Osoby

Trwa wczytywanie

Ryszarda Hanin

Ryszarda Hanin, także Ryszarda Hanin-Pasternak, właśc. Szarlota Hahn

Ur. 30 sierpnia 1919, Lwów – zm. 1 stycznia 1994, Świder pod Warszawą. Data i miejsce urodzenia nieudokumentowane i niepewne, oparte na informacji podawanej przez aktorkę.

Aktorka teatralna i filmowa, pedagog.

Wychowana w spolonizowanej zamożnej rodzinie żydowskiej, starannie wykształcona, ukształtowana ideowo przez lwowską cyganerię lat trzydziestych (Zuzanna Ginczanka, Tadeusz Hollender, Stanisław Jerzy Lec, Leon Pasternak). Ostatnie dwa lata przed wojną spędziła w Paryżu, gdzie studiowała na Sorbonie literaturę francuską i jednocześnie uczęszczała do Studia Charles’a Dullina przy Théâtre de l’Atelier.

W 1939 wróciła do Lwowa i po wybuchu wojny pracowała w Domu Sierot, a następnie statystowała w Krakowiakach i Góralach Wojciecha Bogusławskiego i Jana Nepomucena Kamińskiego (Polski Teatr Dramatyczny, Lwów, 20 czerwca 1941). 23 stycznia 1940 była obecna w Klubie Polskim we Lwowie w czasie aresztowania polskich pisarzy. Po wkroczeniu Niemców do Lwowa, wraz z mężem, Leonem Pasternakiem (ślub 7 kwietnia 1940) i środowiskiem „Czerwonego Sztandaru” uciekła w głąb Związku Radzieckiego. W latach 1942–43 była spikerką rozgłośni radiowej Związku Patriotów Polskich w Saratowie i Kujbyszewie. Wiosną 1943 zgłosiła się do 1. Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki w Sielcach nad Oką.

„Wesele”, reż. Jacek Woszczerowicz, Teatr Wojska Polskiego (Lublin), prem. 29 listopada 1944. Na zdjęciu: Ryszarda Hanin (Panna Młoda), Jan Świderski (Pan Młody).

Drogę aktorską rozpoczęła w 1943 jako adeptka w teatrze wojskowym i z nim przez Lublin (Aniela w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry, 5 lipca 1944; Panna Młoda w Weselu, Teatr Wojska Polskiego, 29 listopada 1944) dotarła do Łodzi, gdzie w marcu 1945 roku zdała egzamin aktorski. W latach 1945–1949 należała do zespołu Teatru Wojska Polskiego w Łodzi; zagrała tam m.in. ważne role w ostatnich wielkich inscenizacjach Leona Schillera: Melibeę w Celestynie Fernanda de Rojasa (1947), Ariela w Burzy Williama Shakespeare’a (1947), Nastkę w Na dnie (1949) Maksyma Gorkiego.

Po przeprowadzce do Warszawy w sezonach 1949/1950–1954/1955 oraz 1957/1958–1962/1963 pracowała w Teatrze Polskim, grając zarówno w repertuarze współczesnym, jak i klasycznym, m.in. Janinę w Grzechu Stefana Żeromskiego (1951), Sonię w Wujaszku Wani Antoniego Czechowa (1953), Angustias w Domu Bernardy Alba Federico Garcii Lorki (1959) i Nike spod Cheronei w Nocy listopadowej Stanisława Wyspiańskiego (1960). Pośród wybitnych ról w słynnych przedstawieniach były i inne, o których aktorka często mówiła w wywiadach: „W każdej polskiej sztuce współczesnej kreowałam rolę jakiejś dojarki, tramwajarki, tokarki, a inne dziewczyny grały w prawdziwych sztukach”. Mimo tych narzekań role w dramatach produkcyjnych były dobrą szkołą aktorstwa, bo techniką sceniczną, czy też najzwyczajniej w świecie talentem należało nadrabiać niedostatki tekstów. Trzeba było nie lada wysiłku, by zachwycić widzów Hanią Tokarek z produkcyjniaka Krzysztofa Gruszczyńskiego Dobry człowiek czy Anną z Trzeba było iskry Pasternaka (za obie te role dostała II Nagrodę Ogólnopolskiego Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych).

Od 1955 do końca życia (z przerwą 1957/58–1962/63) należała do zespołu Teatru Dramatycznego m. st. Warszawy, gdzie w inaugurującym jego działalność Weselu Wyspiańskiego zagrała Marysię (22 lipca 1955), a następnie Kobietę-Komisarza w Tragedii optymistycznej Wsiewołoda Wiszniewskiego (7 listopada 1955). W kolejnych latach do najciekawszych ról należały m.in. Pani Frank w Pamiętniku Anny Frank (1957), Maria Lwowna w Letnikach Gorkiego (1964) czy Pani Breydan w Czerwonych różach dla mnie Seana O’Caseya (1964). Wyprzedzając wiek metrykalny, zaczęła grywać role kobiet znacznie starszych, tworząc cały zbiór bohaterek zarówno komicznych (Miss Furnival w Czarnej komedii Petera Shaffera, 1969; służąca Pelasia w Na czworakach Tadeusza Różewicza, 1972), jak i dramatycznych (Katarzyna, Matka-Królowa w Ślubie Witolda Gombrowicza, 1974). Znakomicie oceniana była też Larysa w Irkuckiej historii Aleksieja Arbuzowa (gościnnie w Teatrze Współczesnym pod dyrekcją Erwina Axera, 1967).

Ryszarda Hanin jako Ariel – „Burza”, reż. Leon Schiller, Teatr Wojska Polskiego, Łódź, prem. 19 lipca 1947. Fot. Tadeusz Kaźmierski.

Do najważniejszych „późnych” ról należy Malvolio w „damskim” przedstawieniu Wieczoru Trzech Króli (Stara Prochownia, 1976), Kobieta z psem w Ja, Feuerbach Tankreda Dorsta (1988), Ciocia Leonia w Ach, Combray!… Marcela Prousta (1991). Mistrzowsko opanowała też sztukę monodramu: Róża jest różą, jest różą Miry Michałowskiej (1983) i Przyjechała Żydówka Anny Strońskiej (1990) – oba wielokrotnie nagradzane na festiwalach. Stale współpracowała również z warszawską Sceną Prezentacje, z upodobaniem grając przede wszystkim w nieschodzących latami z afisza sztukach Eugène’a Ionesco.

W teatralnej karierze Hanin zdarzyło się kilka ról, które doczekały się szerszego niż zwyczajowy rezonansu. Po Arielu w Burzy zachwycał się Wacław Borowy: „Arcydziełem reżyserskiego opracowania jest rola Ariela. Reżyserowi przyszedł oczywiście w pomoc indywidualny talent wykonawczyni (…). Ariel nie chodzi jak ludzie: on się rytmicznie posuwa po pomoście, niby gimnastyk odbywający mistrzowsko ćwiczenia równowagi na wąskiej kładce, ale zarazem twarzą zwrócony nie w kierunku swojej drogi, lecz do widzów. (…) Zupełnie inaczej porusza się w przebraniu za nimfę, kiedy to – zrzuciwszy z twarzy woal – ujawnia wesoły, jakiś pozaludzki w swym szelmostwie uśmiech. Jeszcze inaczej zachowuje się jako Ceres czy jako strzyga, a w każdej metamorfozie olśniewa [Borowy 1949].

„Na czworakach”, reż. Jerzy Jarocki, Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem.  25 marca 1972. Na zdjęciu: Ryszarda Hanin (Pelasia), Zbigniew Zapasiewicz (Laurenty).
Fot. Renard Leonard Dudley.

Równie niebanalnej oceny doczekała się Różewiczowska Pelasia (i to od recenzenta, który aktorstwo w zasadzie w recenzjach pomijał): „Cudowna postać, przypominająca Genię Nałkowskiej, znakomita synteza Gospodyń, Kochanek, Żon i Przyjaciółek wielkich poetów, które niestety tak rzadko przechodzą do historii literatury” [Kłossowicz 1972].

Ryszarda Hanin (Kobieta) – „Ja, Feuerbach”, reż. Tadeusz Łomnicki,  Teatr Dramatyczny, Warszawa, prem. 18 czerwca 1988. Fot. Juliusz Multarzyński 

Po latach, gdy zmierzy się z Tadeuszem Łomnickim (Ja, Feuerbach), wszyscy recenzenci opiszą epizod: „Przebiega czarny pies. Śmieszna, chaplinowata kobieta stoi nieruchomo na środku sceny (Ryszarda Hanin wie, jak stojąc bez słowa i ruchu, samą sylwetką przykuć uwagę widowni)” [Sieradzki 1988]; „Łomnicki ma jeszcze innych widzów. Na scenę wchodzi kobieta. Gra ją Ryszarda Hanin. Jest pyszna, nie z tego świata, tępa i obojętna, wcale nie zdziwiona niezwykłością miejsca. Przyszła tu z psem, wezwana przez reżysera. Pies gdzieś się zapodział. Wreszcie i on wbiegnie na scenę. Kobieta mówi o nim „kundel”, ale jest to sznaucer olbrzym. Przepiękny. Przez chwilę stoją tak obok siebie. Artysta i pies. Niezwykli, dziwaczni, do niczego nie podobni. I niepotrzebni” [Winnicka 1988].

Poczucie niezwykłości dała też ostatnia rola w Ach, Combray!…, o której krytyk pisał: „Chciałbym jeszcze z całego ansamblu wymienić Ryszardę Hanin i to nie z kurtuazji, bo prawienie czczych komplementów tej akurat aktorce zakrawałoby na kpinę. Otóż myślę sobie, że Ryszarda Hanin w roli Ciotki Leonii (…) zrobiła coś, co w jakiś sposób wykracza poza dobrze znany wymiar jej aktorstwa. To niezwykłe oscylowanie na granicy hipochondrii, snu i śmierci, to nieznośne marudzenie połączone z jakimś wyciszeniem gasnącej starości. Piękne to było i wzruszające [Majcherek 1991].

Od 1946 (epizod w Dwu godzinach Stanisława Wohla i Józefa Wyszomirskiego, pierwszy pokaz dopiero w 1957) grała w filmie (ponad sześćdziesiąt ról), m.in. w Ostatnim etapie Wandy Jakubowskiej (1948), Ubraniu prawie nowym Włodzimierza Haupego (1964), w Sam pośród miasta Haliny Bielińskiej (1965), Barierze Jerzego Skolimowskigo (1966), Długiej nocy Janusza Nasfetera (1967, prem. 1989), Przystani Pawła Komorowskiego (1971), Drzwiach w murze (1974) Stanisława Różewicza, Nocach i dniach Jerzego Antczaka (1975), Zofii Ryszarda Czekały (1976), Jeszcze tylko ten las Jana Łomnickiego (1991) i wielu innych. Były to role kobiet zwyczajnych, mało efektownych, takich, jakich miliony chodzą po ulicach i wsiach, przeciętnych, rzadko – niezwykłych, innych. Tak widział Ryszardę Hanin film, niemalże tak samo przez czterdzieści lat. Przyczyniała się zapewne do tego uroda aktorki: niepozorna, drobna kobieta o jasnych włosach, twarzy dobrej, ciepłej, życzliwej. A jednak te zupełnie zwykłe bohaterki w wykonaniu Hanin stawały się niemal autentycznymi postaciami, zostawały widzom na długo w pamięci i zjednywały uznanie krytyki. Jeden z recenzentów pisał: „Ekranowe role Ryszardy Hanin mają w sobie coś z paradoksu. Po jednej stronie bogaty, imponujący warsztat aktorski i bogata, fascynująca osobowość, po drugiej – niemal z reguły łatwy stereotyp. Idąc tym tropem, moglibyśmy się przyjrzeć z bliska niejednej słabości naszego kina. Aktorka tej miary miłosiernie tuszuje je swoim talentem” [Kołodyński 1975].

Za role filmowe (przeciwnie do teatralnych) Ryszarda Hanin była wielokrotnie nagradzana: za Drzwi w murze otrzymała Złotą Kamerę, Złote Grono i Srebrną Muszlę w San Sebastian (wszystkie w 1974), za Zofię Złote Grono (1977) i Nagrodę Dziennikarzy na FFP (1976, mimo że film został odrzucony przez komisję kwalifikacyjną), a za rolę Kulgawcowej w Jeszcze tylko ten las – Złote Lwy (1991).

Od 1950 aż do śmierci Hanin była pedagogiem warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza, w której przeszła wszystkie szczeble uczelnianej kariery, od asystentury u Jana Kreczmara po stanowisko profesora zwyczajnego. Wśród prowadzonych przez nią przedmiotów były elementarne zadania aktorskie, opracowanie scen dialogowych, praca nad rolą, mówienie wierszem, mówienie prozą.

Bibliografia

  • Borowy Wacław, Czarująca „Burza”, „Tygodnik Powszechny” 1947 nr 126;
  • Braun Kazimierz, Szkice o ludziach teatru, Semper, Warszawa 1996;
  • Kłosowicz Jan, Opera na czworakach, „Literatura” 1972 nr 8 [wersja cyfrowa];
  • Kołodyński Andrzej, Ryszarda Hanin, „Film” 1975 nr 17;
  • Krasiński Edward, Teatr Polski w Warszawie 1939–2002, Teatr Polski, Warszawa 2002;
  • Lubelski Tadeusz, Historia kina polskiego, wyd. 2, Universitas, Kraków 2015;
  • Majcherek Janusz, Końcówka, „Teatr” 1991 nr 11;
  • Pasternak Leon, W marszu i na biwaku, MON, Warszawa 1958;
  • Raszewska Magdalena, Ryszarda Hanin. Historia nieoczywista, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa 2016;
  • Sieradzki Jacek, Łomnicki i inni „Polityka” 1988 nr 38 [fragment w wersji cyfrowej];
  • Winnicka Bożena, Ja, Łomnicki, „Życie Literackie” 1988 nr 41 [wersja cyfrowa].

Archiwalia

  • Zbiory Ryszardy Hanin.
  • Pracownia Historii Szkolnictwa Teatralnego, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza.

Magdalena Raszewska (2017)

152 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji