Irena Bohuss-Heller
BOHUSS Irena, właśc. I. Bohuss de Beherfalva, zamężna Heller (ok. 1878 Jarosław - 10 VI 1926 Warszawa), śpiewaczka, aktorka. Była żoną -> Ludwika Hellera. Pochodziła ze spolszczonej rodziny węgierskiej. Kształciła się w konserwatorium we Lwowie i w 1895 otrzymała srebrny medal za ukończenie klasy śpiewu prof. W. Wysockiego. Występować zaczęła we Lwowie na koncertach, jeszcze przed ukończeniem konserwatorium. Debiutowała w marcu 1895 w t. lwow. w partii Siebla ("Faust"). Zaangażowana do zespołu opery i operetki lwow., występowała tam do maja 1900, początkowo głównie w operetkach; śpiewała m.in. partie Anieli ("Bal w operze"), Mimozy ("Gejsza"), Eurydyki ("Orfeusz w piekle"). W 1895 koncertowała w sierpniu w Krynicy, a w październiku w Krakowie; w 1897 i 1898 z zespołem t. lwow. występowała w Warszawie; w 1899 brała udział w koncertach w Płocku. W 1900 wyjechała do Pragi, a następnie do Włoch, gdzie uczyła się w Mediolanie śpiewu u T. Arklowej. Występowała w Livorno i w Mediolanie, później przez krótki okres należała do zespołu opery w Pradze. Po powrocie występowała jako śpiewaczka operowa we Lwowie (sez. 1901/02), w Krakowie (1901, 1903) i w Łodzi; śpiewała na koncertach w Warszawie (1902, 1903), Łodzi i Lwowie (1902). W 1902 debiutowała w WTR: 12 II śpiewała partię Jasia ("Jaś i Małgosia"), a 5 i 8 III partię Mimi ("Cyganeria"). W kwietniu i maju tego roku ponownie występowała w Pradze, a następnie znów w Warszawie, gdzie śpiewała z zespołem opery warsz. osiem partii, m.in. Elzę ("Lohengrin"), Małgorzatę ("Faust"), Hannę ("Straszny dwór") i partię tyt. w "Traviacie". 11 X 1902 we Lwowie wyszła za mąż za Ludwika Hellera. Od 19 I 1904 występowała znowu w T. Wielkim w Warszawie, śpiewając: Tatianę ("Eugeniusz Oniegin"), Neddę ("Pajace") i partię tyt. w "Manon" J. Masseneta. W 1904 występowała we Lwowie (koncerty), a także w Mediolanie, Neapolu, Rzymie, Madrycie, Lizbonie, Londynie i Petersburgu. Na scenie Covent Garden w Londynie śpiewała m.in. partię tyt. w "Adriannie Lecouvreur" oraz partie Noriny ("Don Pasquale")i Magdaleny ("Andrea Chenier"). W 1905 na scenie T. Lirico w Mediolanie śpiewała partię tyt. w "Halce". Od grudnia tego roku w sez. 1905/06 występowała znowu w T. Miejskim we Lwowie; śpiewała tam również od 22 IX 1907. W 1908 przeniosła się na stałe do lwow. T. Miejskiego. W wielu operach śpiewała wtedy główne partie sopranowe, m.in. Marię ("Córka pułku"), Toskę ("Tosca"), Ulanę ("Manru"), Marynkę ("Sprzedana narzeczona"), Elzę ("Lohengrin"), popisowe - Manon ("Manon" J. Masseneta) i Mimi ("Cyganeria"). W 1914 występowała gościnnie w Krakowie. Po 1916 w czasie I wojny świat. mieszkała przez pewien okres w Wiedniu, gdzie udzielała lekcji śpiewu. We wrześniu 1920 przeniosła się do Warszawy. Występowała odtąd jako aktorka w t. warsz.: Komedia (1922 grała Księżnę - "Wilkołak"), Stańczyk (maj 1923), Bagatela. W sez. 1922/23 występowała w T. Reduta i grała m.in. Janę ("Przechodzień" B. Katerwy). 10 II 1925 w sali Filharmonii Warsz. obchodzono jubileusz jej pracy artystycznej. Po wycofaniu się ze sceny prowadziła salon mód. Zginęła śmiercią samobójczą. B. dysponowała dobrymi warunkami zewnętrznymi i dobrze ustawionym, pięknie brzmiącym głosem sopranowym. Była utalentowaną wykonawczynią partii lirycznych. "Umiała nadać kreowanym postaciom czar, poezję, serdeczne uczucie, unikając operowej jaskrawości i koturnu" (F. Pajączkowski).
Bibl.: Almanach, Lwów 1911 (il.); Cudnowski (il.); Okręt s. 369; Pajączkowski: Teatr lwow. (il.); PSB IX (A. Biernacki); Simon: Spis przedstawień Reduty; SMP (tu błędnie: Bohusz); EMTA 1895 nr U, 34, 42, 1896 nr 2, 1897 nr 24 (il.), 29, 34 (il.), 1898 nr 30, 1900 nr 20, 1901 nr 31, 33 (il.), 46, 1902 nr 7, 8, 10, 11, 15, 18, 23, 40, 44, 1903 nr 5, 19, 41, 1904 nr 3/4, 11/12, 1905 nr 1/2; Kur. warsz. 1902 nr 44, 68, 101, 134, 138, 139, 1904 nr 20, 33, 48, 1920 nr 269, 1925 nr 41, 1926 nr 158; Now. ilustr. 1907 nr 36; Scena pol. 1925 z. 1; Afisze, Bibl. Jagiell.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - Bibl. Jagiell., Bibl. Ossol., MNPraga (Oddział Teatru), MTWarszawa.
Nagrania: Pieśni - Red. Muz. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
