Osoby

Trwa wczytywanie

Beata Artemska

ARTEMSKA Janina Beata, z domu Kelles–Krauze, secundo voto Wiśniewska, tertio voto Fuzakowska, quarto voto Gaczek (30 maja 1918 Nisko nad Sanem – 18 stycznia 1985 Warszawa), 

śpiewaczka, aktorka, reżyserka, dyrektorka teatru. 

Była córką Bohdana Kelles–Krauzego, artysty malarza, naczelnego architekta w starostwie miasta Lublina, i śpiewaczki Janiny Kelles–Krauze z Bocheńskich. Pierwszym jej mężem był Marian Artemski (ślub 18 maja 1940 w Lublinie); drugim: Kazimierz Wiśniewski (ślub 7 czerwca 1948); trzecim: aktor Antoni Fuzakowski (zobacz tom 2); czwartym: pianista, dyrygent i kompozytor Jerzy Gaczek (1910–2013). Na scenie używała zawsze nazwiska pierwszego męża.

Kształciła się w Lublinie, gdzie ukończyła gimnazjum sióstr urszulanek i szkołę muzyczną w klasie fortepianu Janiny Łosakiewiczowej, śpiewu uczyła się pod kierownictwem matki. W Warszawie podjęła studia w Wyższej Szkole Dziennikarskiej, i zbierając materiały do reportażu, statystowała w filmie; występowała też w kabarecie dziennikarzy Chór Piór. Po wybuchu II wojny światowej, najpierw mieszkała w Lublinie, gdzie pracowała jako sanitariuszka w szpitalu, a w 1940, po zamążpójściu, wróciła do Warszawy. Obracała się w środowisku polskich artystów i brała lekcje śpiewu (u Z. Kryńskiej i Zofii Fedyczkowskiej), aktorstwa oraz tańca (u Tacjanny Wysockiej i Mieczysława Pianowskiego).

Zadebiutowała w jawnym teatrzyku Rozmaitości Jar w rewii Przez góry i morza (27 sierpnia 1943), a pierwszą jej rolą w tym teatrze była Huguette w Królu włóczęgów (premiera 26 września 1943). Grała też w 1944 w jawnym teatrze rewiowym Bohema, na przykład w przedstawieniach Żołnierz królowej Madagaskaru (tancerkę Fanny) i Dziewczyna i kokosy (Rozalindę). Podczas powstania warszawskiego mieszkała w Opaczy, w domu aktorki Tamary Pasławskiej, potem w Milanówku, u Adama Brodzisza i Witolda Zdzitowieckiego. Za występy w teatrach jawnych Komisja Weryfikacyjna ZASP–u po wojnie ukarała ją naganą, ale też udzieliła prawa angażowania, a w czerwcu 1945 przyjęto ją w poczet członków ZASP–u.

Po zakończeniu wojny mieszkała w Krakowie. Występowała w rewii na scenie kina Wolność oraz w nocnych lokalach Cyganeria i Casanova. Piosenki przygotowywała z Andą Kitschman, głos kształciła u Heleny Tracewskiej. Od jesieni 1945 należała do zespołu Teatru Dramatycznego Marynarki Wojennej w Gdyni, śpiewała tu w rewii jazzowej Szalone rytmy, zagrała w komedii muzycznej Podwójna buchalteria, brała udział w koncertach organizowanych przez Ludwika Sempolińskiego. W kwietniu i maju 1946 występowała w programach składanych w Teatrze Gong w Łodzi, a jesienią tego roku w tutejszym Teatrze Komedii Muzycznej Lutnia. W końcu 1946 wróciła do Krakowa, gdzie od stycznia 1947 do 1948, w operetkach wystawianych przez Teatr Komedii Muzycznej i Operetkę Krakowską, wykonywała czołowe role, takie jak: Anetka (Rozkoszna dziewczyna), Riquette (Wiktoria i jej huzar), Anita (Dziewczyna i kokosy) Kamilla (Żołnierz królowej Madagaskaru), Zuzanna (Cnotliwa Zuzanna), Alicja (Najpiękniejsza z kobiet), Marietta (Bajadera), które przyniosły jej popularność i uznanie. W sezonie 1947/48, wraz z parą tancerzy Eugeniuszem Paplińskim i Miłą Kołpikówną, aktorem–śpiewakiem Feliksem Szczepańskim i pianistą A. Müllerem, odbyła objazd po Polsce, dając koncerty na odbudowę kraju. W 1947 zdała w ZASP–ie egzamin aktorski, a w 1950 egzamin muzyczny.

Jesienią 1948 znalazła się w warszawskim Teatrze Komedii Muzycznej, i jako wykonawczyni tytułowej roli w Cnotliwej Zuzannie, wzięła udział w przedstawieniach tego teatru we Wrocławiu. W 1949–50 należała do zespołu Teatru Muzycznego w Lublinie, gdzie grała Helenę (Piękna Helena, 1949) i Nataszę (Niespokojne szczęście, 1950). Od maja 1950 występowała też w Łodzi, związana do końca sezonu 1951/52 kontraktem z Teatrem Komedii Muzycznej Lutnia (od 1 lipca 1951: Połączone Teatry Muzyczne), gdzie odtwarzała role Clairette Angot (Córka pani Angot, 1950), Sylvy (Księżniczka czardaszu, 1951), Eurydyki (Orfeusz w piekle, 1951; 195 spektakli) i brała udział w programie operetkowym Ulubione melodie.

Po entuzjastycznej recenzji Jerzego Waldorffa, w 1952 przeniosła się do Warszawy, do Teatru Satyryków, gdzie od 17 września tego roku występowała w programie składanym Biuro docinków, a 1 lutego 1953 została zaangażowana do zespołu Teatru Nowego (Teatr Komedii Muzycznej) i zagrała Nataszę w Niespokojnym szczęściu. Brała udział 16 lutego 1954 w inauguracyjnej premierze warszawskiej sceny operetkowej (jeszcze pod nazwą Teatru Nowego), w Domku trzech dziewcząt grając Grisi u boku Ludwika Sempolińskiego. Potem przez kilka miesięcy (podczas remontu teatru przy ulicy Puławskiej), gościła razem z zespołem na innych scenach Warszawy oraz w Żyrardowie, Gdyni i we Wrocławiu. Sama w 1954 występowała w Krakowie w Hrabinie Maricy (w grudniu) oraz w Gliwicach w Operetce Śląskiej jako Eurydyka w Orfeuszu w piekle.

Od 1 stycznia 1955 powołano do życia, w miejsce Teatru Nowego, Państwową Operetkę w Warszawie. Na scenie tej stworzyła w 1955 wybitne role Anniny (Noc w Wenecji) oraz Gabrieli w Życiu paryskim, które utrzymało się w repertuarze siedem lat, a fotografia Artemskiej tańczącej kankana ukazała się w brytyjskim tygodniku Life wraz z relacją o wysokim poziomie przedstawienia. Następne doskonale role: Zuzanny (Cnotliwa Zuzanna, 1956), Heleny w odwilżowym przekładzie tekstu Pięknej Heleny Janusza Minkiewicza (1957), Sylvy (Księżniczka czardasza, 1957), Iduny (Fajerwerk, 1958), Rozalindy (Zemsta nietoperza, 1958), Eurydyki (Orfeusz w piekle, 1960), Korynny (Mam'zelle Nitouche, 1960) oraz Pistache (Can-Can, 1961), ugruntowały jej zasłużoną pozycję czołowej artystki tej sceny. Wraz z Mieczysławem Wojnickim tworzyli urodziwą parę amantów, obdarzonych temperamentem, pięknymi głosami i darem operetkowego aktorstwa w nowoczesnym stylu. Życie paryskie i i Fajerwerk warszawska Operetka prezentowała w 1958 w Pradze. Sama Artemska występowała w 1958 gościnnie w Cnotliwej Zuzannie w Operetce w Szczecinie. W 1959 przebywała na stypendium francuskiego rządu w Paryżu i śpiewała tam na koncertach. W sezonie 1959/60 (do 19 marca 1960) w Operetce Śląskiej w Gliwicach grała rolę Marietty (Bajadera). Przez cały ten czas pozostawała pod opieką wokalną Wandy Wermińskiej.

W 1956 w Operetce warszawskiej debiutowała jako reżyserka Cnotliwej Zuzanny, wystawionej na tak zwany benefis teatru (premiera 20 grudnia). Później reżyserowała z powodzeniem operetki: Dobranoc, Bettino (1960, premiera także na „benefis teatru"), Panna Wodna i Czarujący Giulio (1962). Z przedstawieniami Panny Wodnej i Życia paryskiego, od 27 czerwca do 15 lipca 1962, brała udział w tournée Operetki po ZSRR (między innymi występy w Wilnie) uzyskując znakomite recenzje. Reżyserowała w Teatrze Powszechnym w Łodzi (Jaśnie Pan Nikt, 1963).

Od 5 lutego 1964 do 31 lipca 1966 sprawowała kierownictwo artystyczne Operetki Dolnośląskiej we Wrocławiu. Stworzyła organizacyjne podstawy funkcjonowania Operetki jako autonomicznego teatru uzyskując dla niej własną siedzibę w kinie Śląsk. Reżyserowała tu w 1964 widowiska rewiowe Oddajemy do lamusa (z Wojciechem Dzieduszyckim) i Zajmujemy Śląsk! oraz między innymi: Dobranoc, Bettino, Dziękuję ci, Ewo, Diabelska robota (prapremiera 1 marca 1965; także inscenizacja), Panna Wodna (też inscenizacja), Czarujący Giulio (1965). W tym czasie w Operetce Poznańskiej grała gościnnie, począwszy od prapremiery 27 listopada 1965, rolę Heleny w Eksportowej żonie, oraz później tę samą rolę w 1966 w Lublinie. W 1966 na zaproszenie Lody Halamy pojechała do Londynu, gdzie miała koncerty i organizowała polonijny zespół operetkowy, obserwowała też realizację programów telewizyjnych w brytyjskiej BBC.

Po powrocie do kraju, w 1967–68 występowała w Operetce w Warszawie, na przykład w przedstawieniach: Niedziela w Rzymie i Tam-Tam (jako Dygnitarzowa), stworzyła też wyborną charakterystyczną postać Jewdokii, starszej właścicielki pensjonatu w Aniucie. W sezonie 1968/69 (przez osiem miesięcy) prowadziła restaurację Kuźnia w Wilanowie, a w niej wieczory muzyczne. W 1971 wraz z grupą artystów występowała dla polonijnej publiczności w USA Kanadzie z programem warszawskiej TVP pod tytułem Dziś czardaszka. Po powrocie do Warszawy i na scenę Operetki, grała Baronową w Krainie uśmiechu oraz mniejsze role, w takich premierach z okresu 1972–74, jak: The Music Man, (Eulalię), My chcemy tańczyć (Trońską; też reżyserowała), Życie paryskie (Ciotkę Bobineta), Zamek na Czorsztynie (Riccolinę), Pan Pickwick (Rachelę Wardle); w 1975 jako Direktrissa była prezenterką widowiska Zapraszamy na rewię. W 1977 przeszła na emeryturę.

W 1964–77 dla telewizyjnych ośrodków, głównie Katowic, ale także Wrocławia, Łodzi i Warszawy, zrealizowała szereg programów, jak: Mistrzowie operetki, Gwiazdy tamtych dni, Czarne na białym oraz przekroje popularnych operetek, według własnych scenariuszy, w jej reżyserii i z jej udziałem. Był wśród nich także polsko–czeski program rozrywkowy zrealizowany we współpracy z TV w Ostrawie (1967).

Przez cały ten okres intensywnie zajmowała się reżyserią na wielu krajowych scenach. W Teatrze Muzycznym w Lublinie od 1961 do 1983 reżyserowała 16 premier, w tym: Bajaderę i Nie ma czasu na miłość (1961), Pannę Wodną (z Barbarą Kostrzewską; 1962), Fajerwerk (1963; grała Idunę), Czarującego Giulia (1964), Muszę mieć męża (1968), Krainę uśmiechu (1970), Hrabinę Maricę (1971), Carewicza (1973) i Genialnego kamerdynera (z Mieczysławem Daszewskim; 1973), Sztygara (1975), Ruletkę serc (1976), Frasquitę i Różę wiatrów (1977), Charpillon (1979), Księżniczkę czardasza (1980), Targ na dziewczęta (1983). Na jubileusz 35–lecia jej pracy scenicznej Teatr Muzyczny w Lublinie zamówił i wystawił 17 grudnia 1978 musical Diva, w którym Artemska wystąpiła w roli tytułowej divy Olgi Romanowskiej (ale jubileuszu nie obchodziła). Reżyserowała również w Szczecinie (Panna Wodna, 1965; Carewicz, 1981), Krakowie (Panna Wodna, 1963; Baron cygański, 1965), w czeskim Prešovie (My Fair Lady, 1967), Wrocławiu (W imieniu brawa, 1975), Poznaniu (Gasparone, 1967; Ruletka serc, 1975 – grała Juliette Lechair; Wiedeńska krew, 1978; Gondolierzy, 1980; Panna Wodna, 1981), Łodzi (Carewicz i Sztygar, 1977) oraz Orfeusza w piekle w Bydgoszczy (1983) i w Operze Bałtyckiej (1984). Wystąpiła w filmach: Zakazane piosenki (1946) i Lata dwudzieste...lata trzydzieste (1983; w roli Choreografki). 

Zgrabna blondynka o strzelistych nogach, rozbrajającym uśmiechu, kuszącym spojrzeniu dużych oczu i ognistym temperamencie, miała wyborne warunki sceniczne i mocny, pewnie osadzony sopran. W Orfeuszu w piekle, jako Eurydyka przemieniona w Bachantkę, śpiewając w finale kadencję robiła szpagat, a jednocześnie „strzelała" głosem na trzykreślne „d". Świetnie rozumiała konwencję gatunku i swym operetkowym bohaterkom przydawała zwykle cień ironii i dystansu. W jej kipiącym energią aktorstwie było coś z farsy i arlekinady. Otrzymywała doskonale recenzje (również za aparycję) od wymagających krytyków, jak Józef Kański, Jerzy Waldorff (jako piękna Helena stanowiła historyczny dowód, że było o co bić się pod Troją), czy Jacek Frühling (w Fajerwerku olśniewająca, w ruchu, w tańcu, w kostiumie. Kiedy wychodzi na scenę trudno oprzeć się wrażeniu, że jesteśmy w Music Hallu na skalę światową). Była piękna, ale grała też chętnie postaci śmieszne oraz starsze. W operetce Giroflé–Girofla (Warszawa, 1960) kreowała trudną, podwójną rolę na przykład: sióstr–bliźniaczek.

Dała wiele koncertów estradowych; jej popisowym numerem była aria ze śmiechem z Pericholi. Była działaczką SPATIF–ZASP–u (w sekcji operetki) i opiekunką Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie, a także działaczką na rzecz dzieci, które przyznały jej za to Order Uśmiechu. Otaczała opieką rodziny zastępcze, w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci ufundowała stypendium Towarzystwa im. Kazimierza Jeżewskiego (twórcy Gniazd Sierocych) na rzecz dzieci najbardziej potrzebujących. Tabl. 1.

Bibliografia:

40 lat sceny operetkowej w Łodzi; 10 lat Operetki Śląskiej 1952–62; EM; Jankowski, Misiorny; B. Kaczyński: Xenia Grey – Księżna Chicago, Warszawa 1993 s. 71–73 (il.); Kaszyński: Teatr łódz.; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Lachowicz: Dwadzieścia lat; Mościcki: Teatry 1944–45 (il.); Opereka i T. Muzyczny w Łodzi s. 77, 78 (il.); Panek: Operetka (il.); W. Panek: Kariery i legendy, Warszawa 1984 (il.), wyd. II 1987 (opinie: J. Waldorffa s. 30 oraz J. Frühlinga s. 31; il.); XV lat Operetki w Łodzi (il.); Sempoliński: Druga połowa (il.); Warszawska Operetka, Warszawa 1965 (il.); Woźniakowska; Żuchowski: Gwiazdy (il.); Żuchowski: Panorama; Gaz. Krak. 1985 nr 27; Głos Wybrz. 1984 nr 54 (Wywiad z.A.); Kobieta i Życie 1976 nr 2 (il.); Kron. m. Krakowa 1959–1960, Kraków 1962 (J. Kłysik: Operetka w Krakowie w latach 1945–1960; il.); Kur. Pol. 1968 nr 195; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 s. 191, 195, 1997 z. 1–4 s. 99, 104; Przekrój 1975 nr 1582; Scena 1985 nr 4 (il.); Teatr 1979 nr 13 (il.), 16 s. 24; Życie Warsz. 1971 nr 61, 1983 nr 305 (Wywiad z A.; il.), 1985 nr 19, 21; Akt zgonu nr IV/243/1985, Arch. USC Warszawa: Akta (fot.), ZASP, Programy, wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl

Ikonografia:

J. Żebrowski: A. jako Grisi (Domek trzech dziewcząt), karyk., rys., piórko, repr. Express Wiecz. 1954 nr 64; J. Walker: A. jako Annina (Noc w Wenecji), rys, repr. Życie Warsz. 1955 nr 52, Fot. – Arch. Państw. (ekspozytura w Milanówku), Bibl. Nar., IT Warszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, Instytut Sztuki PAN Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

 

Beata Artemska, z domu Kelles-Krauze, 2° v Wiśniewska (30 V 1918 Nisko nad Sanem - 18 I 1985 Warszawa), aktorka, śpiewaczka, tancerka, reżyser. Ukończyła gimnazjum humanistyczne oraz szkołę muzyczną (klasa fortepianu Janiny Łosakiewiczowej) w Lublinie. W 1937 rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Dziennikarstwa w Warszawie i współpracę z Wieczorem Warszawskim. W 1938 była współzałożycielką kabaretu dziennikarzy "Chór Piór". Równocześnie uczyła się śpiewu u Barbary Kostrzewskiej, potem Heleny Trocewskiej, tańca u Tacjanny Wysockiej(eksternistyczny egzamin aktorski zdała w 1947, muzyczny w 1950). W czasie wojny początkowo pracowała jako siostra w lubelskim szpitalu (1939-40), następnie występowała w warsz. t. Rozmaitości "Jar" i Bohema (1942-43). Po powstaniu wywieziona na Węgry, wróciła w 1945 do Krakowa. Występowała w rewii kina "Wolność" i w lokalach "Cyganeria" i "Casanovą". Jeszcze w tym samym r. została zaangażowana przez Adwentowicza do T. Powszechnego im. Żołnierza Polskiego w Krakowie, a gościnnie w sez. 1945/46 grała w T. Gong w Lodzi i T. Dramatycznym Marynarki Wojennej w Gdyni. Od stycznia 1947 do końca sez. 1947/48 była w zespole T. Komedii Muzycznej w Krakowie. Zagrała wówczas z powodzeniem Anetkę ("Rozkoszna dziewczyna" Benatzky'ego), Wiktorię ("Wiktora i jej huzar" Abrahama), Anitę ("Dziewczyna i kokosy" Tuwima), Zuzannę ("Cnotliwa Zuzanna" Gilberta), Mariettę ("Bajadera" Kalmana). W tym okresie koncertowała w wielu miejscowościach, najdłużej w Łodzi, gdzie też śpiewała gościnnie w T. Komedii Muzycznej "Lutnia" główne partie w "Księżniczce Czardasza" Kalmana (1947), "Pięknej Helenie" Offenbacha (1948), "Córce pani Angot" Lecocque'a (1950), "Orfeuszu w piekle" Offenbacha (1951), a także w Operetce Lubelskiej, m. in. w "Pięknej Helenie" (1949) i "Niespokojnym szczęściu" Milutina (1950). Od 1952 związana była ze scenami warsz., początkowo T. Nowym, także pn. Komedia Muzyczna, od 1954 z Operetką Warszawską (do 1964 i w 1. 1967-77). Na scenie warsz. największym powodzeniem cieszyły się takie jej partie, jak Gabriela w "Życiu paryskim" Offenbacha, Zuzanna w "Cnotliwej Zuzannie" Gilberta, Iduna w "Fajerwerku" Burkharda, Rozalinda w "Zemście nietoperza" Straussa, Nana w "Czarującym Giuliu" Kramera, Pistache w "Can-canie" Portera. Przez wiele lat tworzyła z Mieczysławem Wojnickim "pierwszą parę" tej sceny. Tu zadebiutowała jako reżyser "Cnotliwą Zuzanną" (20 XII 56). Od lutego 1964 do lipca 1966 sprawowała kier. art. Operetki Dolnośląskiej we Wrocławiu, w 1968 prowadziła restaurację "Kuźnia" w Wilanowie. W późniejszych l. stworzyła wiele świetnych postaci charakterystycznych, jak Jewdokia w "Aniucie" (1968), Trońska w "My chcemy tańczyć" Pietrowa (1972). W 1977 na własną prośbę przeszła na emeryturę. W swym repertuarze miała około sześćdziesięciu partii operetkowych. 17 XII 78 z okazji 35-lecia jej pracy scenicznej T. Muzyczny w Lublinie wystawił specjalnie dla niej napisany musical Kierskiego i Chudowolskiej "Diva", w którym zagrała gościnnie Olgę Romanowską. Jako reżyser współpracowała ze scenami muz. Poznania, Gliwic, Krakowa, Wrocławia, Łodzi i Lublina. Jedną z ostatnich jej prac był "Orfeusz w piekle" na scenie Opery Bałtyckiej w Gdańsku (3 III 84). Była autorką wielu adaptacji scenicznych i scenariuszy telewizyjnych dla ośrodków TV we Wrocławiu, Łodzi, Katowicach i Warszawie. Zrealizowała kilkadziesiąt programów, m.in. cykle "Mistrzowie operetki", "Gwiazdy tamtych dni". Gościnnie występowała na scenach muz. ZSRR, Rumunii, Czechosłowacji, Bułgarii, Francji, Anglii, Kanady i USA.

Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1984/1985. Tom XXVI. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1989.

2 zdjęcia w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji