Leon Wyrwicz
WYRWICZ Leon, właśc. Haraschin (11 V 1885 Kraków - 30 III 1951 Kraków), aktor. Był synem Józefa Haraschina i Julii z Pilarskich. Po ukończeniu szkoły wstąpił do seminarium nauczycielskiego. Zaczął występować w sez. 1904/05 w T. Ludowym w Krakowie. Grał wówczas niewielkie role, takie jak: Introligator ("Kaśka Kariatyda"), Bernard Kalhorn ("Małka Szwarcenkopf"). W T. Ludowym występował też w sez. 1906/07. Później należał przez pewien czas do zespołu objazdowego T. Pilarskiego. Ok. 1910 rozpoczął występy na estradzie jako monologista. Na tym polu zdobył ogromną popularność. Występował w wielu miastach dając samodzielne wieczory humoru, które w całości wypełniał swymi recytacjami, albo też wygłaszając swe monologi w programach kabaretów i t. rewiowych, m.in. w krak. T. Nowości (1911-12), w warsz. t. Bagatela (1913), Miraż (1919, 1920), Stańczyk (1922), Niewiarowskiej (1926), Czerwony As (1929), Morskie Oko (1931, 1932), Alhambra (1933), Cyrulik Warszawski (1936), a także w T. im. Słowackiego w Krakowie (1923, 1924,1929, 1930), w T. Małym we Lwowie (1926, 1927), w T. Polskim w Katowicach (1938). Jako aktor teatr. występował w tym czasie rzadko. W 1914 grał gościnnie w krak. T. Ludowym Antka ("Królowa przedmieścia").
Słynną jego rolą był Dr Grunstein ("Przygody dzielnego wojaka Szwejka"), którego w 1930-32 grał kolejno w T. Słowackiego w Krakowie, T. Polskim w Warszawie, a następnie w objeździe obejmującym m.in. Lwów, Lublin i Gdańsk. Prócz tego grał w 1931 w T. im. Słowackiego w Krakowie rolę Attenota ("Młody las"). Po drugiej wojnie świat. rzadko występował. Z ról teatr. grał w 1945 w T. Powszechnym w Krakowie Dulskiego ("Moralność pani Dulskiej"), w 1949 w T. Domu Żołnierza w Krakowie Froscha ("Zemsta nietoperza"), w w 1950 w T. im. Wyspiańskiego w Katowicach Gzymsika ("Romans z wodewilu"). Monologi swoje, jak np. "A tu się pali", "Przed sądem", "Pogrzeb lotnika" wygłaszał też często przez radio.
Jako monologista stworzył wg określenia T. Trzcińskiego "typ lokalnego komika ludowego", "czerpiącego elementy tworzywa z pewnego ograniczonego regionu etnicznego i jego odrębnej atmosfery", "z ściśle określonym zakresem tematyki, zaczerpniętej przeważnie z życia robotniczego krakowskiego przedmieścia i właściwie zawsze z jednym typem centralnym podmiejskiego proletariusza, dosyć podobnego we wszystkich swych odmianach i pomimo wszelkich różnic zawodu". Wg S. Dąbrowskiego "był niesłychanie plastyczny w świetnie uchwyconych pół i ćwierć gestach, w zawieszaniu głosu, w naśladowaniu kiepskiej wymowy" - J. Tenner nazwał to "dykcją zamorusaną". Trzciński podziwiał tego "piewcę przedmieścia" za jego życzliwość, poczucie stylu, za swoistą ascezę, jako że "nie lada kunsztu wymagało, by w ubraniu codziennym, bez zmiany kostiumów, bez peruk i charakteryzacji, wejść samemu na scenę, zupełnie pustą, z jednym krzesełkiem jako rekwizytem i przez dwie godziny trzymać na uwięzi uwagę widza, pobudzając go do ustawicznych wybuchów śmiechu"
Bibl.: Koller: Gawędy; Łoza: Czy wiesz I; Orlicz (il.); PSB IX (A. Woycicki); Sempoliński: Wielcy artyści (il.); Trzciński O teatrze; Dz. pol. 1951 nr 166; Teatr 1951 nr 4/5 (S. Dąbrowski; tu il.).
Ikon.: W. Wodzinowski: Portrety, olej, ok. 1917 - własność rodziny W., repr. barwne - IS PAN, MTWarszawa; T. Grott: Portret, olej. 1919 - własność rodziny W.; V. Hofman: Portret, olej, 1922 - własność rodziny W., repr. barwne - IS PAN, MTWarszawa; T. Waśkowski: W. jako Dr Griinstein (Przygody dzielnego wojaka Szwejka), 2 akw., ok. 1930 i Portret, olej - MHKraków; T. Waśkowski: Portret, pastel - MTWarszawa; A. Janik: Portret, brąz, 1930 - MHKraków; J.Z. Henelt: Portret, brąz, ok. 1938 - MHKraków: T. Waśkowski: Portret, rys. - MHKraków; T. Waśkowski: Portret, rys., repr. Tyg. ilustr. 1930 nr 40; A. Wasilewski: Portret, rys., repr. K. Krukowski: Moja Warszawka, Warszawa 1957; Fot. pryw. i w rolach - MHKraków, MTWarszawa.
Film.: 1936 - Bohaterowie Sybiru. Nagrania: Monolog - Arch. Dok. Mechanicznej.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973