Helena Szymańska
SZYMAŃSKA Helena (9 IV 1868 Lwów - 13 XI 1954 Skolimów), aktorka. Była córką -> Heleny Sz. i, wg relacji współczesnych, hr. Witolda Dunin-Borkowskiego. Po śmierci matki wychowywali ją aktorzy A. i B. Linkowscy. Już w lecie 1879 grała role dziecinne w warsz. t. ogr. Eldorado. W 1883 brała udział w przedstawieniach amatorskich Warsz. Tow. Dobroczynności, a 18 IX tego roku debiutowała w WTR w roli Gabrieli ("Nowe godło"). W sez. 1883/84 występowała w Tarnowie w zespole A. Jarszewskiej, w 1885-87 u A. i B. Linkowskich, m.in. w Rzeszowie i Zaleszczykach. W końcu 1888 debiutowała w t. lwow. w roli Grajka ("Mój mały"), w sez. 1889/90 występowała w t. lwow., w sez. 1891/92 w zespole Ł. Kościeleckiego w Petersburgu, w 1892-96 w Stanisławowie, w zespołach L. Kwiecińskiego, W. Antoniewskiego, J. Reckiego, w 1898 zapewne w zespole A. Mullera m.in. w Szczawnicy, w lecie 1901 w T. Ludowym w Krakowie, w 1901-02 w zespole J. Myszkowskiego w Kaliszu, w 1903 w t. letnim w Parku Krakowskim, w 1903-1904 w t. łódz. (wiadomości z 1901-04 nie są pewne, ponieważ w tym czasie działała również inna aktorka tego imienia i nazwiska). W 1904 występowała w T. Ludowym w Krakowie, w 1905-06 w zespole objazdowym G. Morskiej, J. Popławskiego i A. Mielewskiego, w 1906-10 w t. wil., latem 1911 w zespole S. Książka w warsz. t. Renaissance, później u J. Popławskiego, m.in. w Żytomierzu i Kijowie, w sez. 1913/14 u H. Klimontowicza w Kaliszu. W 1915 wyjechała do Moskwy, gdzie występowała w T. Polskim pod kier. B. Szczurkiewicza, a w 1916 u A. Szyfmana, reżyserowała też przedstawienia amatorskie w Domu Polskim. W 1919 powróciła do Warszawy i podobno występowała w T. im. Staszica, ale wkrótce ustąpiła ze sceny. Przez wiele lat mieszkała w Schronisku Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.
Po pierwszych występach M. Chomiński chwalił jej "czucie, zrozumienie, naturalność", ale ganił głos "chrapliwy"; w wiele lat później M. Morozowicz-Szczepkowska określiła ją jako "nieznośną recytatorkę", która jednak "miała tę wielką zaletę, że wszystkie role umiała na każde zawołanie". Początkowo występowała w rolach chłopięcych i naiwnych, później charakterystycznych; grała m.in. Pazia ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Wandę ("Grube ryby"), Anielę ("Śluby panieńskie"), Radczynię ("Wesele"), Gwinonę ("Lilla Weneda").
Bibl.: Gliński: Teatr w Petersburgu II s. 91-92; Morozowicz-Szczepkowska: Z lotu ptaka s. 100 (il.); Pepłowski: Teatr we Lwowie II; Afisze, Arch. Historyczne Leningrad; Chomiński.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - MHKraków, zb. J. Gota Kraków (tbl. Artystki sceny lwow.).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Plskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
