Osoby

Trwa wczytywanie

Feliks Benda

BENDA Feliks Filip (23 V 1833 Kraków - 26 IV 1875 Kraków), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem kupca krak. Szymona B. i Józefy z Miselów, bratem -> Józefa B. i -> Szymona B., bratem przyrodnim -> Heleny Modrzejewskiej i -> Józefy Tomaszewiczowej, mężem -> Weroniki B., przybranym ojcem -> Henryki Ładnowskiej. Po ukończeniu szkoły średniej w Krakowie zaangażowany został we wrześniu 1852 do t. krakow­skiego; debiutował 16 I1853 w dramacie "Czaszka mordercy". Pozostał w zespole t. krak. prawie bez przer­wy do końca życia. Wyjeżdżał z nim na występy do miast Galicji, zaboru pruskiego i ros., m.in. do Pozna­nia, Kalisza, Lublina, a także do Wiednia (1856). 29 III 1859 poślubił aktorkę Weronikę Zagórską. W ma­ju 1863 występował gościnnie we Lwowie, grał tam też w 1864 z zespołem t. krakowskiego. Od jesieni 1864 należał do zespołu G. Zimajera w Czerniowcach, a od stycznia do lipca 1865 wraz z bratem Józefem B. kie­rował częścią zespołu czerniowieckiego w czasie objazdu Galicji Wschodniej; zespół występował w Tarnopolu (styczeń-luty), Złoczowie, Brzeżanach (od 1 VI), Prze­myślu (od 1 VII). Na jesieni 1865 B. powrócił do Krako­wa i został zaangażowany przez A. Skorupkę do nowego zespołu t. krak.; z zespołem tym występował też w sez. letnim 1866-72, m.in. w Poznaniu, Krynicy, Tarnowie i Kielcach. W 1867 z inicjatywy S. Koźmiana wyjechał do Wiednia i Paryża "dla zwiedzenia najcelniejszych teatrów". W 1869-71 (po ustąpieniu S. Koźmiana z kie­rownictwa artyst.) pełnił w t. krak. funkcje reżysera. W 1871 i 1875 należał do komisji konkursów dram. organizowanych przez dyr. t. krakowskiego. Jesienią 1871 spodziewając się engagement w WTR opuścił t. krak. i od 21 X do 30 XI występował gościnnie w warsz. T. Rozmaitości, nie został jednak, mimo po­parcia H. Modrzejewskiej, zaangażowany (zapewne wskutek niechętnej postawy zespołu oraz części prasy warsz.) i wrócił do Krakowa. Od 11 IX do 13 X 1872 ponownie występował gościnnie w WTR. 1611873 obchodził w t. krak. jubileusz dwudziestolecia pracy grając rolę Drabickiego ("Pół miliona"). Od 20 VI do 2 VII tego roku był na występach gościnnych we Lwo­wie. Na wiosnę 1874 zachorował na gruźlicę, przerwał pracę na pięć miesięcy, leczył się w Gleichenberg i w Zakopanem. Wrócił na scenę na jesieni tego roku, ale stan zdrowia uniemożliwiał mu regularne występy. W początku 1875 objął ponownie funkcje reżysera. Ostatni raz wystąpił w t. krak. 17 IV 1875 w roli Bolesława ("Niewinni").
B. był średniego wzrostu, miał szczupłą sylwetkę, po­stawę "piękną i sympatyczną" (S. Koźmian), głos miły i giętki, lecz dosyć słaby i swobodnie kształtowany tylko w średniej części skali, ponadto zacinał się trochę i jąkał (nad usunięciem tej wady usilnie pracował osią­gając pewne rezultaty). W pierwszym okresie jego dzia­łalności (do 1865) powierzano mu często role bohate­rów i amantów sentymentalnych. Pod wpływem K. Kró­likowskiego ulegał wówczas kiepskiej manierze deklamacyjnej, połączonej z nadmierną ekspresją i przesad­ną obfitością efektów scenicznych. S. Koźmian pisał o nim: "Benda, który w komedii