Osoby

Trwa wczytywanie

Ada Sari

SARI Ada, także Adela, właśc. Jadwiga Leontyna Scheuer, Schayer, Szayer, Szajer (29 czerwca 1886 Wadowice – 12 lipca 1968 Ciechocinek),

śpiewaczka.

Była córką adwokata Edwarda Szayera (do 1889 Scheuera) i Franciszki z Chybińskich. Dzieciństwo spędziła w Starym Sączu. Uczyła się w gimnazjum w Cieszynie, potem na pensji sióstr Bożej Miłości w Krakowie, gdzie miała zajęcia muzyczne i zaczęła kształcić głos. W 1905–07 uczyła się śpiewu w Wiedniu, w studiu hrabiny Pizzamano i w maju 1906 lub 1907 wystąpiła na koncercie galowym w tyt. roli w Lalce E. Audrana, uzyskując pierwszą pochlebną recenzję w wiedeńskiej prasie. W 1907–09 studiowała śpiew u A. Rupnicka w Mediolanie.

Debiutowała w maju 1909 w rzymskim Teatro Nazionale jako Małgorzata w Fauście, recenzenci zwrócili uwagę na jej świeży, miły głos i swobodę sceniczną. W sez. 1909/10 śpiewała nadal w Rzymie (Nedda w Pajacach), a także w Teatro San Carlo w Neapolu i w Aleksandrii (m.in. partię Santuzzy w Rycerskości wieśniaczej pod batutą kompozytora); w sez. 1910/11 w Teatro dal Verme w Mediolanie (m.in. partie Matyldy w Wilhelmie Tellu i Elzy w Lohengrinie) i w wielu miastach włoskich, jak Triest, Bolonia, Piacenza, Florencja, Werona, Wenecja, Genua, a także w Madrycie i Lizbonie; w sez. 1911/12 śpiewała m.in. we Florencji w Teatro Politeama Fiorentino (Gildę w Rigoletcie) i w Brescii (Julię w Romeo i Julii Ch. Gounoda).

W 1912 przyjechała do Polski; występowała w Krakowie: 4, 6, 7 lutego na koncertach operowych, 12 sierpnia z Chórem Akademickim z okazji VIII Kongresu Esperantystów. Od stycznia do maja 1914 z grupą włoskich artystów, z M. Battistinim na czele, występowała w Rosji (Petersburg, Kijów, Moskwa, Odessa). Po raz pierwszy śpiewała na scenach polskich: 28 kwietnia 1914 w T. Wielkim w Warszawie (Gilda w Rigoletcie), 7, 10, 28, 30 maja i 2 czerwca w T. Miejskim we Lwowie, a 21–23 lipca tego roku z operą lwowską w Krakowie. Następnie odbyła tournée po całych Włoszech z zespołem doborowych solistów; śpiewała Rozynę (Cyrulik sewilski).

Wybuch I wojny światowej zastał ją w Wenecji; jako poddana austriacka musiała opuścić Włochy. W 1915 przyjechała do Wiednia, a następnie do kraju. W 1916 śpiewała partie Olimpii, Giulietty i Antonii (Opowieści Hoffmanna) w Stanisławowie (8 kwietnia) i tego roku występowała z zespołem opery lwowskiej w Krakowie (22, 23 i 25 VII); w sez. 1916/17 występowała gościnnie w T. Miejskim we Lwowie, jesienią 1917 w T. Wielkim w Warszawie (Konstancja w Uprowadzeniu z seraju, Rozyna w Cyruliku sewilskim), w marcu 1919 koncertowała w Krakowie.

Po powrocie do Włoch w 1919, nastąpiło dziesięć najświetniejszych lat w jej karierze; rosła ilość występów w Lizbonie, Paryżu, Londynie. Na początku 1922 śpiewała w Barcelonie, Madrycie, Neapolu, Wenecji. Jesienią 1922 odniosła wielki sukces w partii Rozyny w Teatro Carcano w Mediolanie – zaproponowano jej wtedy występy w La Scali. Na przełomie 1922 i 1923 była w Lizbonie, wiosną 1923 w Londynie i Paryżu. W Teatro alla Scala w Mediolanie wystąpiła 12 maja 1923 w partii Królowej Nocy w Czarodziejskim flecie pod batutą A. Toscaniniego. Jesienią 1923 koncertowała w Anglii, Szkocji i Irlandii, w 1924 w Monachium, Berlinie, Hamburgu i Norymberdze, wiosną 1925 w Norwegii. Latem 1925 z grupą włoskich solistów z Teatro alla Scala wyjechała do Ameryki Południowej; śpiewała Gildę, Violettę w Traviacie w Boliwii (La Paz) i Rozynę w Argentynie (Tucuman); sama Sari śpiewała ponadto w T. Colon w Buenos Aires. W 1926 występowała w Paryżu, Budapeszcie, Sztokholmie, w 1927 m.in. w Pradze i ponownie w Paryżu (Concerts Colonne i Lamoureux). W marcu 1928, po występach w Pradze, wyjechała do Nowego Jorku i dała recital w Carnegie Hall, zimą 1928–29 występowała ponownie w Nowym Jorku, a także w Chicago, Detroit, Michigan, Buffalo, Cleveland, Waszyngtonie, Filadelfii i in. miastach USA, a także Kanady. Rok 1929 przyniósł występy w Berlinie, Sztokholmie, Uppsali, 1930 tournée po Czechosłowacji i Bałkanach (Praga, Bratysława, Brno, Zagrzeb, Belgrad, Sofia, Konstantynopol, Ateny), a potem występy w Niemczech, Holandii i Szwajcarii. W 1931 zimą odbyła tournée po Skandynawii, Węgrzech, Bułgarii i Jugosławii, a wiosną uczestniczyła w Monte Carlo w wydarzeniu muzycznym, jakim było wykonanie Szeherezady M. Rimskiego-Korsakowa, w transkrypcji operowej; śpiewała w niej partię tytułową. W 1931 wróciła do kraju i zamieszkała w Krakowie.

W okresie 1919–31 często przyjeżdżała do Polski i występowała gościnnie w wielu polskich miastach; w Krakowie: m.in. 31 października 1921 na otwarcie sezonu operowego, z zespołem opery lwowskiej (lato 1924), w przedstawieniach Krakowskiego Towarzystwa Operowego (jesień 1926), z zespołem operowym T. Polskiego z Katowic (lipiec 1927), z operą lwowską (marzec, sierpień 1930) i na koncertach (styczeń i marzec 1926, czerwiec 1928, koniec 1929). W Warszawie: w T. Wielkim (kwiecień, maj 1924; czerwiec 1928 i 1929; 21, 23, 25 marca i 18, 23 maja 1930; 19, 21 lutego 1931) i na koncertach (pocz. 1926, 20 maja 1927). W T. Wielkim we Lwowie (przeł. 1925/26, wrzesień 1928 i 1929, marzec i czerwiec 1930, maj 1931); w T. Wielkim w Poznaniu (23, 25 września 1926; 4 kwietnia 1927; 25, 29 maja 1930; 7, 8 II, 31 V, 4 czerwca 1931); w Katowicach, w zespole operowym T. Polskiego (w sez. 1926/27, 1927/28, 1929/30); w Łodzi koncertowała 20 maja 1927, w końcu 1929 i pocz. 1931; w lipcu 1926 z Krakowskim Chórem Akademickim śpiewała w rodzinnym Starym Sączu. We wrześniu 1931 otworzyła sezon reaktywowanej opery Krakowskiego Tow. Operowego; śpiewała partie Gildy, Rozyny, a w grudniu Łucji (Łucja z Lammermooru). Współpracowała z tym zespołem do końca sez. 1933/34; wystąpiła w siedemdziesięciu trzech spektaklach, śpiewała czołowe partie w siedemnastu premierach, m.in. Norinę (Don Pasquale), Małgorzatę (Faust), tyt. w Lakme, potrójną partię w Opowieściach Hoffmanna, Mimi (Cyganeria), Elżbietę (Tannhauser). Nadal koncertowała za granicą; w końcu 1931 była w Szwecjii, Norwegii i Czechosłowacji, w 1932 w Jugosławii i na Węgrzech, 1933 w Monachium, gdzie inaugurowała cykl mistrzowski Weltberuhmte. W kraju występowała gościnnie w T. Wielkim w Warszawie (21 lutego 1932), w Poznaniu (1932; 7, 10 maja i 6, 8 grudnia 1933), w Katowicach i Cieszynie (pocz. 1934), Bydgoszczy (16 marca 1934).

Od jesieni 1934 mieszkała w Warszawie; w sez. 1934/35 i 1935/36 często śpiewała w T. Wielkim najsłynniejsze swoje partie operowe (Gilda, Małgorzata, Lakme), a nawet wystąpiła w operetce (Liza w Krainie uśmiechu, 3 marca i 4 kwietnia 1935). We wrześniu 1936 i w styczniu 1937 miała cykl występów w operze lwowskiej (Faust, Opowieści Hoffmanna, Cyrulik sewilski, Dama pikowa), potem występowała we Włoszech. Około 1938 zaczęła udzielać lekcji śpiewu. W styczniu i lutym 1939 występowała we Lwowie; każdego roku parokrotnie śpiewała w Krakowie.

W latach okupacji niemieckiej prowadziła w Warszawie konspiracyjne studio operowe. W Krakowie śpiewała partię Rozyny w kilku spektaklach Cyrulika sewilskiego (prem. 22 maja 1941; wznowienie 4 lutego 1942), wystawionych na scenie Starego Teatru za aprobatą okupanta. Po powstaniu warszawskim była w obozie w Pruszkowie, następnie przedostała się do Krakowa.

Po wojnie występowała w Operze Dolnośląskiej we Wrocławiu (Rigoletto, 3–5 maja 1946) i Operze Towarzystwa Przyjaciół Opery w Krakowie (Cyrulik sewilski, 1946); do 1947 brała udział w koncertach. W 1945–47 była pedagogiem w PWSM w Krakowie; od 1947 w PWSM w Warszawie (tu uzyskała tytuł profesorski); współpracowała też z Państwową Średnią Szkołą Muzyczną nr 1. Dnia 7 grudnia 1957 w Operze warsz. obchodziła jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artystycznej. Od 1 marca 1958 do 4 października 1959 była korepetytorem solistów w Operze warszawskiej. W 1962, od kwietnia do września, przebywała w USA na zaproszenie towarzystwa The Ring of Schools Art w Kalifornii; w Petaluma pod San Francisco pomagała w organizowaniu wydziału wokalnego. Dnia 6 czerwca 1966 obchodziła w warsz. T. Wielkim jubileusz osiemdziesięciolecia urodzin i sześćdziesięciolecia pracy artystycznej. Na początku 1968 przeszła zawał serca, zmarła podczas kuracji w Ciechocinku.

Nazywano ją „królową koloratury”, porównywano z legendarnymi śpiewaczkami przeszłej epoki, jak Adelina Patti i Maria Malibran.

Jej sopranowy głos fascynował: „pełny w brzmieniu, soczysty, posiada swą zdecydowaną, szlachetną barwę, niesie w przestrzeni z precyzją i mocą”; „koloratura należy do fenomenalnych z natury, a jest rozwinięta wszechstronnie w technice do ostatecznych granic sprawności. Staccata łatwe, lekkie, szybkie, migają przed słuchaczami jak błyskawice” (A. Dobrowolski). B. Kaczyński określił ten głos jako „duży, typu lirico-spinto, o niewiarygodnej łatwości technicznej oraz pewnym i tak rzadko spotykanym u dramatycznych koloratur il sopracutto Fa, które artystka miała okazję demonstrować w Cyruliku sewilskim”.

Niewysoka i pulchna, z uśmiechem pełnym dziewczęcego wdzięku, nie miała najlepszych warunków scenicznych. Zeszczuplała w 1928 po powrocie z Ameryki, nosiła się wtedy wytwornie i wyglądała atrakcyjnie.

Miała w swym repertuarze ponad trzydzieści partii, zarówno lirycznych, jak i wymagających pewnej dozy dramatyzmu, np. Małgorzatę (Faust), Santuzzę (Rycerskość wieśniacza), Violettę (Traviata). Światową sławę przyniosły jej partie koloraturowe, z których najczęściej i najdłużej śpiewała dwie: Gildę (Rigoletto) i Rozynę (Cyrulik sewilski). Różnorodny repertuar wykonywała jedynie w swym pierwszym okresie wł. (1909–13) i w Krakowie (1931–34), na ogół zaś występowała w kilku tylko partiach (oprócz wspomnianych wyżej, w Łucji z LammermooruLakme). Dłużej, choć nie na stałe, związana była ze scenami operowymi Krakowa i Warszawy. Całą jej karierę wypełniały występy gościnne, toteż interpretowane przez nią partie nie miały charakteru teatralnych ról, ale stawały się pokazem wokalnego mistrzostwa słynnej primadonny. M. Gliński stwierdzał wręcz, że „walory czysto wokalne tej artystki znacznie przewyższają jej kwalifikacje sceniczne”, a W. Szeliga po jej występie w Marcie zauważył: „gorzej było z grą aktorską”, „akcenty minoderii przez p. Sari stosowane nie wywierały wrażenia miłego”. Bardzo często występowała na koncertach i po nich miała najlepsze recenzje; w programach zamieszczała zawsze dużo pieśni polskich.

Była doskonałym pedagogiem, wykształciła ponad sto śpiewaczek i śpiewaków, wśród nich wielu wybitnych. Aktywnie działała w Stowarzyszeniu Polskich Artystów Muzyków, założyła Koło Seniorów SPAM. Jej imię nosi konkurs wokalny odbywający się w Starym Sączu.

Bibliografia

Almanach 1967/68; Formanowicz; C. Gatti: II teatro alla Scala 1778–1963, Milano 1964; Jasiński: Na przełomie; Jasiński: Koniec epoki; B. Kaczyński: Dzikie orchidee, Warszawa 1984 s. 94–110 (il.); Kański: Mistrzowie (il.); Korolewicz-Waydowa (il.); Kraków muz. 1918- 39 (il.); S. Lachowicz: Muzyka w okupowanym Krakowie, Kraków 1988; La musica. Dizionario II, Torino 1971; Łoza: Czy wiesz; Opera Wrocł. 1945–70 s. 26; W. Panek: Kariery i legendy, Warszawa 1984; Polacy w historii i kulturze krajów Europy Zachodniej. Słownik biograficzny, Poznań 1981; Riemann; H. Seeger: Opern Lexikon, Berlin 1978; Sempoliński: Wielcy artyści; SMP; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Świtała; WEP (il.); J. Życzkowski: Gaudeamus igitur, Kraków 1977; Dz. Kij. 1914 nr 47; Dz. Peters. 1914 nr 1106, 1113 (il.), 1124 (il.), 1129, 1138, 1159, 1163, 1177 (il.), 1197, 1204; Express Wiecz. 1966 nr 30; Kur. Stan. 1916 nr 1552; Kur. Warsz. 1914 nr 117, 1917 nr 243 (A. Dobrowolski), 1921 nr 149, 1924 nr 122, 355, 1925 nr 341, 1928 nr 22, 39, 133, 160, 263, 1929 nr 232, 1930 nr 80, 81, 94, 134, 155, 1931 nr 49, 1932 nr 52, 1934 nr 300, 1935 nr 87, 88, 1936 nr 264, 1937 nr 26, 29, 1938 nr 4, 1939 nr 34, 63; Muzyka 1925 nr 4–5,1926 nr 2, 3, 6, 11–12, 1927 nr 5, 6 (M. Gliński), 1928 nr 3, 6, 10, 11, 12, 1929 nr 1, 3, 4, 1930 nr 1, 3, 4, 1931 nr 2, 3, 4–6, 11–12, 1932 nr 1–2, 3–4; Prz. Teatr, i Kinematogr. 1921 nr 33, 1922 nr 8; Ruch Muz. 1968 nr 16 (il), 1973 nr 13, 21 (B. Kaczyński), 24; Scena i Szt. 1909 nr 5; Śpiewak 1929 nr 4, 1937 nr 12; Teatr 1968 nr 16 (I. Kellner); Warszawski Dziennik Narodowy 1935 nr 173 (W. Szeliga); Życie Warsz. 1966 nr 30 (il); Afisze, IS PAN; Akta, SPAM; Akta, T. Wielki Warszawa (tu imię Adela); Korespondencja S. w posiadaniu B. Kaczyńskiego; Prosnak: T. Wielki; Teczka osobowa S., MTWarszawa (sygn. D. 588 III).

Ikonografia

NN: Portret – postać Muzy z lirą, kamień, ok. 1958, repr. Świat 1968 nr 30; B. Rychter-Janowska: Portret, pastel, 1909 – MTWarszawa; NN: S. jako Rozy na (Cyrulik sewilski), olej, 1945 – MTWarszawa; NN: Portret, karyk. – zb. B. Kaczyńskiego Warszawa, repr. Express Wiecz. 1977 nr 5; J. Łupina: Portret, karyk., rys., tusz, przed 1983 – własność autora Warszawa; Fot. – Arch. Dok. Mech., MTWarszawa.

Filmografia

Materiały – Archiwum TVWarszawa.

Nagrania

Arie, pieśni – Arch. Dok. Mech., MTWarszawa, Pol. Nagrania, Red. Dok. Inf. PR.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t.II, PWN Warszawa 1994
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji. Wyróżnienia od redakcji.

Uzupełnienia bibliograficzne

  • Kaczyński, Bogusław: Ada Sari. Kulisy wielkiej sławy, Warszawa 2014 
  • Archiwalia: korespondencja i fotografie zostały w 2011 przekazane przez bratanków artystki do Muzeum Regionalnego im. Seweryna Udzieli w Starym Sączu; są eksponowane w ramach ekspozycji stałej oraz digitalizowane i udostępniane za pośrednictwem Sądeckiej Biblioteki Cyfrowej
3 zdjęcia w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji