Autorzy

Trwa wczytywanie

Jerzy Zawieyski

ZAWIEYSKI Jerzy, właśc. Jerzy Henryk Nowicki (2 października 1902 Radogoszcz k. Łodzi – 18 czerwca 1969 Warszawa)

aktor, kierownik literacki

Był synem Jana Nowickiego i Marii (Marianny) z Kocińskich. Od 1912 uczęszczał do gimnazjum w Łodzi. Od ok. 1921 statystował w teatrach łódzkich. W tym okresie (wg innych opracowań już od 1918) związał się z ru­chem socjalistycznym. W 1923 ukończył gimnazjum w Łodzi i rozpoczął studia w krakowskiej szkole dramatycznej; podobno ukończył je w 1926 i debiutował jako aktor w Wilkach w Teatrze Bagatela. Od marca do października 1924 prowadził przy łódzkiej organizacji TUR teatr amatorski pn. Koło Literacko-Dramatyczne; za­czął wtedy używać nazwiska Zawieyski (w 1946 przeprowadził urzędowo zmianę nazwiska). W sezonie 1924/25 i do stycznia 1926 występował w łódzkim Teatrze Popularnym, gdzie zagrał ponad dwadzieścia pięć epizodów i ról, m.in. takie, jak: Wilhelm (Podróż po Warszawie), Wodzicki (Kościuszko pod Racła­wicami), Żelski (Ułani księcia Józefa).

W sezonie 1926/27 należał do wileńskiego zespołu Reduty (m.in. Pan Zgoda w Świętoszku i Albin w Ślubach panień­skich). W sezonie 1927/28 z grupą aktorów Reduty pod kierunkiem Edmunda Wiercińskiego występował w Teatrze No­wym w Poznaniu (grał z powodzeniem m.in. Karmazyniella w Metafizyce dwugłowego cielęcia) i wziął udział w objeździe tego zespołu (kwiecień–czerwiec 1928), m.in. w Płocku, Bydgoszczy, Prze­myślu.

W 1926 debiutował oficjalnie jako literat adaptacją Chłopów Władysława Reymonta (prem. w Teatrze Od­rodzonym w Warszawie); pracą literacką zajmował się do końca życia. W 1928 nawiązał bliską współ­pracę z Jędrzejem Cierniakiem i ze Związkiem Teatrów Ludo­wych. W październiku tego roku jako przedstawiciel związku brał udział w kongresie w Pradze. W 1928–30 przebywał we Francji, gdzie był instruktorem teatralnym zespołów amatorskich Polonii.

Od początku 1931 i w sezonie 1931/32 był aktorem i kierownikiem literacki warszawskiego Teatru Ateneum; grał m.in. takie role, jak: Stary lama (Europa), Lekarz (Senat szaleńców), Fouquiet-Tinville (Śmierć Dantona), Wargasow (Strach). Jesienią 1934 występował w roli Cordeliusa w przedstawie­niu własnej sztuki Dyktator On w Teatrze Kameralnym w Warszawie. Nadal działał w ruchu teatrów ludowych, w 1931–39 kierował Instytutem Teatrów Ludowych. Pub­likował głównie w „Teatrze Ludowym” (1930–39), wy­kładał i reżyserował na dorocznych kursach waka­cyjnych dla nauczycieli.

Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie, brał udział w konspira­cyjnej działalności kulturalnej, m.in. należał do Taj­nej Rady Teatralnej.

Po wojnie, od lutego 1945 był wykładowcą Studia Starego Teatru w Krakowie i w sezonie 1945/46 (wspólnie z Wojciechem Natansonem) kierownikiem literackim tego teatru. Od początku lat pięćdziesiątych mieszkał w Warszawie. Po wojnie publikował głównie w prasie ka­tolickiej. Wspomnienia teatralne drukował w „Pamięt­niku Teatralnym” oraz w tomie O zespole Reduty (Warszawa 1970). Uczestniczył w pracach Zarządu Głównego ZLP (wiceprezes 1948–49 i od listopada 1956) i w pracach zarządu polskiego PEN Clubu. Był współorganizatorem Klubów Inteligencji Katolickiej powstających po październiku 1956. Od 1957 przez trzy kadencje był posłem na Sejm PRL (klub po­selski „Znak”) oraz członkiem Rady Państwa (do kwietnia 1968).

Był autorem około trzydziestu sztuk teatralnych, z których najbardziej znane i wystawiane to: Powrót Przełęckiego, Mąż doskonały, Masław, Wy­soka ściana, Ocalenie Jakuba, Rozdroże miłości.

Bibliografia

Bibliografia dramatu; J.Z. Brudnicki: Jerzy Zawieyski, Warszawa 1985; Degler: Witkacy; Krasiński: Teatr Jaracza; Marczak-Oborski: Teatr 1918–39; O zespole Reduty; Orze­chowski: Stary Teatr; Simon: Spis przedstawień Reduty; SWPP seria I; Wodnarowie; Wspomnienia o Jędrzeju Cierniaku, Warszawa 1982; J. Zawieyski: Dramaty t. 1 (wstęp J.Z. Brudnicki i B. Wit), Warszawa 1985; J. Zawieyski: Kartki z dziennika, Warszawa 1983; Pam. Teatr. 1963 z. 1–4 (J. Zawieyski), 1964 z. 1–2 (J. Zawieyski), 1979 z. 3–4 (J. Zawieyski), 1980 z. 1 (J. Zawieyski); Tyg. Powsz. 1969 nr 26; Afisze, programy, IS PAN; Afisze, programy, wycinki prasowe, korespondencja (sygn. D.53 III, D.314 III), MTWarszawa; Rudnicki: T. Popularny w Łodzi; Wosiek: Teatry objazdowe.

Ikonografia

Z. Pronaszko: Portret, olej, ok. 1953–55 – MTWar­szawa; A. Stopka: Portret, karyk., rys., repr. H. Vogler: Komedia ludzka Andrzeja Stopki, Kraków 1985; A. Stopka: Dwa portrety, karyk., rys., repr. Karykatury Andrzeja Stop­ki, Kraków 1959; A. Wasilewski: Portret, karyk., informacja katalog: Antoni Wasilewski 1905–1975. Wystawa malarstwa i rysunków, Kraków luty 1977; Fot. – Arch. Dok. Mech.

Filmografia

Fragm. kronik i materiałów film. z 1956–67, Arch. WFD.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t.II, PWN, Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

  • Korczyńska Marta: Jerzy Zawieyski. Biografia humanistyczna 1902–1969, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011;
  • Siedlecka Joanna: Mości Zawieyski, już czas, pora skakać! [w:] tejże: Obława. Losy pisarzy represjonowanych, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005;
  • Siedlecka Joanna: Przyjdź z wierszami [w:] Biografie odtajnione. Z archiwów literackich bezpieki, Zysk i S-ka, Poznań 2015;
  • Tyszkiewicz Barbara: Naiwny i heroiczny. Jerzy Zawieyski jako mediator pomiędzy kardynałem Wyszyńskim a Władysławem Gomułką. „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 2006 z. 156, s. 40–102 [wersja cyfrowa];
  • Tyszkiewicz Barbara: Zawieyski może się bronić, „Teksty Drugie” 2016, nr 5, s. 328–337 [wersja cyfrowa];
  • Zawieyski Jerzy: Dzienniki. Tom I. Wybór z lat 1955–1959, wybór i oprac. red. Agnieszka Knyt, współpr. Magdalena Czoch, Ośrodek Karta i Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2011;
  • Zawieyski Jerzy: Dzienniki. Tom II. Wybór z lat 1960–1969, wybór i oprac. red. Agnieszka Knyt, współpr. Magdalena Czoch, Ośrodek Karta i Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2012 [zawiera: Tyszkiewicz Barbara: Droga pisarska Jerzego Zawieyskiego. Wskazówki bibliograficzne do twórczości literackiej Jerzego Zawieyskiego, s. 862–913].

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji