Osoby

CZAPLIŃSKA Zofia, także Bolesławska (ok. 1867 Warszawa -27 II 1940 Warszawa), aktorka. Była cór­ką Jana i Marii Cz. Już w latach dziecięcych tańczyła od ok. 1879 na scenie warszawskiej. W 1883 występo­wała w warsz. t. ogr. Nowy Świat, a następnie w t. lwow­skim. Od 4 X do 4 XI 1884 występowała w Krakowie; grała wówczas m.in. Cecylię ("Trzpiot"), Kamilę ("Dom otwarty"). W 1884-86 występowała w Łodzi i grała m.in. Gabrielę ("Nitka jedwabiu"), Emilię ("Nasi najserdeczniejsi"), Marynię ("Przezorna mama"). W sez. 1888/89 należała do zespołu t. w Poznaniu. Na sez. 1890/91 zaangażo­wana została do Lwowa, gdzie 17 VIII 1890 wystąpiła w roli Julii ("Dwór we Włodkowicach"); na scenie lwow. pracowała stale do 1894 gdy, jak wspominał A. Grzymała-Siedlecki, opuściła t. po zatargu z N. Siennicką. W kwietniu 1894 występowała gościnnie w t. krak., a od stycznia 1895 powróciła na scenę lwow., gdzie pozostała do marca 1900. W grudniu 1896 z zespołem lwow. występowała gościnnie w Krakowie, a w 1898 sama gościnnie w T. Letnim w Warszawie: 20 VI w roli Marii ("Miłostki"), a 26 VI w roli Leonii ("Walka kobiet"). W pierwszej poł. 1900 wyjechała do USA i organizo­wała w Nowym Jorku pol. zespół teatr., z którym za­mierzała występować w ośrodkach polonijnych; do występów jednak nie doszło i Cz. powróciła do kraju. W sierpniu i wrześniu 1900 znowu występowała gościn­nie w warsz. T. Letnim, m.in. w rolach Wandy ("Mąż z grzeczności"), Zosi ("Karykatury"), Filomeny ("Kościuszko pod Racławicami"). Od października 1900 do 1904 na­leżała do zespołu t. w Łodzi. W 1902 występowała w Warszawie: z zespołem łódz. w t. ogr. Bagatela pod dyr. H. Grubińskiego (lato) i w T. Nowości, a w 1903 z t. łódz. w lwow. T. Ludowym. 23 i 28 XII 1903 z du­żym powodzeniem zagrała na scenie lwow. T. Miejskie­go Różę ("Walka motyli") i Ewę ("Dzierżawca z Olesiowa"). Następnie występowała we Lwowie: w sez. 1904/05 w T. Ludowym, a od czerwca 1905 do 1912 w T. Miej­skim. Udzielała w tym czasie lekcji "deklamacji i gry scenicznej". Po pożegnalnym występie we Lwowie (18 V 1912) przeniosła się na scenę T. im. Słowackiego w Krakowie, gdzie występowała do września 1914. Następnie wyjechała do Wiednia i tu występowała do 1915 w T. Polskim pod dyr. L. Hellera, a potem T. Rittnera. W Wiedniu także prowadziła herbaciarnię dla artystów polskich. Od sierpnia 1915 występowała znowu w T. im. Słowackiego w Krakowie, a w 1919 przeniosła się do warsz. T. Rozmaitości. Odtąd już stale występo­wała w Warszawie i wyjeżdżała tylko na gościnne wy­stępy, m.in. do T. Bagatela w Krakowie (maj 1921) i do Lwowa (czerwiec 1936). W Warszawie grała w T. Ba­gatela (1920), T. im. Bogusławskiego (sez. 1921/22), T. Polskim i T. Małym (1922-32; gł. na scenie T. Ma­łego), od 1932 w T. Miejskich, następnie w teatrach TKKT; przede wszystkim na scenie T. Narodowego (1932-38); także dorywczo w październiku 1934 w T. na Kredytowej, w 1936 w Cyruliku Warszawskim. W czerwcu 1938 z warsz. T. Narodowym występowała gościnnie w Krakowie.
Odznaczała się dobrymi warunkami zewnętrznymi - miała drobną, zgrabną figurę, przeciętną ale ujmującą urodę i ciepły głos. Na początku kariery grała z po­wodzeniem role tzw. naiwnych i lirycznych amantek, chłopców, subretek. Wkrótce jednak zaczęła grać role charakterystyczne, do których predestynowała ją wer­wa i poczucie humoru. Początkowo były to typy cha­rakterystyczne młodych kobiet (tu największy sukces osiągnęła w roli Władki - "Aszantka"; była to jej słynna, popisowa rola, w której wielokrotnie występowała). Później stworzyła doskonałe postaci w sztukach G. Za­polskiej (Zapolska bardzo ceniła aktorstwo Cz.): Szwaczkę ("Ich czworo"), Juliasiewiczową ("Moralność pani Dulskiej"). Cieszyła się też dużym powodzeniem w komediach Fredry, m.in. jako Pani Jowialska ("Pan Jowialski"), Małgorzata ("Ciotunia"), Aniela ("Damy i huzary"). Stworzyła szereg znakomitych postaci "teścio­wych i pretensjonalnych starych panien w komediach i farsach pol., franc, ang., niemieckich" (A. Grzyma­ła-Siedlecki), a wśród nich najsłynniejszą swą rolę z lat dwudziestych Panią de Trevillac ("Ładna historia"), którą grała na jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy aktorskiej 31 V 1929 w T. Polskim w Warszawie i we wrześniu tego roku w T. Miejskim we Lwowie (była ulubienicą publiczności lwow.). "Prawdziwym jej umiłowaniem były zabawne figury ze świata ludowego", "z biegiem pracy pomysły swoje wyplewiała z szarży, ale rozpocząć pracę lubiła (o jak lubiła!) od tego, że rozbawiała się karykaturą odtwarzanej postaci. Z takiego to stopnio­wego przemieniania parodii w umiar powstawały jej niezapomniane role, jak np. Pani Grandier ("Michasia i jej matka")" - pisał A. Grzymała-Siedlecki. W okresie międzywojennym występowała w kilku filmach pol., m.in. "O czym się nie myśli" (1926), "Dzikuska" (1928).
Bibl.: T. Boy-Żeleński: Flirt z Melpomeną. Wieczór trzeci, Kraków 1922 5.26; Cudnowski (il.); Czachowska: Zapolska; Filler: Melpomena; Fredro na scenie (il.); Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Jewsiewicki: Ma­teriały; Koryzna I s. 168, II s. 16; Lorentowicz: T. Polski; Ordęga, Terlecki t. II (Z. Nowakowski); Orlicz (il.); Pajączkowski: Teatr lwow.; Scena pol. w Łodzi s. 35; Zapolska: I Sfinks przemówi s. 308-313; EMTA 1890 nr 353, 368, 1895 nr 3, 1900 nr 18; Głos Nar. 1912 nr 112; Ilustr. Prz. Teatr. 1921 nr 19-21; Kur. por. 1883 nr 245; Kur. warsz. 1925 nr 307, 1929 nr 263, 1938 nr 158; Pam. teatr. 1963 z. 1-4 (Straty osobowe t. pol.); Afisze, IS PAN; Akt zgonu 1940/14/65, USC Warszawa-Śródmieście.
Ikon.: Fot. w rolach - MTWarszawa, IS PAN, Bibl. Ossol., MHKraków.
Film.: 1932 - 10% dla mnie; 1934 - Czy Lucyna to dziew­czyna?; 1935 - Dwie Joasie.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973