Maria Gorczyńska-Lindner
GORCZYŃSKA Maria, zamężna Lindner (27 I 1899 Lublin - 23 VI 1959 Warszawa), aktorka, dyr. teatru. Była córką Józefa G., maszynisty i Karoliny z Luberadzkich. Po ukończeniu gimn. realnego w Lublinie pracowała przez pewien czas na poczcie. Ok. 1920 wstąpiła do warsz. Szkoły Dram.; jeszcze przed jej ukończeniem debiutowała 7 XII 1922 w T. Polskim w Warszawie. Od sez. 1924/25 przeszła do zespołu warsz. Miejskich T. Dramatycznych (grała gł. w T. Letnim, T. Narodowym i T. Nowym), w 1925 występowała także w t. Szkarłatna Maska. Od sez. 1934/35 do 1939 występowała w t. TKKT (po podziale na zespoły od sez. 1936/37 należała do zespołu T. Narodowego i T. Nowego). W czasie II wojny świat. pracowała jako kelnerka; w powstaniu warsz. 1944 brała udział jako żołnierz Armii Krajowej (była łączniczką). Po wojnie grała początkowo w t. lub., potem występowała gościnnie w Krakowie, Wrocławiu, Katowicach, Poznaniu i Łodzi. W sez. 1948/49 kierowała zorganizowanym przez siebie T. Klasycznym w Warszawie. W sez. 1949/50 występowała w warsz. T. Współczesnym. Od 1950 do końca życia grała w T. Polskim w Warszawie. Przed 1939 wystąpiła w trzynastu filmach pol., m.in. w "Mogile nieznanego żołnierza", "Przedwiośniu"; po wojnie grała w filmie "Młodość Chopina". Była aktorką o oryginalnej urodzie i świetnej prezencji (pisano, że ma "szyk i finezję prawdziwej warszawianki" - J. Macierakowski). Z początku grała wyłącznie młode arywistki, usamodzielniające się panny (np. Marysia- "Panienka z dansingu") i "kobiety-samiczki" we współczesnej komedii obyczajowej. W rolach tych nie stworzyła własnego stylu, ale grała je z większą dosadnością i agresywnością niż inne aktorki jej pokolenia - akcentowała "podświadomy głód życia" jako motor emancypacji czy powikłań erotycznych. (Dostrzegł to i aprobował J. Lorentowicz; raziło to Boya: "P. Gorczyńska jest niebezpieczną wykonawczynią ról trywialnych dziewczyn, zawsze im coś dołoży z własnej pilności" - pisał o roli Miry w komedii "Życie jest skomplikowane"). Talent G. ujawnił się jednak w pełni dopiero w repertuarze dramatycznym. Pierwszym wielkim jej sukcesem była w 1930 rola Hani ("Głupi Jakub"). Z uznaniem krytyki spotkały się role Zuzanny ("Don Juan" T. Rittnera), Maji ("Lato"), Renaty ("Niedobra miłość"), Caesonii ("Kaligula" K.H. Rostworowskiego), Lady Milford ("Intryga i miłość"). Upamiętniły się także jej kreacje "wielkich miłośnic" ze sztuk M. Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej: Nola ("Zalotnicy niebiescy"), Malwa ("Dowód osobisty"), Ruta ("Egipska pszenica"). (Boy jednak narzekał: p. Gorczyńska "przesoliła nieco mieszczańskość Caesonii"; "trudną rolę Lady Milford z brawurą zagrała p. Gorczyńska przebiegając skalę tonów między Herodem z szopki a Damą Kameliową".) Po 1945 grała m.in. Marię Stuart ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Bertę Sonnenbruch ("Niemcy"), Panową ("Lubow Jarowaja"). Za najlepsze kreacje uznano Marię ("Rozdroże miłości"), Annę ("Kobieta we mgle") i Joannę ("Dom kobiet"). "Potrafiła zawsze odnajdywać dla kreowanych postaci - pisał we wspomnieniu pośmiertnym J. Macierakowski - akcenty prawdziwie ludzkie, brzmiące równie szczerze i przekonywająco w rolach farsowych nawet; a przenikliwie i zawsze prawdziwie obrazując uczucia najbardziej różnych odmian współczesnej kobiety".
Bibl.: Banaszkiewicz, Witczak; Lorentowicz: Dwadzieścia lat IV, V; Lorentowicz: T. Polski (il.); T. Żeleński (Boy): Pisma,t. 23 (1965) s. 317, t. 24 (1966) s. 135, 257, 344, t. 25 (1967)s. 17, 102, 169, 248, 280, 391, 455, 526, t. 26 (1969) s. 339, 375; Teatr 1959 nr 16 (J. Macierakowski, tu il.); Programy, IS PAN; Akt ur. H-225/1899, USC Lublin.
Ikon.: S. Niesiołowski: Portret, olej, repr. Świat 1926 nr 16; Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk., rys., repr. Comoedia 1926 nr 22; Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa.
Film.: 1934 - Co mój mąż robi w nocy, Pieśniarz Warszawy; 1938 - Druga młodość, Moi rodzice rozwodzą się; 1952 - Młodość Chopina.
Nagrania: Rola (Wielki człowiek do małych interesów) - Teatr PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
