Osoby

Trwa wczytywanie

Jadwiga Andrzejewska

ANDRZEJEWSKA Jadwiga (30 III 1915 Łódź - 4 X 1977 Łódź), aktorka. Była najmłodszą, z jedenaściorga dzieci, córką Józefa A. i Katarzyny z Ludwickich, pracowników łódź. T. Miejskiego (ojciec był maszynistą teatr.). Od najmłodszych lat statystowała w rolach dziecięcych w t. łódz.; np. w T. Miejskim w grudniu 1923 i styczniu 1924 grała w " Nauczycielce" (podczas występów I.Sol­skiej), a w kwietniu 1926 występowała w " Niebie­skim ptaku"; w T. Popularnym od września 1926 grała rolę Mieszka ("Dwie moce"). Po ukończeniu szkoły powszechnej, pracowała jako ekspedientka w firmie "Leon Tyber - materiały piśmienne". Tańczyła też jako girlsa w łódz. kabarecie Jar. Zaangażowana przez K. Adwentowicza, 15 XI 1932 zadebiutowała w T. Kameralnym w Warszawie w roli Manueli ("Dziewczęta w mundurkach", w reż. Z. Modrzewskiej), zyskując od razu pełną aprobatę krytyki. A. Słonimski pisał: "Osobne słowa uznania i podziwu należą się młodziutkiej Jadzi Andrzeje­wskiej. Jest to prawdziwa rewelacja, aktorka, jakiej od dawna nie widziała scena polska. Nie można tu mówić o udanym debiucie ani o obiecującej przy­szłości, bo to, co pokazała Andrzejewska, jest już osiągnięciem artystycznym na wielką miarę. Wdzięk, liryzm i siła dramatyczna tej piętnastoletniej dziew­czynki porwała widownię. Długo nie mogłem sobie przypomnieć, skąd znam już to dziecinne, jasne spojrzenie i te blade, trochę za duże usteczka, skrzy­wione grymasem bólu. To Gish. Liliana Gish, gwiazda ekranu, uzbrojona w piękny i drżący uczu­ciem głos". Po tym sukcesie pozostała w Warsza­wie. W styczniu 1933 występowała w kabarecie Nowy Momus; w tymże roku grała w T. Narodo­wym: Pistola ("Kean, czyli Geniusz i szaleństwo", od lutego), Consuellę ("Ten, którego biją po twarzy", od marca) i Blendę ("Testament jaśnie pana", od wrześ­nia). Rolę w " Dziewczętach w mundurkach" powtó­rzyła w T. Miejskim w Łodzi (prem. w czerwcu 1933). Jesienią 1933 grała w warsz. T. Letnim Woźniakównę ("Szkoła geniuszów") i Marię ("Pieniądz nie jest wszystkim"), a od marca 1934 w T. Polskim Sonię ("Zbrodnia i kara", w reż. L. Schillera). W sez. 1933/34 występowała też w kabarecie Cyga­neria.
W następnych latach nie była związana na stałe z żadną sceną. Występowała przede wszystkim w fil­mach oraz w t. rewiowych i kabaretach. Jako aktor­ka film. osiągnęła znaczną popularność. Wystąpiła przed wojną w piętnastu filmach, tworząc "specjalny typ dziewczyny w okularach, trochę śmiesznej, lecz nie pozbawionej swoistego wdzięku" (M.Jagoszew­ski). Zadebiutowała w 1933 jako kwiaciarka w "Dzie­jach grzechu", później grała m.in. Hannę w "Wyroku życia" (też wersja franc.), Adę ("Ada, to nie wypada"), Frankę ("Dziewczęta z Nowolipek"), Stasię ("Moi ro­dzice rozwodzą się"). Występowała w warsz. kaba­retach: Stara Banda (kwiecień, maj 1935), Cyrulik Warszawski (sierpień-grudzień 1935, luty 1936), T. 13 Rzędów (grudzień 1936-styczeń 1937), ponow­nie w Cyruliku Warszawskim (czerwiec-grudzień 1938) oraz w Ali Babie, gdzie brała udział w ostatniej prem. tego teatru "Pakty i fakty" (2 IX 1939). Z zespołami rewiowymi odwiedziła m.in. Częstochowę (1937, 1939), a także Rzeszów i Stanisławów (kwiecień 1939 z zespołem pn. "Pięcio­raczki warszawskie"). W t. dramatycznych wystę­powała w okresie 1935-39 sporadycznie: w czerwcu 1935 w T. Bagatela w Łodzi (filia T. Miejskiego), od stycznia 1936 w roli Katarzyny Wagner ("Matura") w T. Kameralnym w Warszawie, od kwietnia 1937 gościnnie w tyt. roli w "Pannie Maliczewskiej" w T. Polskim w Łodzi. Jesienią 1937 zagrała Pannę Ma­liczewską w warsz. T. Ateneum. Rola ta przywra­cała aktorkę scenie dram., pozwalając wyzwolić się z estradowych nawyków. Pisał A. Słonimski: "Uratowała ona młodą aktorkę tonącą w manierze i marazmie teatrów warszawskich. Andrzejewska przywrócona sztuce okazała się znów, jak w dniu swego debiutu scenicznego, talentem lirycznym naj­wyższej piękności"; "Trudno sobie wyobrazić lepszą Pannę Maliczewską. Andrzejewska miała bezrad­ność niefałszowaną, naiwność, głód miłości i tra­gizm. Stworzyła postać niezapomnianą i zdobyła to, co nawet wielkim artystom zdobyć niełatwo. Szczere wzruszenie widowni". Z rolą tą gościła w czerwcu 1939 m.in. w Częstochowie. Poza tym przed wojną zagrała jeszcze jedną rolę dram. - Helenę ("Żabusia") w T. Kameralnym w Warszawie (prem. marzec 1938). Współpracowała też z t. ra­diowym.
Po wybuchu II wojny świat. znalazła się we Lwo­wie; grała tu w T. Miniatur pod kier. K. Toma, z którym objeżdżała szereg miast ZSRR; w zespole tym była do jesieni 1941, po wybuchu wojny niem.-radzieckiej także na terenach Azji Środkowej, m.in. w Kermine, gdzie grała w radzieckim filmie "Dziel­nica nr 14". Od listopada 1941 była w zespole Czołówki Teatr przy Armii Pol. w ZSRR pod kier. K. Krukowskiego; występowała też w Czołówce Teatr. Refrena (F.Konarskiego). W marcu 1942 wyruszyła z Armią Pol. pod dowództwem gen. W. Andersa do Persji, gdzie występowała w t. rewio­wym.Konarskiego); od poł. 1942 była w zespole T. Polowego 2 Korpusu K.Krukowskiego, nast. w zespole T. Dramatycznego Armii Pol. na Wscho­dzie, który przekształcił się w T. Dramatyczny 2 Korpusu; z teatrami tymi przebyła cały szlak bo­jowy 2 Korpusu Pol. od Persji, przez Syrię, Pale­stynę, Egipt, do Włoch. W drugiej poł. 1944 i w pocz. 1945 współpracowała jako aktorka z półamat. Pol. T. Szkolnym w Jerozolimie; występowała z nim też m.in. w Tel-Awiwie, Nazarecie, Haifie (grata: Helenę -" Pan Jowialski", Alinę -" Balla­dyna"). W 1945 wystąpiła w pol. filmie" Wielka droga" ("Droga powrotna") nakręconym we Włoszech. W 1945-46 w T. Dramatycznym 2 Korpusu grała np. Anielę ("Śluby panieńskie"), Beatrycze ("Wiele ha­łasu o nic"). W 1946 z zespołem tego teatru przybyła do Anglii, gdzie występowała nadal. W pocz. 1947 grała jeszcze w objazdowym t. rewiowym..Krukow­skiego; w tymże roku wróciła do Polski. Od sez. 1947/48 występowała w Łodzi w T. Syrena, z któ­rym na sez. 1948/49 od grudnia 1948 przeniosła się do Warszawy. Następnie powróciła na stałe do Łodzi. Od września 1949 do końca lutego 1951 była aktorką T. Powszechnego i grała m.in. Fan­chette ("Niemcy"), Anielę ("Wielki człowiek do małych interesów"); od marca 1951 do końca sierpnia 1952 występowała w T. Małym, m.in. jako Justysia ("Mąż i żona"), w sez. 1952/53 i 1953/54 w T. im. Jaracza, 1954/55-1957/58 w zespole Estrady Satyrycznej (in­na nazwa: T. Satyryków), a od 1958 do końca sez. 1965/66 w T. 7 15 (w ostatnim sez. była to scena T. im. Jaracza). Grała w tym czasie gł. role ko­mediowe, występowała w komediach muz. i pro­gramach rewiowych; za jeden z najbardziej wzru­szających uznano jej monolog pt. "Kwiaciarka z Picadilly" w widowisku "Z innej beczki" (1957); z ważnych ról grała: Ksantypę ("Obrona Ksantypy") i Panią Perichon ("Podróż pana Perichona") - obie w 1961, a także: Katarzynę ("Romans z wodewilu", 1962), Aurorę ("Pani prezesowa", 1964), Julię Villier ("Kłamczucha", 1965). Od sez. 1966/67 do końca życia była aktorką T. Powszechnego i na tej scenie odnosiła po wojnie największe sukcesy w rolach: Validy Vrany ("Baba-dziwo", 1968), Matki Pana Mło­dego ("Rzecz listopadowa", 1968), Dozorczyni ("Boso, ale w ostrogach", 1969), Kate Keller ("Wszyscy moi synowie", 1970), Babci ("Kotka na rozpalonym, bla­szanym dachu", 1972), Matki Courage ("Matka Cou­rage i jej dzieci", 1973), Dulskiej ("Moralność pani Dulskiej", 1975).
Była najpopularniejszą aktorką łódz., ulubienicą te­go miasta. Charakteryzowała ją "drobna sylwetka i jedyny w swoim rodzaju rzewno-dziewczęcy wy­raz twarzy, który zachowała do końca życia" (W. Orłowski) oraz "melancholijny uśmiech mądrego dziecka" (Krukowski). "Obdarzona delikatną, liry­czną urodą, nie chciała nigdy być tylko pierwszą naiwną lub uciskaną pięknością. Role chara­kterystyczne wydobywały z jej ślicznej twarzy ele­menty zabawno-łobuzerskie" ("Życie Literackie" 1977). Sama określała swoje emploi jako "typ sce­niczny dziewczęco-liryczny, ale już na podkładzie tragicznym. Przez wiele lat ten właśnie rodzaj ak­torstwa był mi najbliższy, był moim atutem" ("Te­atr" 1971 nr 21). Ciepły, liryczny humor cechował też jej wolne od jakiejkolwiek szarży role kome­diowe. Ten typ aktorstwa sprawdzał się i w ro­dzajowych scenkach satyrycznych i w interpretacji piosenek liryczno-sentymentalnych. Przełomem dla jej aktorstwa stało się zagranie dużej, bogatej roli Validy Vrany. W. Karczewska napisała, że zagrała ją z "wielkim, żywiołowym talentem", "odsłoniła swój pazur aktorski, swoje spontaniczne aktorstwo, które pozwoliło jej, dzięki jakiemuś szóstemu zmy­słowi, pokonać wszystkie trudności tej skompliko­wanej roli bez jednego błędu i fałszu i pokazać bar­dzo szeroką skalę możliwości aktorskich". Umiała nawiązać intensywny i bliski kontakt z widownią, co sprawdziło się w jej największej powojennej kreacji, jaką była Matka Courage. O ciekawej in­terpretacji tej roli pisał m.in. J.Katarasiński: "Krzą­ta się, drepce po scenie - wokół swego wozu, wokół swego losu, wokół swoich drobnych pienię­dzy i wielkich dramatów, ale te dramaty ukrywa, jak tylko może. Drobne tylko, nieporadne gesty, nagłe zgaśnięcia bystrych, cwaniackich i przemyśl­nych oczek, tylko rozluźnienia mięśni twarzy, szyb­ko jednak na powrót układane w maskę drapieżnego gryzonia, świadczą, że jest w tej kobiecie coś więcej ponad biologiczną chęć przetrwania, że ma lub zdo­bywa ona świadomość swego losu, tragiczną świa­domość egzystencji w świecie okrutnym, świecie szczurów".
Talent i wrodzona inteligencja sprawiły, że osiąg­nęła w filmie i teatrze wybitną pozycję, choć nie uczyła się nigdy w żadnej szkole aktorskiej. Jak napisała S.Grodzieńska "należała do aktorów, któ­rzy rodzą się z wszystkimi umiejętnościami, z te­chniką, gestem i z gotową indywidualnością". Po wojnie grała jedynie niewielkie role w kilkuna­stu filmach polskich. Występowała też w filmach telew. i w Teatrze TV. W 1934 w Łodzi wyszła książka o A., pióra Z. Dromlewiczowej pt." Dziecko filmu," pozbawiona jednak danych biograficznych.
Bibl.: Almanach 1977/78; S. Grodzieńska: Urodził go "Nie­bieski Ptak", Warszawa 1988 s. 98-102 (il.); Hist. filmu t. 2 (il.), 3-5; Jewsiewicki: Materiały; Kaszyński: Teatr łódz.; Krasiński: Warsz. sceny; Krasiński: Teatr Jaracza (il.); Krakowski: Z Melpomeną s. 20, 23, 43, 45, 76, 96, 97, 150-151 (il.); Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Sempoliński: Wielcy artyści; Słonimski: Gwałt; Teatr przy ul. Cegielnianej; J. Urbankiewicz: Passe-partout w ciepłym kolorze, Łódź 1984 s. 189-199; Urbankiewicz: Sezon w Łodzi (karyk.); Ekran 1959 nr 20 (A. Achmatowicz; il.); Kultura 1968 nr 22 (W. Karczewska); Kur. Warsz. 1932 nr 316, 1933 nr 56, 90, 155, 241, 284, 312, 1936 nr 27, 1937 nr 137, 319, 1938 nr 63, 1939 nr 175; Odgłosy 1969 nr 1, 1978 nr 26 (J. Urbankiewicz; il.); Osnowa 1970 (wiosna) s. 130-134 (M. Jagoszewski; il.); Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 16, 59, 254, 340, 342, 1973 z. 3-4 s. 459; Teatr 1971 nr 21 (wywiad z A.; il.), 24 (sprostowanie do wywiadu), 1973 nr 23 (J. Katarasiński; il.), 1977 nr 25 (W. Orlowski; il.); Życie Lit. 1977 nr 42 (il.); Życie Warsz. 1977 nr 235, 240, 241 (K. Krukowski); Afisze, programy i wycinki pra­sowe, IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu fot), ZASP.
Ikon.: J. Żebrowski: A. w programie estradowym, karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 9; J. Zaruba: Portret, rys., repr. J. Jurandot: Dzieje śmiechu, Warszawa 1961; S. Ibis-Gratkowski: A. jako Manuela (Dziewczęta w mun­durkach), karyk., rys., tusz, repr. S. Ibis-Gratkowski: Piór­kiem Ibisa, Łódź 1973; J. Łupina: A. w roli, karyk., rys., tusz - własność artysty; S. Arabski: Portret, karyk., rys., repr. J. Urbankiewicz: Sezon w Łodzi nie zaszkodzi, Łódź 1978; Fot. - Arch. Dok. Mech., Bibl. Nar., IS PAN, MTWarszawa, PWST Warszawa, ZASP.
Film.: 1933 - Dzieje grzechu (f.), Wyrok życia (f.); 1935 - Wacuś (f.); 1936 - Ada, to nie wypada (f.), Papa się żeni (f.), Wierna rzeka (f.); 1937 - Dorożkarz nr 13 (f.), Dziewczęta z Nowolipek (f.); 1938 - Kobiety nad prze­paścią (f.), Moi rodzice rozwodzą się (f.), Strachy (f.), Zapomniana melodia (f.); 1939 - Doktor Murek (f.); 1945 - Wielka droga (f.-prod. pol.-wł.); 1954 - Pod gwiazdą frygijską (f.); 1957 - Koniec nocy (f.), Pożegnanie z diabłem (f.), Ziemia (f); 1960 - Lunatycy (f.), Miasteczko (f.), Miejsce na ziemi (f.); 1961 - Czas przeszły (f.), Nafta (f.); 1962 - Dom bez okien (f), Komedianty (f.), Rodzina Milcarków (f.); 1963 - Mam tu swój dom (f); 1965 - Dzień ostatni, dzień pierwszy (s. tv), Popioły (f); 1966-68 - Czterej pancerni i pies (s. tv); 1966 - Le­karstwo na miłość (f.), Niedziela sprawiedliwości (f), Przed­świąteczny wieczór (f.); 1968 - Bariery dźwięku (tv), Poradnik matrymonialny (f); 1969 - Przygoda w wannie (tv); 1970 - Znicz olimpijski (f.); 1972 - 150 na godzinę (f.); 1975 - Ziemia obiecana (f); 1976 - A jeśli będzie jesień (tv); 1977 - Milioner (f.); Materiały film. z 1947, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa. Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

24 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji