Osoby

SOKOLICZ Antonina, właśc. Antonina Chlewska, zamężna Merklowa (13 czerwca 1879 Szczerców, woj. łódzkie – 20 grudnia 1942 Oświęcim-Brzezinka [KL Auschwitz-Birkenau]),

aktorka.

Była córką Antoniego Chlewskiego i Elżbiety z Gaertnerów. Gry aktorskiej uczyła się u Karola Kopczewskiego w Łodzi. Podobno już od 1899 występowała na prowincji, przybierając pseudonim Sokolicz, który utrzymała do końca swojej działalności. Wedle dostępnych źródeł grała w następujących zespołach: w początku 1901 Czesława Janowskiego w Płocku, potem Lepolda Morozowicza w Częstochowie, w sezonie 1901/02 Henryka Morozowicza w Lublinie, w sezonie 1903/04 Ludwika Münchheimera w Dąbrowie Górniczej i Felicjana Felińskiego w Sosnowcu, w czerwcu 1904 Tadeusza Kończyca w Żyrardowie i Falenicy, w 1905 Wandy Siemaszkowej, m.in. w Mińsku Litewskim.

Od 1902 należała do PPS, później do PPS-Frakcji Rewolucyjnej. W 1905 aresztowana za udział w rewolucji, była więziona w Suwałkach, a po zwolnieniu musiała opuścić granice cesarstwa rosyjskiego. W sezonie 1906/07 występowała w Teatrze Ludowym w Krakowie, w 1908 w Poznaniu. Grała m.in. Ewę (Śnieg), Marcelinę (Mieszczanie na prowincji), Adelę (Flirt), Mrs Clarkson (Cudzoziemka), Barbarę (Miód kasztelański). Czasem śpiewała też w operetkach, m.in. partię Almiry (Dziesięć cór na wydaniu).

Jako aktorka bywa mylnie utożsamiana z Marią Sokolicz. (Także niektóre z tutaj podanych wiadomości mogą dotyczyć Marii Sokolicz)

W 1908 porzuciła scenę, wyjechała do Paryża i do 1912 studiowała na Sorbonie. W sierpniu 1914 przyjechała do Warszawy jako kurier legionowy. Podczas I wojny światowej przebywała w Rosji. Po powrocie do kraju zamieszkała w Warszawie oddając się intensywnej pracy literackiej; pisała powieści, dramaty, szkice publicystyczne i literackie, przełożyła kilkanaście powieści. Od 1920 w PPS-Opozycji, a potem w KPP, bardzo czynna w różnych dziedzinach działalności społecznej, zdobyła sobie wkrótce znaczny autorytet w kręgach warszawskiej inteligencji; stała się, jak wspominał Edward Kozikowski, „uosobieniem niezwykłej odwagi cywilnej i nie było wypadku, aby kiedykolwiek zaparła się swych radykalnych przekonań”, mimo że także w wolnej Polsce dwukrotnie przypłaciła je więzieniem.

Jej działalność teatralna wśród robotników, podjęta w tym okresie, należała do najważniejszych epizodów w dziejach lewicowego ruchu amatorskiego w Polsce. Początkowo prowadziła zespół „popularyzyjący wśród mieszkańców Muranowa i Woli poezję narodową” (W. Filler). Od 31 sierpnia 1919 działał pod jej kierunkiem zespół teatralny Scena i Lutnia Robotnicza. W ciągu dwóch sezonów zespół ten wystawił wiele adaptacji i utworów dramatycznych, jak np. Miłosierdzie ludzkie, Tkacze. Większość tych utworów odegrano w lokalu przy ul. Żytniej 20, Tkaczy natomiast w sali Teatru Elizeum. W październiku 1921 zespół został rozwiązany.

Teoretyczne zasady swojej działalności teatralnej zawarła Sokolicz w jednodniówce „Scena i Lutnia Robotnicza” (1920) i w broszurce O kulturze artystycznej proletariatu (1921).

Poczynając od 1924 odwiedzała ośrodki polonijne w Ameryce z ramienia Czerwonej Pomocy w Polsce, w 1926 była także w ZSRR. Podczas II wojny światowej należała do Stowarzyszenia Przyjaciół ZSRR i organizacji Sierp i Młot. Aresztowana 28 kwietnia 1942, została zesłana do Oświęcimia.

Bibliografia

W. Filler: Na lewym torze, Warszawa 1967; Księga wspomnień 1919-1939, Warszawa 1960 (E. Kozikowski);SWPP (tu bibl.); Afisze i programy, IS PAN.

Ikonografia

Fot. pryw. – Muzeum Historii Polskiego Ruchu Rewolucyjnego Warszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.