był prawdziwym artystą, często w tragedii był komediantem, wyglądał w niej jak ryba wyrzucona z wody". Wyróżniał się natomiast już wtedy w rolach wiejskich chłopców, w których po latach osiągnął wielkie sukcesy, np. w roli Grabca ("Balladyna"). Od 1866, po objęciu stanowiska reżysera t. krak. przez S. Koźmiana, B. zaczął czynić wyraźne postępy. Największe sukcesy osiągał najpierw w rolach salonowych oraz lekkich amantów, w ostat­nich latach - w rolach rezonerów i charakterystycz­nych. Przyczyniały się do tego lekkość, swobodne za­chowanie, wrodzone poczucie humoru, ruchy pełne dy­stynkcji, elegancja i umiejętność dobrania odpowied­nich ruchów oraz sposobu zachowania się do wymagań stroju. Wiele skorzystał ze wskazań "szkoły krak." nakazującej jako podstawę pracy aktora obserwację życia i branie z niego wzorów. B. nie ograniczał się do kopiowania poszczególnych indywidualności i powta­rzania ich na scenie, lecz obserwował cechy rozmaitych typów i chwytał ich istotne, bardziej wewnętrzne niż zewnętrzne, cechy charakterystyczne, z których budo­wał później swoje role urozmaicając je rysami indywi­dualnymi, jakie jego zdaniem najlepiej daną postać uplastyczniały. Z tym traktowaniem ról wiązała się charakteryzacja. W latach swojego pełnego rozwoju nabył umiejętność znakomitego charakteryzowania się przy użyciu bardzo skromnych, subtelnych środków. Wyrazistość tej charakteryzacji była o wiele mniejsza niż u W. Rapackiego, lecz swoboda mimiki większa. Największym sukcesem B. na tym polu była postać Falstaffa ("Wesołe kumoszki z Windsoru"). Wzorem umia­ru była znakomita kreacja Papkina ("Zemsta"), którego wbrew tradycji zagrał dystyngowanie, lekko, pojmując go jako dworaka o dużym polorze, bywalca najlepszych towarzystw. B. miał świetne wyczucie epoki. Grając w tym samym mniej więcej czasie role trzech szalbierzy politycznych - Rabagasa ("Rabagas"), Szmucera ("Obce żywioły") i Kleona ("Rycerze") - uwydatniał odmienne rysy tych postaci wynikające z epoki i środowiska, w których żyli. Jako Weinberg ("Żyd" A. Asnyka), wbrew tradycji, tylko nieznacznie sygnalizował wy­mową i zachowaniem żydowskie pochodzenie bohatera. Prócz wymienionych najwybitniejsze role B. to m.in. Mazepa ("Mazepa"), Pietro Negri ("Beatryks Cenci"), Ślaz ("Lilla Weneda"), Gustaw ("Śluby panieńskie"), Valmoreau ("Pojęcia pani Aubray"), Tholosan ("Nasi najserdecz­niejsi"), Carnioli ("Dalila"), Birac ("Księżna Jerzowa"), Montjoye ("Montjoye"), Birbancki ("Dożywocie"), Wła­dysław ("Mentor"), Giboyer ("Bezczelni"), Figaro ("Wesele Figara"), Horodniczy ("Rewizor"), Pułaski ("Konfederaci barscy"), Hastings ("Begum Somru"), Igiełka ("Trójka hul­tajska").
Bibl.: Estreicher: Teatra; Got: Teatr Koźmiana; S. Koźmian: Feliks Benda artysta dramatyczny i reżyser sceny krakowskiej, Kraków 1875 (przedruk - Koźmian: Teatr; tu il.); Modrze­jewska, Chłapowski: Korespondencja (il.); Modrzejewska: Wspomnienia (il.); PSB I (Z. Grot); Afisz teatr. 1965/66 nr 17.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MHKKraków, MT Warszawa, Bibl. Jagieł.; zb. S. Dąbrowskiego.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji