Osoby

Trwa wczytywanie

Kazimierz Junosza-Stępowski

JUNOSZA-STĘPOWSKI KAZIMIERZ (1880 lub 1882–1943) – aktor teatralny i filmowy.

Urodził się 26 lub 28 listopada 1880 w Wenecji. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Był synem Bronisława, właściciela majątku na Mohylewszczyźnie, i Jadwigi z Nebelskich. Wg innych źródeł (także samego Kazimierza Junoszy-Stępowskiego) ur. 8 grudnia 1882 we wsi Doliniany w powiecie mohylowskim jako nieślubne dziecko miejscowego ziemianina, który go usynowił i dał swoje nazwisko.

W latach 1890–92 uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie. Naukę kontynuował w Gimnazjum oo. Jezuitów w Chyrowie (1892–95) i rosyjskim gimnazjum państwowym w Kamieńcu Podolskim. Świadectwa szkolne z tego okresu wystawione są na nazwisko Stepnowski. Początkowo planował poświęcić się karierze operowej (dysponował pięknym basem). Jako aktor zadebiutował 19 listopada 1898 w Piaście I A. Szczepańskiego na deskach Teatru Polskiego w Poznaniu. Tu przyjął pseudonim sceniczny Junosza. Od 1900 studiował aktorstwo u Wincentego Rapackiego i Władysława Szymanowskiego w Klasie Dramatycznej Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. W latach 1901–1902 występował w Łodzi.

Do 1906 dużo podróżował, przede wszystkim po Rosji i Ukrainie (Podole), gdzie podpatrywał zachowania ludzi. Te obserwacje już wkrótce miał wykorzystać w swej grze aktorskiej. Od 1907 do 1909 występował w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie zagrał m.in. w Damach i huzarach, Marii Stuart, Złotej czaszce, Lekkomyślnej siostrze. Później krótko grał w Berlinie. Tu nawiązał kontakt z aktorem Albertem Bassermanem, który wywarł duży wpływ na dobór jego ról i warsztat. Od 1909 do 1911 grał u Aleksandra Zelwerowicza w Łodzi, m.in. w SkiziePannie Maliczewskiej, stając się wkrótce jednym z czołowych aktorów teatru polskiego. Po roli Pastora w Upiorach H. Ibsena (1911) pisano: „Dał kreację, która go od razu stawia w rzędzie najlepszych aktorów polskich. Jest to artysta nie tylko wielkiego talentu, ale i dużej kultury”. W 1912 grał w Teatrze Słowackiego w Krakowie. W tym samym roku przeniósł się do Warszawy, gdzie grał w Warszawskich Teatrach Rządowych (m.in. Teatr Polski, Teatr Rozmaitości, Teatr Narodowy). Po roli w Henryku V Pirandella pisano: „Obudził się wielki tragik” (Wiktor Brumer). Specjalnie dla niego wystawiono Otella. Stworzył wybitne kreacje teatralne m.in. w Carze Pawle I Dymitra Mereżkowskiego, Dziejach grzechu Stefana Żeromskiego i w Wielkim kramie George'a Bernarda Shawa. Był aktorem, dla którego gra była najwyższą wartością. Posiadając znakomite warunki zewnętrzne, charakterystyczny głos, wyczuwalny dystans i chłód emocjonalny, grywał najczęściej ludzi silnych, dyrektorów, wyższych oficerów, władców lub tyranów. Dobrze czuł się także w repertuarze lekkim. Był mistrzem charakteryzacji. Próbował zająć się także reżyserią. Po śmierci pierwszej żony na krótko wstąpił do kawalerii Legionów Polskich. Po powrocie na scenę do 1939 gościnnie wystąpił niemal we wszystkich większych miastach Polski.

Wielokrotnie grał w Kaliszu. Od 25 do 28 maja 1918 z zespołem w sali Towarzystwa Muzycznego w Jastrzębiu Francisa de Croisset, Eskapadzie Gabriela Trarieux, Szpiegu Henriego Kistenmaeckersa i Powraca Georgesa de Porto-Riche. W tym samym roku i w tej samej sali od 24 do 27 października 1918 w Wet za wet Daria Niccodemiego, Ekranie Alfreda Sutro, Walcu György'a Ruttkaya i Niewiernej Roberto Bracco. Od 4 do 6 września 1922 z własnym zespołem w sali Stowarzyszenia Rzemieślników Chrześcijańskich w Ósmej żonie Sinobrodego Alfreda Savoira, Jastrzębiu Francisa de Croisset i Bakaracie Henriego Bernsteina. Ponownie 2 października 1924 z aktorami warszawskiego teatru Rozmaitości w Ziemi nieludzkiej François de Curel. W sztuce, którą wystawiono w sali kinoteatru „Stylowy” przy ul. Ciasnej 21, aktorowi towarzyszyła pochodząca z Kalisza Tekla Trapszo-Krywultowa. Rok później (19 kwietnia 1925) wraz z Ireną Solską i aktorami warszawskimi w sali Stowarzyszenia Rzemieślników Chrześcijańskich w W śmiertelnej matni Alfreda Savoira i Léopolda Marchanda oraz w Symulacji J. Klarena. Ponownie z aktorami warszawskimi 15 listopada 1929 w Wielkim kramie G.B. Shawa, 23 listopada 1929 gościnnie z zespołem poznańskiego Teatru Nowego pod dyrekcją Mieczysława Rudkowskiego w Miłości bez grosza Stefana Kiedrzyńskiego, 25 listopada 1929 z zespołem własnym oraz 26 maja 1930 „Junosza-Stępowski w Kaliszu wśród zespołu Teatru Nowego (z Poznania) w komedii Verneuille'a System Azaisa. Powodzenie duże”.

Z kinematografią związał się już w 1902, występując w jednym z pierwszych polskich filmów, Powrocie birbanta, w reż. Kazimierza Prószyńskiego. Na dobre w filmie od 1916. W 1918 pisano: „P. Junosza-Stępowski wyrasta na potęgę ekranu. Indywidualność tego znakomitego artysty uczyni go wkrótce jedną z najatrakcyjniejszych gwiazd międzynarodowego ekranu”. Mimo wysokiej pozycji, jaką osiągnął w polskiej kinematografii, często krytykował krajowy przemysł filmowy za nieudolność scenarzystów i reżyserów, za brak profesjonalnej organizacji na planie i odpowiednich funduszy. W 1921 pragnął się nawet przenieść na stałe do filmu niemieckiego, ale ze względu na panujący w branży filmowej kryzys, pertraktacje nie doszły do skutku. Jak sam twierdził, w filmie grał wyłącznie ze względów finansowych. Był najlepiej opłacanym przedwojennym aktorem polskim. Do 1939 wystąpił w 57 filmach polskich (w tym 22 niemych), tworząc w nich wiele wybitnych kreacji. Grał m. in. w Dziejach grzechu, Młodym lesie, Dziewczętach z Nowolipek, Trędowatej, Znachorze. Był niezwykle sugestywny w grze aktorskiej. Doskonale czuł specyfikę gry przed kamerą filmową. Do dziś uznawany jest za najwybitniejszego i najwszechstronniejszego aktora przedwojennego kina polskiego.

W 1935 z okazji 35-lecia pracy zawodowej został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.

Prywatnie znany był z dobrego gustu, elegancji, zamiłowania do sztuki (m.in. kolekcjonowanie obrazów) i wystawnego życia, także towarzyskiego. Wg innych źródeł unikał kontaktów ze środowiskiem, był człowiekiem zamkniętym w sobie i skrytym. Doskonale władał językiem rosyjskim i niemieckim. Był germanofilem.

Jego postawa podczas okupacji hitlerowskiej do dziś nie jest całkowicie wyjaśniona i nadal wzbudza wiele kontrowersji. Po wybuchu wojny, która zastała go na występach w Wilnie, powrócił do Warszawy. Był krytycznie nastawiony do kampanii wrześniowej, m.in. oskarżał Polaków o doprowadzenie do wybuchu wojny. Początkowo pracował jako barman w kawiarniach „Fregata” i „Złota kaczka”. Przez pewien czas prowadził także własny lokal „Znachor”. Wynajmował pokój niemieckiemu naczelnikowi stacji Warszawa Główna w randze pułkownika, często goszcząc go przy własnym stole. Równocześnie mimo grożących represji kategorycznie odmówił udziału w antypolskim filmie propagandowym Gustava Ucicky'ego Heimkehr (Powrót). Od sierpnia 1940 grał w jawnych teatrach polskich (Teatr Komedia, Złoty Ul) pod zarządem niemieckim.

Zmarł tragicznie 5 lipca 1943 w Warszawie we własnym mieszkaniu przy ul. Poznańskiej 38 podczas próby likwidacji przez polskie podziemie (AK) jego żony morfinistki, prawdopodobnie konfidentki gestapo, która od rodzin aresztowanych wyłudzała pieniądze, obiecując w zamian zwolnienie z więzienia lub obozu. Zasłaniając ją własnym ciałem, śmiertelnie postrzelony zmarł po kilku godzinach w lecznicy „Omega”. Bezimiennie pochowany na warszawskich Powązkach (kw. 96-VI-9).

Dwukrotnie żonaty. Drugą żoną była aktorka Jaga (Jadwiga) Juno, z którą ślub wziął 15 października 1922 w Wilnie.

W listopadzie 1946 wskutek listu (opublikowanego w „Życiu Warszawy” z 16 listopada 1946), podpisanego przez anonimową kobietę „w imieniu grona pracownic fabryki w Kaliszu”, atakującego wyświetlanie filmów z Junoszą-Stępowskim, Sąd Weryfikacyjny ZASP przystąpił do pośmiertnej weryfikacji aktora. Ponownie sprawą zajął się SPATiF w 1954. W obu sprawach nie zajęto jednoznacznego stanowiska i nigdy nie ogłoszono werdyktu.

Tragedia Junoszy-Stępowskiego stała się inspiracją do napisania przez Kazimierza Brandysa powieści Rondo (1982) oraz nakręcenia przez Jerzego Sztwiertnię filmu Oszołomienie (1988).

Bibliografia

Encyklopedia kina (red. Lubelski T.), Kraków 2003; „Gazeta Kaliska” nr 50/1918; „Gazeta Kaliska” nr 129/1918; „Gazeta Kaliska” nr 320–322/ 1929; Hendrykowska M., Przedwojenni – Kazimierz Junosza-Stępowski, „Film” 9/1996, s.108–109; Kaszyński S. Teatralia kaliskie, Łódź 1972; Kozłowska I., Teatr w Kaliszu w okresie II Rzeczypospolitej, Kalisz 2005; Lubicz-Lisowski J., Jakie oszołomienie, „Ekran” 21/1989, s.18–19; Maśnicki J., Stepan K., Pleograf. Słownik biograficzny filmu polskiego 1896–1939, Kraków 1996; Szarota T., Kina i teatrzyki jawne [w:] Okupowanej Warszawy dzień powszedni, Warszawa 1978; Szletyński H., Szkice o aktorach, Warszawa 1975; „Ziemia Kaliska. Miesięcznik Regionalny” 3 i 5/1930.

Autor noty biograficznej: Andrzej Androchowicz

 

Biogram w Słowniku biograficznym teatru polskiego

Z. Czermański: „Wszystkie kreacje Junoszy-Stępowskiego w jednej” („Cyrulik Warszawski” 1927 nr 12)

JUNOSZA-STĘPOWSKI Józef Damian Kazimierz, także Stepnowski, właśc. Kazimierz Stępowski, Stempowski, pseud. Junosza (26 lub 28 listopada 1880 Wenecja – 5 lipca 1943 Warszawa),

aktor, reżyser.

Sam podawał 8 grudnia 1882 jako datę a Doliniany powiat Mohylów jako miejsce urodzenia. Według aktu zgonu był synem Bronisława Stępowskiego i Jadwigi z Nebelskich. Jego ojciec wywodził się ze starej szlachty kresowej herbu Junosza. Kazimierz – wedle niejasnych pogłosek – miał się urodzić jako jego nieślubny syn (uznany jednak przez ojca). Uczył się w gimnazjum Nowodworskiego w Krakowie (1890–92), potem u jezuitów w Chyrowie (1892–95) i w rosyjskim gimnazjum w Kamieńcu Podolskim (w aktach szkolnych figuruje pod nazwiskiem Stepnowski).

Od 15 listopada 1898 był aktorem Teatru Polskiego w Poznaniu. Debiutował tam 19 listopada pod pseudonimem Junosza jako Zabój (Piast I) i występował w małych rolach do maja 1899 (zawsze używając pseudonimu Junosza). W 1900 uczęszczał do Klasy Dramatycznej przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym; był uczniem Wincentego Rapackiego i Władysława Szymanowskiego. Na sezon 1901/02 zaangażował się do teatru łódzkiego, gdzie występował pod nazwiskiem Stempowski. Ten sezon uważał za właściwy początek swej działalności. W 1902 nakręcał w Warszawie krótkie scenki film., realizowane przez Kazimierza Prószyńskiego. W następnym pięcioleciu nie występował. (Podana przez Adama Grzymałę-Siedleckiego wiadomość, jakoby gościnnie wystąpił wówczas w Krakowie, nie potwierdza się.) Jego życie w tym okresie nie jest dobrze znane. Wiadomo, że wiele podróżował, chodził do teatru w Kijowie, Odessie, Petersburgu, Berlinie. W styczniu 1907 ponownie zaangażował się do teatru poznańskiego i występował tam do 1909, przeważnie w rolach charakterystycznych. Lata 1909–11 spędził w łódzkim Teatrze Polskim (dyr. Aleksander Zelwerowicz); tu grał po raz pierwszy Szambelana (Głupi Jakub). W 1911 był z teatrem łódzkim na występach gościnnych w Warszawie i odniósł znaczny sukces w roli Pastora (Upiory). Sezon 1911/12 spędził w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie występując, podobnie jak w Łodzi, najczęściej w nowościach repertuaru współczesnego. W 1912 został zaangażowany do Teatru Polskiego w Warszawie. W październiku i listopadzie odbył z zespołem tego teatru tournée po miastach kresowych i rosyjskich. Na scenie macierzystej odegrał od lutego 1913 do maja 1914 dziesięć ról utwierdzając swoją renomę wybitnego aktora charakterystycznego. Latem 1914 przeniósł się do Teatru Rozmaitości, gdzie zajął już stanowisko „gwiazdy”. Jego rola Hr. Dassetoffa (Jastrząb) stała się sensacją teatralną Warszawy. W tym czasie zaczął występować jako Junosza-Stępowski i takiej formy nazwiska używał już do końca życia.

Podczas I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich (był ułanem), ale wkrótce wrócił do swojego zawodu. Latem 1918 odbył indywidualne tournée po środkowej Polsce. W zespole Rozmaitości pozostał do końca sezonu 1920/21. W następnych latach pracował na zmianę w Teatrze Polskim (1921–23, 1925–30) oraz w Teatrze Rozmaitości, potem w Teatrze Narodowym i Letnim (od stycznia 1924 do lata 1925, potem 1930–33). Od 5 września 1929 występował w objazdowym Teatrze Premier; do Teatru Polskiego wrócił od stycznia 1930. Od sezonu 1933/34 do wybuchu II wojny światowej występował na scenach TKKT. Ogółem na scenach Teatru Narodowego i Teatru Nowego odegrał w dwudziestoleciu międzywojennym siedemnaście, a na scenach Teatru Polskiego i Teatru Małego czterdzieści osiem ról. W 1936 wystąpił gościnnie w teatrze Cyrulik Warszawski w komedii muzycznej Król z parasolem. Okres ten wyniósł go na stanowisko jednego z najsławniejszych aktorów polskich.

Wielu krytyków narzekało, że marnuje talent występując w błahych sztukach rozrywkowych (w których istotnie grał bardzo często). Miewał jednak wciąż nowe role w wielkim repertuarze, zakres jego sukcesów poszerzał się nieustannie, a po roli Henryka IV (Żywa maska, 1925) Wiktor Brumer napisał: „narodził się wielki artysta tragik”. 1 marca 1935 w Teatrze Narodowym obchodził w tej roli jubileusz trzydziestopięciolecia pracy. Przemówienie wygłosił wówczas minister Wacław Jędrzejewicz.

Na występach gościnnych widywały go i inne miasta: 1921 Poznań; 1922 Sosnowiec, Radom, Kielce, Częstochowa, Lublin, Białystok; 1922/23 Łódź; 1923 Kraków (teatr Bagatela), Wilno; 1924/25 Kielce, Katowice, Poznań; 1925 Lwów, Łódź, Poznań; 1925/26 Łódź; 1926 Lwów, Poznań; 1926/27 Łódź; 1927 Bydgoszcz, Lwów; 1927/28 Lublin; 1928/29 Wilno (także inne miejscowości kresowe w objeździe Reduty); 1929 Kraków, Lublin, Lwów, Poznań; 1930 Bydgoszcz, Gdańsk, Kraków, Łódź, Poznań; 1931 Kraków, Poznań, Wilno; 1932 Kraków, Poznań; 1933 Wilno; 1934 Poznań; 1935 Kraków; 1936 Gdynia, Kraków, Toruń; 1937 Gdańsk, Gdynia, Kraków, Toruń; 1938 Kraków, Łódź.

Reżyserią zajmował się dorywczo (w Łodzi za dyrekcji Aleksandra Zelwerowicza, w Teatrze Rozmaitości). Natomiast wiele czasu i pracy poświęcił filmowi. W 1916–19 wystąpił w siedemnastu filmach. Krytyka już wtedy stwierdziła, że „artystą tej miary szczycić by się mogła każda wytwórnia w Rzymie, Paryżu czy Kopenhadze”. W 1921 rozpoczął długotrwałe pertraktacje z berlińską Ufą, do której chciał się przenieść na stałe (jednak bez rezultatu). W polskich filmach miał ogółem ponad sześćdziesiąt ról i stał się z czasem jednym z najpopularniejszych i najlepiej zarabiających aktorów filmowych. Jego pierwsza żona Helena z Jankowskich (zm. 1 kwietnia 1915) debiutowała podobno jako aktorka, nie udało się jednak potwierdzić tej wiadomości. Powtórnie ożenił się z Jadwigą Marią z Kossuthów 1° v. Galewską (ślub 15 października 1922), która pod jego kier. przygotowała się do zawodu aktorskiego (19 października 1923 debiutowała pod nazwiskiem Stępowska w teatrze Komedia w Warszawie, jednak w następnych latach nie występowała).

Wybuch II wojny światowej zastał go na występach gościnnych w Wilnie (20 sierpnia – 4 września 1939), skąd wrócił do Warszawy. Tu początkowo pracował w kawiarniach (Fregata, Pod Znachorem, Złota Kaczka). Proponowaną mu rolę w antypolskim filmie Heimkehr odrzucił, mimo nęcących warunków i pogróżek. Jednak już w sierpniu 1940 zdecydował się na występy w jawnym teatrze Komedia w Warszawie. Ogółem odegrał tam osiemnaście ról, m.in. Szambelana (Głupi Jakub) i Sędziego (W małym domku). Nadto wystąpił w kilku skeczach w teatrze Złoty Ul.

Śmierć Junoszy-Stępowskiego miała ścisły związek z losami jego drugiej żony, narkomanki, oskarżonej o współpracę z Niemcami. Sąd Związku Walki Zbrojnej wydał na nią wyrok śmierci. Podczas nieudanego zamachu, dokonanego 5 lipca 1943 w mieszkaniu małżonków przy ul. Poznańskiej 38, Junosza-Stępowski został ciężko ranny. Przewieziony do lecznicy Omega po kilku godzinach zmarł. (Jego żonę zastrzelono 22 marca 1944.) Śmierć Junoszy-Stępowskiego już w czasie wojny wywołała ubolewanie wśród najpoważniejszych ludzi teatru polskiego. W konspiracyjnym czasopiśmie „Nurt”, redagowanym przez Wilama Horzycę, ukazał się nawet artykuł pt. Samosąd, domagający się wyświetlenia tej sprawy. Po II wojnie światowej próbowały to uczynić: ZASP (1947) i SPATiF (1954). Nie wydały jednak żadnego orzeczenia.

Schyłek życia przyćmił sławę i skomplikował biografię Junoszy-Stępowskiego, który zawsze należał do postaci wysoce zagadkowych, wymykających się łatwym definicjom.

Mimo ogromnego powodzenia nie wrósł on nigdy w swe środowisko tak głęboko, jak Juliusz Osterwa i Stefan Jaracz, choć w powszechnym odczuciu dorównywał im talentem i doświadczeniem. W gruncie rzeczy samotnik, zamknięty w sobie, swojej sztuce oddawał się z pasją, szukając w niej jednak raczej okazji do wyżycia się, aniżeli środka do porozumienia z widzami; „ty myślisz, że ja to robię dla nich? – ja to robię dla siebie” – powiedział Jerzemu Kreczmarowi, który podziwiał u niego szczegóły charakteryzacji, tak subtelne, że aż niewidoczne dla publiczności. Jego żywotność miała odcień desperacki; „nie boję się niczego – wyznał w liście – byle tylko życie się paliło”. W połączeniu z wielką dyskrecją i zawrotną sprawnością środków technicznych nadawało to jego grze „ton tajemniczości i goryczy, który porywa i wstrząsa” (Karol Irzykowski). Jako aktor nie wszystkie warunki miał w pełni odpowiednie do ról, które grał. Głos np. – „bardzo niski” – miał niezbyt duży. Natomiast powszechnie podziwiano jego rysy, wyraziste oczy, świetną sylwetkę (Henryk Szletyński: „twardy jak rzemień, bez grama tłuszczu na obudowie mocnego kośćca, dobrego wzrostu, ale nie za wielki”).

Był mistrzem charakteryzacji. (W tej dziedzinie uchodził za ucznia i kontynuatora Kazimierza Kamińskiego.) Do każdej roli starannie opracowywał wygląd postaci, nadawał jej stosowną postawę, chód, gest, nawet barwę głosu. Grając sławne postaci historyczne studiował ich portrety stwarzając potem wizerunki zdumiewająco wierne wobec pierwowzoru. Powstała w ten sposób cała galeria pamiętnych władców: Juliusz Cezar, Kaligula, Don Cezar Borgia, Iwan Groźny, Stefan Batory, Filip II, Robespierre, Napoleon, Paweł I, Wielki Książę Konstanty. Także w sztukach współczesnych zdarzało mu się wzorować na postaciach rzeczywistych, np. grając Maurycego Delanoy (Bęben) sportretował popularnego w Warszawie kawiarnianego filozofa Franza Fiszera. Tej namiętności portrecisty pozostał wierny do końca życia. Nie poprzestał jednak na charakterystyce zewnętrznej szukając ukrytych związków, które by łączyły wygląd i zachowanie postaci z jej charakterem czy usposobieniem. Urodzony transformista, chętnie zaskakiwał publiczność rozmaitością i odmiennością kreacji. Stąd obok ról, w których zupełnie zmieniał swą powierzchowność, wciąż przewijały się role, w których charakteryzacja ograniczona była do minimum. Podobne różnice obserwowano, gdy chodzi o gest czy zasady recytacji.

W jego dorobku pokaźną część stanowiły role uwodzicieli, których największym atutem były nie tyle tradycyjne warunki amanta, ile raczej „drapieżny wdzięk” (określenie Antoniego Słonimskiego) w połączeniu z temperamentem i sugestywnością działania (np. Jakub – Eskapada, Brown – Ósma żona Sinobrodego). Od postaci tego rodzaju przeszedł do ról, w których przygody erotyczne stanowiły tylko część całej powikłanej gry życiowej (Robert – Bakarat, Ks. Walii – Kean, Hr. Dassetoff – Jastrząb). Większość tych figur miała przed nazwiskiem tytuł arystokratyczny. Z utytułowanych bohaterów składał się też po części następny cykl jego kreacji: komediowi ramole różnego rodzaju, od wziętych z życia typów w sztukach Włodzimierza Perzyńskiego czy Stefana Kiedrzyńskiego przez baronów i hrabiów wielu narodowości, aż do odkrywczego pastiszu młodopolskiego dekadenta (Nos – Wesele). Postaci te, drobiazgowo wystudiowane, cechował zwykle nieodparty komizm, ale także swoisty urok, czasem z przydatkiem starczej melancholii. Najwyższym osiągnięciem tej serii były role: Barona Wurtza w Azais w 1926, potem Hrabiego Dahlberga w Rozbitkach w 1934. Z tą grupą graniczą już jego sławne kreacje szekspirowskie (tytułowa w Otellu, 23 grudnia 1923, i Shylocka w Kupcu weneckim, 10 lutego 1934), a także znakomite role w sztukach współczesnych: Henryk IV (Żywa maska, 24 września 1925), Przewoźnik (Most, 28 stycznia 1933) i Szambelan (Głupi Jakub, 23 maja 1936). „Maska opracowana z charakterystyczną dla Junoszy umiejętnością i pasją transformacji – napisał o Szambelanie Bohdan Korzeniewski – ożywia się ledwie kilku ruchami: uniesieniem brwi, spojrzeniem ponad okulary, zacięciem ust. Ręce, często założone w tył, ani razu nie posuwają się do gwałtownego gestu. Głos głuchy i spokojny rzadko przechodzi w tony ostrzejsze, nigdy nie wznosi się do krzyku”. Efekt wydał się w tym wypadku paradoksalny: właśnie takie ujęcie „wydobyło, jak żadne inne, tragizm postaci – tragizm, a więc bunt, rozpacz, gniew, uczucia gwałtowne i zazwyczaj lubujące się w dosadności wyrazu”. Niejednokrotnie zaliczano jego sztukę do naturalizmu, z którym istotnie łączyło go zamiłowanie do konkretu, często bardzo pospolitego. Nie był jednak aktorem naturalistycznym. Zmysł konstrukcji, poczucie stylu, postępujące z wiekiem upodobanie do celowości i prostoty przybliżały go raczej do neorealizmu, jednając mu zwolenników nawet pośród przywódców awangardy. Tadeusz Peiper nazwał Junoszę-Stępowskiego jedynym polskim aktorem, który go nie zawiódł, stwierdził, że się nie gubi „w drobiazgowym naśladowaniu rzeczywistości”, ma „gest zwięzły, antysentymentalny”.

Jan Kreczmar, już po II wojnie światowej, nazwał go aktorem „najnowocześniejszym w swym pokoleniu”.

Bibliografia

Banaszkiewicz, Witczak (il.); Csató: Polski t. współczesny (il.); Czempiński: Teatry w Warszawie s. 217–18 (il.); Frycz: O teatrze; J. Frühling: W moim kalejdoskopie, Warszawa 1964 s. 20, 66, 81, 86; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski (il.); K. Irzykowski: Recenzje teatralne, Warszawa 1965; Jewsiewicki: Materiały; S. Kornacka: Opowiadania aktorki. Warszawa 1970 s. 150–52, 154–56, 169–74; B. Korzeniewski: Spory o teatr, Warszawa 1966; Kreczmar: Notatnik (il.); Lorentowicz: Dwadzieścia lat I, II, III, IV, V; Lorentowicz: T. Polski (il.); Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Orlicz (il.); T. Peiper: Tedy, Warszawa 1930 s. 217; L. Schiller: Kazimierz Junosza-Stępowski, Warszawa 1935 (il.); 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 375–76, 384; A. Słonimski: Gwałt na Melpomenie, Warszawa 1959 t. I-II; Szczublewski: Żywot Osterwy; K. Wierzyński: W garderobie duchów, Lwów-Warszawa [1938] s. 13, 19, 47, 53, 62, 81–2, 100, 311, 317; Dialog 1967 nr 9 (H. Szletyński); Głos pol., grudzień 1944; Ilustr. Prz. teatr. 1921 nr 13; Nurt 1943 nr 4; Pam. teatr. 1963 z. 1–4 s. 76 (tu bibl.), 105, 177–83, 192, 257, 370, 386–87; Teatr 1970 nr 10–13, 16, 18, 19, 22 (Jan Kreczmar), 1972 nr 4 (H. Szletyński); Teatr i Życie Wytworne 1929 nr 4–5 (S. Kiedrzyński; tu il.); Tyg. powsz. 1946 nr 42 (R. Niewiarowicz); Życie Teatru 1926 nr 2 (W. Brumer; tu il.); Afisze, IS PAN; Akt zgonu 1068/1943 parafia św. Barbary, Warszawa; Korespondencja J.-S., IS PAN.

Ikonografia

W. Dunin-Marcinkiewicz: J.-S. jako Korniłow (Tamten), rys., 1930 oraz J.-S. jako Car (Car Paweł I), rys. – MT Warszawa; Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk., rys., repr. Kur. Świąteczny 1913 nr 35; E. Głowacki: J.-S.,karyk., rys., repr. Pani 1923 nr 3; Z. Czermański: Portret, karyk., rys., repr. Tyg. ilustr. 1927 nr 20; Z. Czermański: „Wszystkie kreacje J.-S. w jednej”, karyk., rys., repr. Cyrulik warsz. 1927 nr 12; W. Daszewski: J.-S. jako Batory (Samuel Zborowski F. Goetla), karyk., rys., repr. Cyrulik warsz. 1929 nr 9; NN: J.-S., karyk., rys., repr. Cyrulik warsz. 1931 nr 32; Fot. pryw. i w rolach – Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), IS PAN, MTWarszawa.

Filmografia

1933 – Dzieje grzechu; 1934 – Córka generała Pankratowa, Młody las; 1935 – Dzień wielkiej przygody, Kochaj tylko mnie; 1936 – Ada, to nie wypada, Bohaterowie Sybiru, Pan Twardowski, Róża, Tajemnica panny Brinx, Trędowata; 1937 – Dziewczęta z Nowolipek, Ordynat Michorowski, Płomienne serca, Ty, co w Ostrej świecisz Bramie, Znachor; 1938 – Druga młodość, Florian, Kobiety nad przepaścią, Moi rodzice rozwodzą się. Profesor Wilczur, Rena, Sygnały, Wrzos, Za winy niepopełnione; 1939 – Doktor Murek, Kłamstwo Krystyny, U kresu drogi.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

  • Kowalska Jolanta, Kazimierz Junosza-Stępowski, Warszawa 2000

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

25 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji