Osoby

Trwa wczytywanie

Stanisław Marczak-Oborski

MARCZAK-OBORSKI Stanisław ur. 26 grudnia 1921, Dzików (k. Tarnobrzega) – zm. 11 sierpnia 1987, Warszawa (do 1945 używał nazwiska Marczak).

Teatrolog, krytyk teatralny i tłumacz; badacz dramatu i teatru Dwudziestolecia oraz powojennego życia teatralnego w Polsce; dokumentalista. Poeta.

Naukę w warszawskim Liceum Humanistycznym im. Stefana Batorego przyszłemu badaczowi przerwał wybuch II wojny światowej. W 1939 jako ochotnik brał udział w kampanii wrześniowej w tzw. służbach pomocniczych Przysposobienia Wojskowego i z kompanią przedostał się na granicę wschodnią. Po wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich został 18 września 1939 przyłączony wraz z oddziałem do Korpusu Ochrony Pogranicza Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Do 6 października uczestniczył w walkach, po czym (ranny w nogę) wrócił do Warszawy i tu spędził czas niemieckiej okupacji. Kontynuował naukę na podziemnych kursach macierzystego liceum, a po maturze w 1940 studiował polonistykę i filozofię na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Zainteresowania uzupełniał studiami teatroznawczymi, które prowadził Leon Schiller. Od września 1940 do października 1941 pracował honorowo na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża w dziale archiwów, następnie zarabiał na utrzymanie jako pomocnik sprzedawcy w Księgarni Rolniczej. W latach 1942-1944 uczęszczał na kursy księgarskie organizowane przez firmę Gebethner i Wolff. Brał też aktywny udział w konspiracyjnym życiu literackim i teatralnym: organizował koncerty, wieczory autorskie, wygłaszał odczyty. Od 1942 kierował konspiracyjnym Studenckim Teatrem Eksperymentalnym, w którym reżyserował m.in. sztuki Witkacego. Gdy podjął twórczość literacką i krytyczną, w czerwcu 1942 otrzymał wyróżnienie w konkursie poetyckim miesięcznika „Sztuka i Naród”. Pod pseudonimem Juliusz Oborski współpracował z tym pismem do listopada 1943. Od grudnia tego roku do kwietnia 1944 redagował miesięcznik literacko-społeczny młodzieży akademickiej „Droga”. Publikował tu zaangażowane artykuły i pierwsze wiersze (np. Czasy i Wiersz z pytaniami, 1943, nr 1). W powstaniu warszawskim walczył w szeregach AK w 6. kompanii „Wawer” batalionu „Kiliński” (brał udział w starciach o budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej). W tym czasie redagował też powstańczą „Gazetkę Żołnierską Batalionu Kiliński”. Po upadku powstania (ranny w ręce) został przymusowo wywieziony do Niemiec i był więziony w stalagu IV B w miejscowości Mülhberg nad Łabą. Pracował w okolicy jako robotnik leśny, ale prowadził też nielegalny uniwersytet ludowy oraz jeniecki teatr lalkowy.

W kwietniu 1945 uciekł z obozu, po czym trafił do Krakowa. W maju – jako specjalista od literatury dramatycznej – został tu asystentem literatury polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jednocześnie pracował w Urzędzie Wojewódzkim na stanowisku sekretarza Wydziału Kultury i Sztuki. Gdy zachorował na gruźlicę, w sierpniu 1945, przerwał wszystkie zajęcia i wyjechał do Zakopanego na półtoraroczną kurację. Kontynuował tam twórczość literacką i prace redakcyjne (m.in. jesienią 1946 przygotował numer specjalny „Kuźnicy”, poświęcony młodej literaturze). W latach 1946-1948 współpracował z Polskim Radiem i prowadził audycje poetyckie. W 1946 został członkiem ZZLP (przekształconym w 1949 w ZLP). Po powrocie do Warszawy (w styczniu 1947), wspólnie z Tadeuszem Borowskim i Romanem Bratnym, redagował miesięcznik „Nurt”. Od listopada 1947 do kwietnia 1948 był także redaktorem działu teatralnego tygodnika „Świat Młodych”. Współpracował jednocześnie z innymi czasopismami: w latach 1947-1949 ogłaszał recenzje w „Po prostu”, pisał dla „Przeglądu Akademickiego” (1947-1948), „Pokolenia” (1947-1948) czy „Nowin Literackich” (1947-1948).

Od września 1948 pracował w Departamencie Przedsiębiorstw Artystycznych i Rozrywkowych Ministerstwa Kultury i Sztuki jako lektor i radca działu teatralnego. Od października 1949 był zatrudniony w Generalnej Dyrekcji Teatrów, Oper i Filharmonii (przekształconej potem w Centralny Zarząd Teatrów) na stanowiskach (kolejno) lektora, inspektora artystycznego, kierownika oddziału inspekcji i nadzoru artystycznego, naczelnika wydziału (do 1955). Nie zaprzestał pisania recenzji i zamieszczał je w takich czasopismach jak „Wieś” (1949-1950, 1952-1953) i „Teatr” (1949-1953 i stale od 1955; w roku 1952 drukowano tu jego cykl „Wędrówki teatralne”). W 1952 wykładał literaturę w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej, a w latach 1950-1952 był członkiem kolegium redakcyjnego tygodnika „Nowa Kultura” (gdzie prowadził dział recenzji teatralnych, a z pismem współpracował jeszcze w latach 1954-1955). Publikował recenzje w „Filmie” (1953-1954) i w „Głosie Pracy” (1953). Po wznowieniu studiów polonistycznych na UW, w 1956 uzyskał dyplom magisterski na podstawie pracy Współczesna dramaturgia polska 1944-1953. Następnie został zatrudniony w Instytucie Sztuki PAN, gdzie z czasem objął kierownictwo Pracowni Teatru Współczesnego (prowadził ją do 1987).

Od 1956 przygotowywał artykuły do „Pamiętnika Teatralnego” i „Dialogu”. W latach 1956-1958 był też kierownikiem literackim Teatru Domu Wojska Polskiego (przemianowanego w 1957 w Teatr Dramatyczny). Od 1959 do 1964 kierował działem teatralnym Telewizji Polskiej (w 1964 za prowadzenie Teatru Telewizji otrzymał wraz z zespołem Nagrodę Państwową I stopnia w dziedzinie teatru). W 1966 uzyskał doktorat na podstawie dysertacji Teatr czasu wojny. Polskie życie teatralne w latach II wojny światowej. 1939-1945 (promotorem był Zbigniew Raszewski; badacz otrzymał za nią nagrodę „Polityki” w 1968). Przez cztery lata (1964-1968) był także doradcą literackim Teatru Polskiego w Warszawie, a w latach 1968-1972 ponownie pełnił funkcję kierownika literackiego w Teatrze Dramatycznym (na tym stanowisku był też zatrudniony od 1972 do 1974 w Teatrze Ludowym). Nie porzucił pracy lektora Warszawskiego Teatru Telewizji (udzielał się tu w sezonie 1969-1970 oraz 1975-1976).

Artykuły i recenzje z zakresu historii teatru nieprzerwanie ogłaszał w „Teatrze”, „Nowinach Teatralnych” (od 1971), „Scenie” (od 1975) i „Tygodniku Powszechnym” (1979-1980). Znaczącym przykładem jego prac popularyzatorskich był kilkakrotnie wznawiany Przewodnik teatralny (pierwsze wydanie jako „Iskier” przewodnik teatralny 1964, ostatnie wydane pośmiertnie w 1991). Od 1978 współredagował ważne serie wydawnicze IS PAN: Repertuar Teatrów w Polsce i Studia i Materiały do Dziejów Teatru Polskiego. Habilitował się w 1982 na podstawie książki Teatr w Polsce 1918-1939, którą można uznać za zwieńczenie jego badań i najważniejszą do dziś syntezę dziejów teatru polskiego Dwudziestolecia.

Bibliografia

Teatralia

  • Współczesna dramaturgia polska. 1945-1959 [tu: Zestawienie bibliograficzne], Warszawa 1960;
  • «Iskier» przewodnik teatralny, Warszawa 1964 [wyd. 2., poszerzone i poprawione w 1971];
  • Teatr czasu wojny. Polskie życie teatralne w latach II wojny światowej. 1939-1945, Warszawa 1967;
  • Życie teatralne w latach 1944-1964. Kierunki rozwojowe, Warszawa 1968;
  • Bibliografia dramatu polskiego 1939-1964, Warszawa 1972;
  • Teatr w Polsce 1918-1939. Wielkie ośrodki, Warszawa 1984;
  • Teatr polski w latach 1918-1965. Teatry dramatyczne, Warszawa 1985;
  • Obszary teatru, Wrocław 1986 [zawiera m.in.: Notatki z warsztatu badacza teatru współczesnego; Teatr romantyczny, rewolucyjny i polityczny; Czy Hamlet był egzystencjalistą?; Powrót wielkich romantyków (1955); «Scena Polska» i inne wydawnictwa ZASP-u. (Z teki XX-lecia międzywojennego); «Kompleks» Gombrowicza, czyli Sztuki polskie w świecie w latach 1918-1939; Między groteską a dramatem (Pohoska i Trzebiński); Wystawy teatralne w Polsce 1888-1955; Sceniczne dzieje «Przepióreczki»; Wyspiański i Wajda, czyli Opętanie Polską; Filmowa dokumentacja teatru];
  • Przewodnik teatralny, t. 1-2, Warszawa 1991.

Prace edytorskie i redakcyjne

  • „Almanach Sceny Polskiej” [rocznik], Warszawa 1961 (t. 1 za sezon 1959/1960);
  • „Almanach Sceny Polskiej”, Warszawa (t. 10 za sezon 1968/1969);
  • Teatr Dramatyczny w Warszawie, Warszawa 1972;
  • Myśl teatralna polskiej awangardy. Antologia, Warszawa 1973 [tu: wstęp Awangardowa wielość rzeczywistości, s. 5-40];
  • Antologia dramatu polskiego 1918-1978, t. 1-2, Warszawa 1981.

Milan Lesiak

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji