Osoby

Trwa wczytywanie

Józef Galewski

GALEWSKI Józef (10 lub 16 III 1882 Warszawa - 2 X 1966 Skolimów k. Warszawy), scenograf. Był synem Wawrzyńca G., obywatela ziemskiego, i Zofii z Górskich, mężem Marii Kryłowskiej (ślub 25 VI lub VII 1912 w Warszawie), ojcem Geny (Eugenii) G., zamężnej Wittlin, scenografa. Po ukończeniu w Warszawie sześciu klas szkoły realnej, od maja 1897 był uczniem w dekoratorni WTR pod kier. K. Klopfera (pozostawał tu do 1904). Od września 1898 uczył się w wieczorowej szkole ry­sunku i perspektywy przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa, od 1901 w Szkole Rysunkowej, później uczęszczał na wieczorowe kursy architektury przy Instytucie Politechnicznym. Do 1905 nie wykonywał w teatrze prac samodzielnych, jedynie praktykował; po latach wspominał: "Praca u Klopfera była ciężka a polegała głównie na wykonywaniu czynności po­mocniczych, rozcieraniu farb itd.". Pierwszą własną dek. wykonał w lipcu 1905 do wodewilu "Ach, to Zakopane" dla warsz. t. Renaissance i odtąd rozpo­czął samodzielną pracę na warsz. scenach. W 1905-06 współpracował też z t. amat. Kółka Dram. Hand­lowców. W 1906 pracował dla warsz. T. Letniego, 1906-07 dla zespołu J. Myszkowskiego (m.in. dek. do przedstawień wystawianych w Lublinie, Kijowie, Odessie), w 1907 dla t. Wodewil w Warszawie. Od 1907 do 1917 był stałym dekoratorem warsz. T. Małego oraz współpracował z powstałą przy nim Wolną Sceną B. Gorczyńskiego (1910 - dek. m.in. do "Przebudzenia się wiosny", "Meleagra"). Robił także w tym czasie dek. dla innych teatrów w Warszawie: Wielkiego (1908 - "Madame Butterfly", 1909 - "Thais"), Rozmaitości (1910 - "Fryderyk Wielki", wg szkiców M. Dienstla), Zjednoczonego (1912), Współ­czesnego (sez. 1915/16). Współpracował ze scenami w Łodzi: teatrem pod dyr. A. Zelwerowicza (w końcu 1908 - dek. do "Irydiona", w lutym 1910 - "Ryszarda III") oraz T. Popularnym (na zamówie­nie jego dyrekcji wykonał na pocz. sez. 1910/11 kilka dek., m.in. do inaugurującej tę scenę Królowej Jadwigi). W 1917-18 był dekoratorem warsz. t. Czarny Kot, a także Sfinks i Argus, w pocz. 1919 t. Mozaika i Miraż (marzec). W okresie między­wojennym nadal pracował w Warszawie. Od kwiet­nia 1919 związał się z nowo powstałym t. Qui Pro Quo i był jego głównym dekoratorem aż do osta­tecznego zamknięcia kabaretu w kwietniu 1932. Prócz stałej pracy w Qui Pro Quo, projektował dek. dla innych scen, m.in. dla t. letniego w Dolinie Szwajcarskiej (1919), t. Miraż (wrzesień 1919, sier­pień, wrzesień 1920); później dla t. operetkowych: Wodewil (od września 1921), T. Nowy (od listopada 1921), Nowości (sez. 1922/23 - "Amerykanka", "Bajadera", 1923/24 - m.in. "Żółty kaftan", "Frasquita", 1924/25 - "Clo-Clo", "Perły Kleopatry"), dla t. rewiowego Eldorado (sez. 1925/26), t. Operetka-Wodewil (1926 - "Cnotliwa Zuzanna"), kabaretu Wesoły Ul w ogródku Bagatela (lipiec 1928), Operetki Re­prezentacyjnej (jesień 1929), Operetki Warszawskiej (sez. 1930/31), T. Nowości (1931 - "Fiołek z Montmartre'u"); dla Opery Objazdowej pod dyr. T. Wierzbickiego zaprojektował dek. do "Halki", "Strasznego dworu" i "Carmen". Współpracował również w tym okresie z t. dram.: Komedia (sez. 1922/23), Nieza­leżnym pod kier. A. Marka (krytykowana sceno­grafia do sztuki Witkacego "Mister Price, czyli Bzik tropikalny", 2 VII 1926), Ćwiklińskiej i Fertnera ("Ten pierwszy", 1927 - dek. G. oraz E. Mucharskiej), ze scenami pod dyr. K. Adwentowicza - jego zespołem objazdowym (1927) i T. Kameralnym (1932). Poza Warszawą projektował m.in scenogra­fię "Ptaka" dla T. Miejskiego w Lublinie (1924). W okresie 1932-39 był dekoratorem niemal wszystkich działających w stolicy rewii i kabaretów, m.in. te­atrów: Wesołe Oko, Morskie Oko (1932, 1933), Praskie Oko (1933), Banda, Rex (1933), Hollywood, Cyganeria, Stara Banda, Cyrulik Warszawski (sez. 1937/38); w 1935-38 najczęściej współpracował z t. Wielka Rewia (m.in. w 1938 wraz z córką opra­cował tu scenografię do "Rozwódki"), w 1939 - z t. Ali Baba. Od 7 XI 1936 przez pięć miesięcy prowadził, wraz z M. Berezowską, dział dekoratorski kabaretu pn. Teatr 13 rzędów. Opracował też w tym czasie scenografię do "Chorego z urojenia" (czerwiec 1935, T. Aktora w Warszawie), "Halki" (wrzesień 1935, Opera Górska w Zakopanem). W 1935-37 współpracował z Baletem Polskim F. Parnella (projektował kostiumy dla zespołu oraz dek. do wieczorów baletowych, np. podczas jego wystę­pów w Gdańsku i Sopocie w 1937). W okresie międzywojennym kilkakrotnie wyjeżdżał do Paryża, Wiednia, Berlina. W czasie okupacji niem. był w Warszawie dekoratorem w t. jawnych: Nowości (pocz. Scala), Kometa, Figaro, Komedia (1941-42) i Rozmaitości Jar (1943^44). Po wojnie pracował w Łodzi; najpierw w T. Miniatur Syrena (od lipca 1945), nast. w Komedii Muzycznej Lutnia, gdzie od maja 1946 do końca 1950 wraz z E. Grajewskim opracował scenografię większości wystawianych tam operetek; w 1946-47 projektował też kostiumy dla Polskiego Baletu F. Parnella. Jednocześnie w sez. 1948/49 był scenografem T. Osa (z J.M. Szancerem - "Porwanie Sabinek", E. Grajewskim - "Jadzia wdowa"; sam wystawił "Peppinę", "Krawca w zamku"), a w 1947-49 współpracował z T. Żydowskim w Łodzi. W 1950 z E. Grajewskim opracował sceno­grafię trzech operetek dla T. Muzycznego w Lub­linie. Od 1951 nadal w Łodzi, pracował w Połą­czonych T. Muzycznych, gdzie wraz z córką wy­stawił m.in. "Krainę uśmiechu" (1951, 1953), "Domek trzech dziewcząt" (1952). Ostatnią pracą G. w teatrze (również z udziałem córki) był wystawiony w marcu 1956 w łódź. T. Muzycznym "Czar walca". Po 1958 zamieszkał w Schronisku Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie. Dwukrotnie obchodził jubileu­sze: 25 V 1928 w t. Qui Pro Quo z okazji trzy­dziestolecia pracy artyst., a 25 III 1956 w warsz. SPATiF-ie z okazji, jak pisano, "Stu lat pracy ar­tystycznej" - "55 lat w teatrze i 45 lat w filmie". Był jednym z pierwszych dekoratorów filmu pol., z którym współpracował przy realizowaniu ponad 80 obrazów już od 1907; od pierwszych filmów, takich jak: "Antek cwaniak" (1910), "Meir Ezofowicz", "Sędziowie" (1911), "Niebezpieczny kochanek" (1912), przez całe dwudziestolecie międzywojenne, aż do "Kościuszki pod Racławicami" i "Parady Warszawy" (1937). Po II wojnie świat, również był współau­torem scenografii kilkunastu filmów pol. w okresie 1946-55 - od "Dwóch godzin" i "Zakazanych piose­nek" do "Pokolenia".
Wydał wspomnienia pt. "Warszawa zapamiętana" (Warszawa 1961); napisał także obszerne pamiętniki (kilkanaście tek), obejmujące jego wspomnienia te­atr, od 1897 i film. od 1907 (rękopis i maszynopis w IS PAN w Warszawie).
Reprezentant tradycyjnej, realistycznej scenografii, był artystą malarzem i rzemieślnikiem w najlepszym tego słowa znaczeniu i, jak pisał J. Jurandot, "w swoim stylu mistrzem nad mistrze". Szczególnie ceniony był jako wieloletni dekorator t. Qui Pro Quo za "pomysłowość, dobry smak i wyćwiczoną technikę" ("Świat"). Projektował i malował dek. nie tylko niezwykle starannie, ale i szybko; na scenach warsz. teatrzyków odtwarzał egzotyczną scenerię da­lekich mórz i tropikalnych krajów, ale też dbał o to, by publiczność zobaczyła swój świat: fragm. warsz. ulicy, uczęszczaną restaurację, zakopiański pensjonat. Według K. Krakowskiego "Przysłowiowa perspektywa dekoracyjna Galewskiego pogłębia i poszerza, jakby za dotknięciem różdżki czarodziej­skiej, szczupłą przestrzeń sceniczną Qui Pro Quo. Aleje Ujazdowskie, Łazienki, mosty na Wiśle, ma­lowane z pocztówkową dokładnością, stwarzają pub­liczności iluzję, że to co prawda w miniaturze, ale ich kochana Warszawa. Józef Galewski jest bez wątpienia jednym z współtwórców wielkiego i bez­pośredniego kontaktu artystycznego kochanej, sta­rej budy z widzem".
Odznaczał się doskonałą pamięcią wzrokową, co po latach pozwoliło mu malować z pamięci duże fragm. dawnej Warszawy.
Bibl.: Almanach 1966/67; Domański: Repertuar 1901-06; Dymek z papierosa s. 206, 448 (J. Jurandot); Filler: Ope­retka; J. Galewski, L. Grzeniewski; Warszawa zapamiętana, Warszawa 1961; Hist. filmu t. 1-4; Jewsiewicki; Materiały; Kaczorowska-Herman: T. Popularny; Kaszyński: Teatr łódź.; Krasiński: Warsz. sceny; Krukowski; Warszawka s. 71; Lipiec: Zelwerowicz i scena łódź.; Łoza: Czy wiesz; Sempoliński: Wielcy artyści (w indeksie mylnie jako Zyg­munt G.); Taborski: T. pryw.; T. poi. 1890-1918, zabór ros.; Turska: Almanach; T. Wittlin: Ostatnia cyganeria, Londyn 1974; Wittlin: Ordonówna; Ekran i Scena 1923 nr 5, 1924 nr 1, 2, 4; Film 1956 nr 13, 60 (il.); Ilustr. Prz. Teatr. 1920 nr 44-45, 1921 nr 30-31; Kur. Warsz. 1928 nr 146, 1919 nr 79, 85, 94, 203, 237, 266, 1920 nr 239, 252, 1921 nr 201, 204, 243, 1922 nr 245, 1925 nr 246; Pam. Teatr. 1963 z. l-4 s. 179-181, 193, 195-197 (tu niekiedy błędnie jako K. Galewski), 1991 z. 3-4 s. 547-573 (J. Galewski: Ze wspomnień o Qui Pro Quo; il.); Prz. Teatr, i Kinematogr. 1922 nr 14, 40, 43; Świat 1928 nr 26; Wiadomości (Londyn) 1967 nr 1101 (T. Wittlin); Akta (tu fot.), ZASP; J. Galewski: Pamiętnik, IS PAN (rkps i mps, sygn. M. 233); J. Galewski: Wspomnienia filmowe z lat 1907-1914, IS PAN ( mps, sygn. 239); Programy, IS PAN, MTWarszawa (m.in program: 40 lat sceny ope­retkowej w Łodzi); Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: J. Żebrowski: Portret, karyk., rys., repr. Express Wiecz. 1956 nr 88; Fot. - ZASP.
Film.: Fragm. kronik i materiałów film. z 1948 i 1960, Arch. WFD.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji