Osoby

Trwa wczytywanie

Jan Błoński

BŁOŃSKI Jan, ur. 15 stycznia 1931, Warszawa – zm. 10 lutego 2009, Kraków.

Historyk literatury, krytyk literacki, tłumacz, edytor. Jeden z najwybitniejszych znawców dorobku Sławomira Mrożka, Witolda Gombrowicza i zwłaszcza – Stanisława Ignacego Witkiewicza, którego twórczości poświęcił wiele lat badań. Tłumacz dramatów Eugène’a Ionesco, Jeana Geneta oraz ważnej książki Antonina Artaud.

W latach 1948-1952 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, a jego mistrzami byli m.in. Stanisław Pigoń, Juliusz Kleiner, Zenon Klemensiewicz i Kazimierz Wyka. Od 1950 pracował przez dziesięć lat w redakcji „Przekroju” i prowadził tam dział literacki. Jednocześnie współpracował z „Nową Kulturą” (1952-1962), „Twórczością” (1955-1958, 1967-1972), „Dialogiem” (1956-1963, 1966-1978), „Przeglądem Kulturalnym” (1956-1963) i przede wszystkim z „Życiem Literackim” (1952-1970). Wraz z Konstantym Puzyną, Ludwikiem Flaszenem i Andrzejem Kijowskim – także uczniów Kazimierza Wyki – należał do tzw. krakowskiej szkoły krytyki literackiej. W latach 1959-1962 został starszym asystentem w Instytucie Badań Literackich PAN, następnie do 1966 przebywał w Paryżu jako lektor przy katedrze literatury polskiej na Sorbonie. Po powrocie do Krakowa pracował jako kierownik literacki Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej (w latach 1967-1970 oraz 1977-1981). Kontynuował pracę naukową w IBL i w 1968 uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy Dramaty Stanisława Ignacego Witkiewicza. Już w rok później przystąpił do kolokwium habilitacyjnego, którego osią była książka Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku. Za tę pracę (i całokształt twórczości) otrzymał w 1968 nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 1970 podjął pracę jako docent na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dwa lata później został członkiem Polskiego PEN Clubu. W latach 1972-1974 pełnił funkcję redaktora naczelnego dwumiesięcznika „Teksty”, a w redakcji pisma pozostawał do 1981. Lata 1974-1976 spędził we Francji na uniwersytecie w Clermont-Ferrand (ponownie wykładał tam jeszcze dwa razy: w latach 1984-1985 oraz 1988-1989). Publikował artykuły i recenzje m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Więzi” i „Twórczości”. W 1981 został mianowany profesorem nadzwyczajnym oraz członkiem Rady Naukowej IBL PAN. Na macierzystej uczelni pełnił funkcję prorektora do spraw dydaktycznych (w latach 1981-1984) i robił wszystko, aby ograniczyć skutki represji wobec studentów, którzy zaangażowali się w działalność opozycyjną, byli internowani czy aresztowani w czasie stanu wojennego.

Otrzymał nagrodę II stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki w 1982, a rok później uhonorowała go Fundacja Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Był także stypendystą Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu (1985-1986). W 1985 został powołany do zarządu Association Internationale de Littérature Comparée. Od 1989 należał do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, a od 1990 pracował w jego zarządzie. Jednocześnie brał udział w pracach rad redakcyjnych pism „Res Publica” i „Na głos” oraz związał się z „Tekstami Drugimi”. Był także członkiem Rady do Spraw Stosunków Polsko-Żydowskich przy prezydencie RP. Od 1993 pracował w Komitecie Nauk o Literaturze Polskiej PAN. W latach 1997-2000 był jurorem Nagrody Literackiej Nike.

Działalność naukowa i publikacje Jana Błońskiego wyznaczały standardy i poprzeczki dla wielu historyków literatury, literaturoznawców i krytyków. Ale nie tylko dla filologów jego prace stały się kanoniczne Był znawcą twórczości Miłosza, Schulza oraz – co dla teatrologów istotniejsze – także Mrożka, Gombrowicza i Witkacego. Podziwiał odwagę twórczą Grotowskiego.

Zainteresowania te przekładały się na ważne publikacje. Jan Błoński zredagował dla serii Biblioteki Narodowej Wybór dramatów Witkiewicza, któremu poświęcił też studium Stanisław Ignacy Witkiewicz jako dramaturg. Była to ważna próba całościowej interpretacji dramatów Witkacego, a jej popularyzatorski charakter nie zmienia faktu, że rozprawa i dziś jest ceniona wśród interpretatorów Witkacego. Przynosi bowiem istotne, syntetyczne ustalenia na temat „prawdziwie zagadkowej” twórczości dramatycznej autora Szewców.

Do jego twórczości Jan Błoński powracał wielokrotnie. W książce Od Stasia do Witkacego zrekonstruował proces dojrzewania twórcy, jego rozmaite doświadczenia życiowe oraz stopniowe dorastanie do roli artysty. Badacz dostrzegł w tym procesie podobieństwo do bohaterów Witkiewiczowskich powieści, którzy przechodzą kolejne etapy wtajemniczenia, by docelowo osiągnąć dorosłość. Z kolei Witkacy. Sztukmistrz, filozof i estetyk zawiera wcześniej publikowane artykuły i traktuje o kształtowaniu się dzieła Witkiewicza pojmowanego jako „przygoda ducha”.

Obie prace scalone zostały w tom Witkacy na zawsze, który zawiera dodatkowo Kalendarium życia i twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza Anny Micińskiej, Bibliografię Stanisława Ignacego Witkiewicza, opracowaną do 2002 przez Janusza Deglera, a także (prócz standardowego wyliczenia osób) indeksy utworów S. I. Witkiewicza i występujących w nich postaci. Jan Błoński dokonał tu rodzaju podsumowania swoich rozważań na temat dzieła pisarskiego Witkiewicza, głównie jego powieści i dramaturgii. Odsłonił zasady konstrukcyjne, które rządzą dramatami autora Kurki wodnej i rozszyfrował ich sensy. Pokazał, że pesymistyczne diagnozy Witkacego-dekadenta na temat kryzysu cywilizacyjnego, które ujawniał głosami bohaterów swoich powieści i dramatów, nie zdezaktualizowały się, skoro w jego wizjach nieodmiennie można odnaleźć przeczucia dylematów współczesnego człowieka.

Dwa ważne przedsięwzięcia składają się na (arbitralny przecież) przegląd zasług badacza. Jan Błoński był redaktorem naukowym pism Witolda Gombrowicza i w 1986 – dzięki m.in. jego nieustępliwym staraniom – doszło do pierwszego powojennego opublikowania (jeszcze ocenzurowanych) Dzieł autora Ślubu w PRL-u.

Natomiast tekstem Biedni Polacy patrzą na getto opublikowanym 11 stycznia 1987 w „Tygodniku Powszechnym” Jan Błoński otworzył nowy rozdział w myśleniu na temat polskiego antysemityzmu i zainicjował (ciągle niezamkniętą) dyskusję o współodpowiedzialności moralnej Polaków w obliczu Holocaustu. Błoński zwrócił się do Polaków o rachunek sumienia w sprawach polsko-żydowskich, zwłaszcza czasów dwudziestolecia międzywojennego i II wojny światowej. Skierował uwagę na skutecznie pomijany, a niezwykle istotny i rzadko podnoszony w dyskursie społecznym problem niegodziwych zachowań Polaków w stosunku do Żydów. Nie widział możliwości budowania cywilizowanego państwa bez rozprawienia się z przeszłością i otwartego przyznania się do popełnionych wobec swoich rodaków win.

Bibliografia

Teatralia

  • Powrót Witkacego, „Dialog” 1963, nr 9;
  • Teatr Witkiewicza – forma formy, „Dialog” 1967, nr 12;
  • Znaczenie i zniekształcenie w „czystej formie” S. l. Witkiewicza, „Miesięcznik Literacki” 1967, nr 8;
  • Stanisław Ignacy Witkiewicz jako dramaturg, Kraków 1973;
  • Romans z tekstem, Kraków 1981 [tu: Znaki, teatr, świętość o teatrze Grotowskiego, Mrożek i Mrożek (Mrożka droga do komedii; Mędrek cham i jednoaktówka; Dramaturgia modelów; Wniebowstąpienie)];
  • Samuel Beckett, [współautor: Marek Kędzierski], Warszawa 1982;
  • Od Stasia do Witkacego, Kraków 1997;
  • Witkacy. Sztukmistrz, filozof, estetyk, Kraków 2001;
  • Witkacy na zawsze, Kraków 2003;
  • Forma, śmiech i rzeczy ostateczne. Studia o Gombrowiczu, Kraków 2003 (wyd. 2);
  • Wyspiański wielokrotnie, Kraków 2007;
  • Lektury użyteczne, Kraków 2008 [eseje J.B. do programów teatralnych].

Przekłady

  • Antonin Artaud, Teatr i jego sobowtór, Warszawa 1966;
  • Eugène Ionesco, Lekcja, Kubuś, czyli uległość, Przyszłość w jaju albo Różnych ma Pan Bóg stołowników oraz Posłowie J.B. pt. Ionesco: genealogia stereotypu [w:] Eugène Ionesco, Teatr, t. 1-2, Warszawa 1967;
  • Jean Genet, Pokojówki. Sztuka w 1. akcie, [w:] Jean Genet, Teatr, Warszawa 1971. Inne: Biedni Polacy patrzą na getto, „Tygodnik Powszechny” 1987, nr 2;
  • Miłosz jak świat, Kraków 2011 (wyd. 2).

Prace edytorskie

  • Władysław Orkan, Wybór pism, Kraków 1953;
  • Proust w oczach krytyki światowej [tu także J.B. Kalendarium życia i twórczości M. Prousta], Warszawa 1970;
  • Stanisław Ignacy Witkiewicz, Wybór dramatów, Kraków 1983 (wyd. 2, poprawione);
  • Witold Gombrowicz, Dzieła, t. 1-9, Kraków 1986, t. 10 Kraków 1992;
  • Stanisław Ignacy Witkiewicz, Dramaty wybrane, t. 1-2, Kraków 1997.

Inne

  • Biedni Polacy patrzą na getto, „Tygodnik Powszechny" 1987, nr 2;
  • Miłosz jak świat, Kraków 2011 (wyd. 2).

Milan Lesiak

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji