W lipcu 1878, po kolejnej bezskutecznej próbie zaangażowania się do WTR, założył własny zespół, z którym rozpoczął kilkudziesięcioletni objazd prowincji - Siedlce (1878, 1894, 1907), Piotrków (1878/79, 1881/82, 1883, 1887, 1889, 1898), Lublin (1879/80, 1884, 1885/86), Płock (1880, 1884, 1885, 1888, 1889, 1896, 1904), Radom (1881, 1882, 1885, 1904, 1907, 1908), Kielce (1881, 1882/83, 1907), Częstochowa (1882, 1883, 1897/98), Pińczów (1883), Busko (1883, 1904), Łódź (1883/84, 1888, 1907), Łowicz (1886, 1907), Sosnowiec (1886, 1887, 1912/13), Łomża (1896), Włocławek (1888, 1904/05), Zawiercie (1889, 1898), Suwałki (1902), Kalwaria (1903), Ciechocinek (1905), Białystok (1906). W marcu 1884 wstąpił na krótko do trupy teatr. J. Szymborskiego i S. Trapszy, z którą wystąpił w Łowiczu. Potem ponownie prowadził swój zespół. Jako aktor wystąpił we Lwowie (1 X 1886). Krótko mieszkał w Łodzi (15 XI 1886 do maja 1887), prowadząc nadal działalność objazdową.
Wielokrotnie rozwiązywał swój zespół, będąc w tym czasie aktorem lub współzałożycielem i współdyrektorem kilku towarzystw dramatycznych. Należał do zespołu Ł. Kościeleckiego, z którym występował w Radomiu, Lublinie i w Petersburgu (1890/91, 1898). Później w zespole K. Kamińskiego grał w Petersburgu (1892/93) i w Moskwie. Z własnym zespołem wyjechał do Petersburga (8 I do 24 II 1895), a następnie po przekazaniu dyrekcji L. Dobrzańskiemu, w marcu tego roku wystąpił u niego w Rydze. W lecie 1895 wspólnie z S. Staszewskim założył zespół, z którym odwiedził Ciechocinek (sierpień), Łowicz (wrzesień), Koło (styczeń-Iuty 1896). Prawdopodobnie ok. 1900 i 1902 planował występy w Rosji, do których doszło kilka lat później (Charków i Zaporoże - luty i marzec 1903, Mińsk - 1906, Kijów - 1906, 1908, 1912/13). Jako aktor w zespole S. Knake-Zawadzkiego grał m.in. w Tarnowie, Nowym Sączu i w T. Ludowym w Krakowie (1902). Od poł. stycznia 1905 prowadził teatr w Sosnowcu (o to stanowisko ubiegał się bezskutecznie już w 1902). Ze względu na kłopoty finansowe przedstawienia dawał do końca maja 1905, kilkakrotnie wyjeżdżając w tym czasie na występy do Dąbrowy Górniczej. Wspólnie z W. Siemaszkową zorganizował przedstawienia w Wilnie (XII 1905), które po jej odejściu dawał do kwietnia 1906. W okresie I wojny światowej mieszkał w Zawierciu, gdzie od 1914 był reżyserem t. amatorskiego.
W trakcie objazdów wielokrotnie odwiedzał Kalisz w charakterze aktora, reżysera i dyrektora własnych trup teatralnych. Po raz pierwszy na przełomie stycznia i lutego 1870 jako aktor zespołu M.L. Knapczyńskiego. W 1878 wystąpił tu jako aktor tow. dram. A. Trapszy. Przedstawienia odbywały się w Teatrze Zimowym N. Golińskiego (2 II do 2 VI 1878). Zespół wystąpił 74 razy. W repertuarze znalazły się m.in. komedie Fredry. Podczas benefisu (7 V) Puchniewskiego, w którym gościnnie wystąpiła J. Otrembowa, wystawiono Paryż oblężony Winklera. W czerwcu zespół wyjechał do Łodzi, a stamtąd do Lublina. Z własnym tow. dramat. zawitał do Kalisza w styczniu 1879 (16 I do 26 V). Występy rozpoczął komedią Froment młodszy i Risler A. Daudeta i A. Belota (16 I), z której całkowity dochód przeznaczył na wpisy niezamożnych uczniów do gimnazjum. "Najlepsza to dla [dyr. J.P.] rekomendacja: nie wątpimy, iż ogół nasz oceni dobre chęci młodego dyrektora i stokrotnie go za nie nagrodzi". Podczas pobytu wystawił m.in. Traviatę G. Verdiego, Pana Twardowskiego J.N. Kamińskiego, Piękna Helenę J. Offenbacha, Lukrecję Borgię W. Hugo, Wesele Figara P.A. Beaumarchaisa, Cyrulika sewilskiego G. Rossiniego, Mazepę J. Słowackiego i Kupca weneckiego W. Szekspira. Novum było wprowadzenie w kwietniu 1879 biletów zniżkowych na przedstawienia popołudniowe. Na gościnne występy zaprosił W. Rapackiego, który z jego trupą grał ponad 2 tyg. (7-26 V). Zespół opuścił Kalisz 27 V i pod szyldem Kaliskiego Towarzystwa Dramatycznego udał się na występy do warszawskiej Alhambry (1 VI do 30 IX) i teatrzyku Grantzowa (1-6 X). Od 20 XII 1880 zespół jego przebywał w Kaliszu, ale wkrótce władze nakazały przerwanie przedstawień z powodu żałoby dworskiej. Dawano więc tylko "odczyty utworów dramatycznych", a normalne przedstawienia wznowiono dopiero ok. 1 V 1881. Po raz kolejny w Kaliszu od stycznia do maja 1885, a następnie od listopada 1887 do poł. kwietnia 1888. W tym czasie zespół dał ponad 100 przedstawień w Teatrze Zimowym N. Golińskiego. Wystawiono m.in. Grube ryby M. Bałuckiego, Życie paryskie J. Offenbacha, Traviatę G. Verdiego, Nitouche R.F. Hervé'a , a także Córkę pani Angot Ch. Lecocqa, w której w głównej roli gościnnie wystąpiła A. Zimajer. Odbył się także benefis żony Puchniewskiego w Lekkoduchu J. Blizińskiego i Z. Sameckiego (17 IV). Pod koniec występów prasa apelowała o wsparcie dla artystów, którzy nie mieli za co wyjechać do Koła. Po wyjeździe towarzystwa o Puchniewskim pisano: "wywiózł większy niż przywiózł personel, a wraz z nim całą garderobę i teatralne przynależności [!], niewdzięczności więc w sercu do Kalisza żywić nie powinien". Na przełomie 1895/96 prowadząc wspólnie z S. Staszewskim tow. artystów dramat., wystawił Zemstę i Śluby panieńskie A. Fredry, Klub kawalerów, Flirt i Ciepłą wdówkę M. Bałuckiego oraz Miód kasztelański J.I. Kraszewskiego (31 X 1895 do 11 I 1896). Odbył się także benefis jego żony w krotochwili Niobe H. Paultona (7 I 1896). "Brak odpowiedniej sali teatralnej [zaadaptowana sala Wehnera] był powodem niepowodzenia, jakie stale towarzystwo to w Kaliszu doznawało". Zespół udał się do Koła. Po raz ostatni, tym razem jako współdyrektor tow. dram. A. Colonny przyjechał na występy od 3 do 8 IX 1907. Podczas występów w Teatrze Miejskim wystawiono Ciotkę na wydaniu J. Blizińskiego, Nad ranem Z. Sarneckiego, Aszantkę W. Perzyńskiego, Jeńców L. Rydla. Głównie jednak nacisk położono na tańce i pantomimę w wykonaniu A. Colonny. Prawdopodobnie w 1910 ubiegał się o dzierżawę teatru w Kaliszu, ale bez skutku.
Był aktorem charakterystycznym z predyspozycją do ról komediowych. Grał m.in. DoIskiego (Wielki człowiek do małych interesów), Janusza (Pan Jowialski), Genia (Pozytywni), Fikalskiego (Dom otwarty), Zdzisława (Radcy pana radcy), Józka (Noc świętojańska). Był autorem Serca arystokraty (Gagatek pana majstra), obrazu z życia warszawskiego wg A. L'Arronge'a, który w Kaliszu wystawiło tow. dramat. E. Majdrowicza (8 VII i 14 VIII 1900). Tłumaczył też sztuki, m.in. Konkurenta z więzienia dłużników. Przede wszystkim zasłużył się jako długoletni dyrektor teatrzyków ogródkowych w Warszawie oraz licznych zespołów, z którymi objechał prowincję. Należał do propagatorów repertuaru operetkowego i operowego, ze szczególnym uwzględnieniem moniuszkowskiej Halki. Ponadto wystawiał repertuar popularny, sztuki ludowe ze śpiewami i tańcami. Jego towarzystwo dramatyczne uważane było za jeden z najlepszych zespołów prowincjonalnych. Działał na scenach polskich w zaborze rosyjskim niemal bez przerwy od 1878 do wybuchu I wojny światowej.
Zmarł 1 XI 1926 w Sosnowcu.
Dwukrotnie żonaty. Z aktorką Stefanią z Wierzbickich (ślub 19 III 1882) i z Marią z Petrykowskich.

Bibliografia: Dzieje teatru polskiego. Teatr polski w latach 1890-1918. Zabór rosyjski. (red. Sivert T.), Warszawa 1988; Kaszyński S., Dzieje sceny kaliskiej 1800-1914, Łódź 1962; Kaszyński S. Teatralia kaliskie, Łódź 1972; Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszaw 1973;
Źródło: Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej. Ziemia kaliska, tom 3
Autor noty biograficznej: Andrzej Androchowicz
PUCHNIEWSKI Józef (1848 - 1 XI 1926 Sosnowiec), aktor, śpiewak, dyr. teatru. Był synem Michała i Ge­nowefy Marii P., mężem -> Stefanii P. W 1866 prawdo­podobnie debiutował w zespole F. Sellina w Łodzi. W 1870 występował u D. Feliksiewicza w Płocku i Częstochowie oraz u M. Knapczyńskiego w Kaliszu, w 1871-72 w zespole P. Ratajewicza, m.in. w Lublinie i warsz. t. ogr. Eldorado, w sez. 1872/73 w t. pozn., w lecie 1873 w warsz. t. ogr. Alhambra, od poł. sez. 1873/74 do lata 1875 w zespole J. Grabińskiego, m.in. w Lublinie, Radomiu i warsz. t. ogr. Tivoli. W 1875 debiutował w WTR: 31 VIII w roli Moutonneta ("Przy­sługa"), 5 i 6 IX Wacława ("Stara romantyczka"), ale nie został zaangażowany. W sez. 1875/76 występował w zespole J. Grabińskiego w Łodzi i warsz. t. ogr. Alkazar. W lecie 1876 także w warsz. t. ogr. Alhambra. 20 IX 1876 debiutował w t. lwow. w roli Placyda ("Piosnka wujaszka"). Nie zaangażowany, wyjechał do Krakowa, gdzie 1 Xl 1876 wystąpił po raz pierwszy w roli Gondremarcka ("Życie paryskie") i pozostał do 26 II 1878 (tylko w lecie 1877 grał w warsz. t. ogr. Alkazar). Od marca do września 1878 występował w zespole A. Trapszy m.in. w Kaliszu i Lublinie. W lip­cu 1878 starał się o ponowny debiut w WTR, ale za­pewne nie wystąpił.
Potem zorganizował własny zespół, z którym przez wiele lat występował na prowincji, a latem w warsz. t. ogródkowych. Od 30 IX 1878 do 6 XI tego roku dawał przedstawienia w Siedlcach, 10 XI 1878-12 I 1879 w Piotrkowie, 16 I-26 V w Kaliszu, 1 VI-30 IX w warsz. t. ogr. Alhambra, 1-6 X w t. Grantzowa, 8X 1879-30 V 1880 w Lublinie, 1 VI-30 IX w warsz. t. ogr. Alhambra, potem zapewne w Płocku. Od ok. 20 XII 1880 zespół jego przebywał w Kaliszu, ale wkrótce władze nakazały przerwanie przedstawień z powodu żałoby dworskiej. Dawano więc tylko "odczyty utworów dramatycznych", a normalne przedstawienia wznowiono ok. 1 V 1881. Od 27 V do 30 IX zespół występował w warsz. t. ogr. Alhambra, 2-30 X w Radomiu, 9 XI-20 XII w Kielcach, 25 XII 1881-22 II 1882 w Piotrkowie, 23 11-26 V w Często­chowie, 1 VI-1 X w warsz. t. ogr. Belle Vue, ok. 10 X-ok. 10 XII w Radomiu, 24 XII 1882-28 V 1883 w Kielcach, od 2 VI w Pińczowie, w lecie krótko w warsz. t. ogr. Belle Vue, we wrześniu w Busku, potem zapewne w Piotrkowie i Częstochowie, a od 11 X 1883 do początku 1884 w Łodzi. W marcu 1884 sam P. występował krótko w Łowiczu w zespole J. Szymborskiego i S. Trapszy, następnie znów pro­wadził swój zespół i dawał przedstawienia w Płocku (kwiecień), warsz. t. ogr. Belle Vue (2 VI-1 X), Lublinie, potem znów w Płocku (do 6 1 1885), w Kaliszu (do maja), Radomiu, warsz. t. ogr. Eldorado (31 V-15 IX) i Nowy Świat, następnie w Lublinie (12 X 1885-30 V 1886), w warsz. t. ogr. Nowy Świat (2 VI-13 IX) i Promenada (od 23 VI do końca sierpnia). 1 X 1886 P. debiutował jeszcze raz we Lwowie. Od 15 XI 1886 do maja 1887 zespół jego miał stałą siedzibę w Łodzi i stąd dwukrotnie wyjeżdżał do Sosnowca (w końcu 1886 i w kwietniu 1887), następnie występował w warsz. t. ogr. Belle Vue (2 VI-15 IX), w Łowiczu (wrzesień), Piotrkowie (od 18X) i Kaliszu (do końca roku),
w 1888 w Łęczycy, Płocku (17-29 V), warsz. t. ogr. Belle Vue (31 V-12 IX), Łodzi, Włocławku i Płocku (od listopada), w 1889 w Płocku (zapewne do marca), Lublinie (maj), warsz. t. ogr. Alhambra (1 VI-12 IX) i Kaliszu. W sez. 1890/91 po rozwiązaniu swego zespołu P. występował u Ł. Kościeleckiego w Radomiu, Lublinie i Petersburgu, w sez. 1892/93 również w Pe­tersburgu w zespole K. Kamińskiego, w 1893 w "działówce" w Petersburgu i Moskwie. Od 29 IX 1894 do 21 X tego roku ze swym zespołem dawał przed­stawienia w Siedlcach, od 8 I do 24 II 1895 w Peters­burgu, następnie przekazał dyrekcję L. Dobrzań­skiemu i w marcu tego roku występował u niego w Rydze. W lecie 1895 zorganizował razem z S. Sta­szewskim zespół, który pod ich kier. odwiedził Ciecho­cinek (sierpień), Łowicz (wrzesień), Kalisz (od paź­dziernika do grudnia 1895), Koło (styczeń-luty 1896). W 1896 P. z własnym zespołem dawał też przedsta­wienia w Płocku i Łomży (listopad), od października 1897 do maja 1898 prowadził zespół w Częstochowie, wyjeżdżając stąd na krótkie występy do Piotrkowa (luty i maj 1898) i Zawiercia (marzec 1898). W 1898 sam występował w Petersburgu u Ł. Kościeleckiego i w warsz. t. Odeon w zespole Z. Przybylskiego, a w lutym 1899 kierował zespołem w Piotrkowie. Od maja do września 1899 sam P. występował w warsz. t. ogr. Wodewil, w sez. 1899/1900 (do maja 1900) w T. Ludowym w Warszawie, latem 1900 w warsz. t. ogr. Fantazja. Jesienią 1900 organizował zespół, z którym chciał się wybrać na dłuższy okres do Rosji, ale nie wiadomo, czy zrealizował swój zamiar. W 1902 grał z zespołem S. Knake-Zawadzkiego, m.in. w Tar­nowie, Nowym Sączu i w T. Ludowym w Krakowie. W lecie tego roku zorganizował nowy zespół, występo­wał z nim w Suwałkach i znowu przygotowywał się do występów w głębi Rosji. Jesienią 1902 bez powo­dzenia starał się o dyr. t. w Sosnowcu. W początkach 1903 dawał ze swym zespołem przedstawienia w Kal­warii (styczeń), Mariampolu, Lipawie, Charkowie (luty) i Zaporożu (marzec), a jesienią tego roku w Łomży, od maja 1904 w Busku, Radomiu, Płocku i Włocławku (od poł. grudnia do stycznia 1905), stąd wyjeżdżał też na krótko do Ciechocinka. W 1905 starał się znów o dzierżawę t. w Sosnowcu i od poł. stycznia objął dyr. tamtejszego teatru. Borykając się cały czas z trudnościami finansowymi i małą frekwencją dawał tam przedstawienia do końca maja 1905, wyjeż­dżając w tym czasie kilkakrotnie na występy do Dąbrowy Górniczej. Na lato wyjechał do Warszawy, gdzie kompletował zapewne nowy zespół. W grudniu 1905 wraz z W. Siemaszkową organizował przedsta­wienia w Wilnie, później pod jego dyr. zespół wystę­pował tam jeszcze do kwietnia 1906, a także wyjeżdżał na występy, m.in. do Białegostoku (styczeń) i Mińska Litewskiego (luty), następnie przeniósł się do Kijowa (maj-czerwiec 1906). W 1907 dawał przedstawienia w Radomiu, Łodzi, Łowiczu (wrzesień), Kielcach, Siedlcach (grudzień). W kwietniu 1908 P. występował w Warszawie w T. na Mokotowskiej, od 20 VI kierował t. Bagatela, a w lipcu dawał przedstawienia w Radomiu. W grudniu 1908 reżyserował przedstawienia amatorskie we Włocławku, w początku 1909 zorganizował w War­szawie nowy zespół i wyjechał z nim do Kijowa. W 1910 ubiegał się o dzierżawę t. w Kaliszu, w sez. 1912/13 występował w Sosnowcu i w T. Polskim w Kijowie, w 1914 był reżyserem t. amatorskiego w Zawierciu, gdzie mieszkał też w okresie I wojny światowej.
Był użytecznym aktorem w rolach komicznych i charak­terystycznych. Grał m.in. Dolskiego ("Wielki człowiek do małych interesów"), Janusza ("Pan Jowialski"), Genia ("Pozytywni"), Fikalskiego ("Dom otwarty"), Zdzisława ("Radcy pana radcy"), Józka ("Noc świętojańska"). Tłu­maczył też kilka sztuk, m.in. "Konkurent z więzienia dłużników". Najbardziej zasłużył się jako długoletni dyr. t. ogr. w Warszawie i zespołów wędrownych w Królestwie. W latach osiemdziesiątych XIX w. w licz­nych miastach i miasteczkach wystawiał repertuar operowy i operetkowy, a szczególne zasługi miał w propagowaniu twórczości S. Moniuszki; "Halka" nie schodziła w jego zespole z afisza. W t. ogr. wystawiał przeważnie repertuar popularny: sztuki ludowe ze śpiewami i tańcami. Zespół jego uważany był za jeden z lepszych zespołów prowincjonalnych. Pierwszą jego żoną była aktorka Stefania z Wierzbic­kich (ślub 19 III 1882), drugą Maria z Petrykowskich.
Bibl.: Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher: Drużyny s. 8; Filler: Melpomena; Gliński: Teatr w Petersburgu III s. 116, 132; Got: Teatr Koźmiana; Kaszyński: Dzieje sceny kaliskiej; Olszewski: Śląska kronika (il.); Olszewski: Z kronik teatr.; Pamiętnik T. Alhambra, Warszawa 1880; Pepłowski: Teatr we Lwowie I s. 380; Romer-Ochenkowska s. 12, 13; Wspom­nienia aktorów; Echo 1880 nr 218, 1881 nr 73; EMTA 1900 nr 18, 40; Gaz. warsz. 1881 nr 2, 8, 97, 1896 nr 34; Afisze, WAPŁódź; Afisze Bucholtzów, WAPLublin; Akt zgonu, USC Sosnowiec; Chomiński.
Ikon.: K. Pillati (?): P. przemawia na otwarcie nowego teatru w Lublinie, rys., repr. Kłosy 1886 nr 1077; NN: Portret, lit. Mucha 1875 nr 33.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji