Osoby

Trwa wczytywanie

Józef Pilarski

PILARSKI Józef (28 II 1893 Łódź - 9 VII 1972 Łódź), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Był synem Tomasza P., stolarza, i Anny z Nowaków, ojcem aktora Wojciecha P., mężem Eugenii z Litwickich (ślub w 1916), potem Marii Gorgolewskiej, z domu Blicharskiej, suflerki (ślub w 1954). Za udział w strajku szkolnym w 1905 w Łodzi został wyrzucony z czwartej klasy gimnazjum. Był samo­ukiem, podawał, że ma wykształcenie średnie. Sztu­ki aktorskiej uczył się w 1908-09 pryw. u A. Siemaszki. W tym czasie deklamował na tajnych zebraniach, a od ok. 1910 występował w t. amat. w Łodzi. Za swój debiut w t. zaw. uznawał rolę Wojciecha Wrzeszczowicza w "Obronie Częstocho­wy", w której wystąpił w Kazimierzu nad Wisłą w 1912. W tymże roku wraz z S. Skowrońskim urzą­dzał wieczory deklamacyjne na prowincji, a wró­ciwszy do Łodzi, wyreżyserował i zagrał tyt. rolę w "Mnichu" w przedstawieniu kółka dram. przy ko­ściele św. Anny. Latem 1913 występował w teatrze pod dyr. E. Chaberskiego w parku Wenecja w Łodzi oraz (także z Chaberskim) w łódz. kinematografie Iluzjon. W sez. 1913/14 grał w Sosnowcu w zespole E. Chaberskiego i w T. Popularnym w Łodzi w zespole H. Halickiego. Wybuch I wojny świat. za­stał go w Łodzi. Od września 1914 znalazł się w zespole Pol. Artystów Zjednoczonych pod dyr. S. Micińskiego i L. Szejera, a w sez. 1915/16 w T. Polskim w Łodzi. W maju 1916 występował tu w T. Popularnym, w czerwcu 1916 przeszedł jako reżyser do T. Miniatura, a nast. grał w Sosnowcu i Częstochowie w zespole kabaretowym Bernszteina i Śpiewaka. W sez. 1916/17 grał znów w Łodzi w T. Popularnym (do 4 II 1917) i występował go­ścinnie z zespołem tego teatru w Kaliszu i Płocku, potem (do 1923) w łódz. T. Polskim. Następnie w jadalni Spółki Akcyjnej I.K. Poznańskiego w Łodzi przy ul. Ogrodowej 18 zorganizował T. Popularny (inaug. 1 IX 1923), którego dyr., reżyserem i akto­rem był do 1929. W 1926 uruchomił drugą scenę T. Popularnego (w sali fabrycznej Spółki Akcyjnej L. Geyera przy ul. Piotrkowskiej 295), a w 1928 trzecią scenę tego teatru (w sali Klubu Pracowników Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Groh­mana przy ul. Przędzalnianej 68). Latem 1925, 1926 i 1929 przedstawienia odbywały się w ogródku Scala (ul. Cegielniana 16) i w parkach: Miano­wskim i Wenecja. W marcu i kwietniu 1928 wy­jeżdżał z zespołem na występy do Kalisza. W 1929 zrezygnował z dyr. T. Popularnego i został zaan­gażowany do T. Miejskiego pod dyr. K. Adwento­wicza. Zagrał tu tylko Ferdynanda Kokla w "Henryku VI na łowach" (21 IX 1929), po czym przeniósł się wraz z rodziną do Pudłowa k. Poddębic, gdzie dzierżawił gospodarstwo rolne. W Pudłowie współ­pracował z t. amat. Wici. Latem 1930 prowadził w Łodzi Bałucki T. Popularny. W sez. 1930/31 był kier. artyst., a od 27 XI 1931 do końca sez. 1931/32 dyr. T. Popularnego w sali Geyera. W sez. 1932/33 objął wraz z M. Winklerem dyr. T. Popularnego przy ul. Ogrodowej, ale z niej zrezygnował w 1933. W sez. 1936/37 był znów kier. artyst. T. Popular­nego w sali Geyera i tutaj obchodził dwudziestopięciolecie pracy aktorskiej w tyt. roli w "Panu pośle" (6 III 1937). W sez. 1938/39 reżyserował i zagrał w kilku przedstawieniach w T. Popularnym przy ul. Ogrodowej. W 1. trzydziestych, kiedy nie miał stałego zatrudnienia, organizował z bezrobotnymi aktorami objazdowe przedstawienia, gł. w woj. łódz., a także zajmował się handlem. W letnich miesiącach kierował objazdami T. Popularnego, m.in. w 1939 w Siedlcach oraz w Białymstoku, gdzie otrzymał propozycję objęcia dyr. T. Miejskiego od 1 IX 1939. Podczas wojny pracował jako ogrodnik w Widzewie-Żdżarach. W dniu 8 III 1945 wraz z dawnymi aktorami T. Popularnego odegrał pierwsze powojenne przedstawienie w Łodzi - rewię "Nasza jest Łódź" (był to zespół tzw. działowy pod kier. P.). Brał udział w kolejnych występach tego zespo­łu, który od maja do sierpnia 1945 działał jako T. Powszechny pod dyr. M. Stawskiego. Następnie (do 1949) był aktorem T. Wojska Pol. w Łodzi, potem łódz. T. Nowego, w którym wystąpił jako Karhan w inaug. przedstawieniu "Brygady szlifierza Karhana" (12 XI 1949). W T. Nowym zagrał czterdzieści pięć ról i jako Przewoźnik w "Moście" obchodził 28 II 1964 jubileusz pięćdziesięciolecia pracy scenicznej. Na emeryturę odszedł 31 VIII 1965. Pod koniec życia należał do najpopularniejszych łódz. aktorów. Nazywano go nawet "synem robotniczej Łodzi" lub "naszym Pilarskim". Sławę tę jednak zdobył późno. Przez długie lata grał przeważnie role drugorzędne, później natomiast w prowadzonych przez siebie zespołach role pierwszoplanowe, nawet bohaterów romantycznych, ale nie przyniosły mu one sukcesu. Według S. Heinego celował "w odtwarzaniu postaci chłopskich, siermiężnych, typów robotniczych, które zdumiewały nieraz przejmującym autentyzmem i bardzo wyostrzonym zmysłem obserwacji", a także z powodzeniem śpiewał, np. "trudną partię wokalną roli Bardosa (w "Krakowiakach i Góralach" J.N. Kamińskiego), pokonywał Pilarski swobodnie swoim ciemnym, dźwięcznym, barytonowym głosem, który chociaż nie szkolony brzmiał donośnie i ujmował naturalnym ciepłem". W swym repertuarze miał wiele b. różnorodnych ról; ważniejsze z nich: Bronek ("Ziemia"), Kazimierz i Generał Horn ("Tamten"), Ruszczyc ("Złote runo"), Azja ("Azja Tuhajbejowicz"), Chłopicki ("Warszawianka"), Kiliński ("Kiliński"), Przodownik chóru ("Wyzwolenie"), Ksiądz Piotr ("Dziady"), Sieciech ("Bolesław Śmiały"), Horsztyński ("Horsztyński"), Duncan ("Makbet"), Antoś Rewizorczuk ("Karpaccy górale"), Skrzetuski ("Ogniem i mieczem"), Ksiądz Kordecki ("Obrona Częstochowy"), Jan Chryzostom Pasek ("Grochowy wieniec"), Jurand ("Krzyżacy"), Bolesław Śmiały ("Dwie moce"), Kapelan ("Damy i huzary"), Pan Dobrzański ("Omyłka"). Jego realisty­czne aktorstwo okazało się niezwykle przydatne do­piero w końcu l. czterdziestych, gdy przy wprowadzaniu sztuk "produkcyjnych" należało ukazać na scenie tzw. nowego bohatera. Dlatego przełomowa. I rolą dla kariery P. był Karhan, po którym zyskał miano aktora "nowego typu" ("Dziennik Łódzki" 1950 nr 180); "Józef Pilarski tej roli nie zagrał - lecz pokazał prawdziwego robotnika z jego radościami, momentami załamań i zwycięstwem - robotnika należącego do wielkiej międzynarodowej rodziny socjalistycznej". Odtąd z dużym uznaniem przyjmowano jego kolejne role w T. Nowym, a szczególnie Le Doux ("Pociąg do Marsylii"), Satylmysza ("Opowieść o Turcji"), Wróbla ("Świat się koń­czy"), Profesora Orlińskiego ("Maturzyści"), Przewoź­nika ("Most"), Fieraponta ("Trzy siostry"). Ostatnią rolą P. był Ojciec Krzysztof Klaudiusz w "Życiu Galileusza" (prem. 15 V 1965). W okresie powojennym występował w filmach.
Wyreżyserował ponad sto sztuk, gł. na scenach T. Popularnego w Łodzi. Według S. Heinego P. " w reżyserii nie wyszedł poza poprawność". Największą jego zasługą było stworzenie i prowadzenie teatru dla robotników. Pozostawił nie wydrukowane wspo­mnienia, opracowane w 1962 przez K. A. Lewkowskiego. W 1978 jego imieniem nazwano jedną z ulic Łodzi, w 1983 wmurowano ku czci P. tablicę pamiątkową w domu, w którym ostatnio mieszkał (ul. Zachodnia 2).
Bibl.: Almanach 1971/72; Fallek: Z dziejów; Hist. filmu t. 3-5; Kaszyński: Teatralia; Lipiec: Zelwerowicz i scena łódz.; Mrozińska: Karabin i maska; Mrozińska: Trzy sezony; PSB t. 26 (R. Kaczmarek; bibl.); W. Pawlak: W rytmie fabrycznych syren, Łódź 1984 s. 59, 83, 109, 131, 164; T. Nowy w Łodzi; T. przy ul. Cegielnianej; Tynecki: T. Pol. w Łodzi; J. Urbankiewicz: Muzy przy krosnach, Łódź 1970 s. 267, 269; Urbankiewicz: Sezon w Łodzi; J. Ur­bankiewicz: Szmerek na widowni, Łódź 1984; Głos Podl. 1939 nr 25; Głos Rob. 1972 nr 163 (il.); Łódź w ilustracji 1925 nr 29 (il.); Nasza Scena 1960 nr 5 (il.), 1963/64 nr 2, 3 (il.) - wydanie specjalne z okazji pięćdziesięciolecia pracy artyst. J. Pilarskiego, 1972/73 (S. Heine); Nowy Kur. Łódz. 1915 nr 284 (il.), 1916 nr 286, 1917 nr 334, 347, 352, 1918 nr 6; Odgłosy 1964 nr 9 (L. Gomolicki; il.); 1979 nr 52/53 (M. Kuźniak); Rozwój 1922 nr 318, 331, 333, 1923 nr 4, 236; Scena Pol. 1922 z. 11/12; Zesz. Naukowe Uniw.Łódz. 1963 z. 29 (S. Kaszyński); Afisze, WAP Łódź, Bibl. Uniw. Łódz.; Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa, T. Nowy Łódź (m.in. 20 1. T. Powszechnego w Łodzi 1945-65 i XXV lat T. Powszechnego w Łodzi 1945-70, gdzie W. Orłowski, Łódź 1971); Akta (tu fot.), ZASP; Akta, T. Nowy Łódź; Zb. M.Gorgolewskiej-Pilarskiej (tu m.in. M. Kaczorowska-Herman: Józef Pilarski, mps 1972; Wspomnienia J. Pilarskiego); M. Kałużyńska: Teatr łódzki w 1. 1933-39. Dyrekcja Ka­zimierza Wroczyńskiego w Teatrze Miejskim, mps pracy magisterskiej, Uniw. Łódź.; Teatr łódzki w 1. 1844-1918 (A. Kuligowska: Scena obiecana), mps w Wyd. Łódz.; K.A. Lewkowski: Teatr Miejski w 1. 1918-1929, mps roz­prawy doktorskiej, 1971, Bibl. Uniw. Łódź.; Rudnicki: T. Popularny w Łodzi; Turowski: Teatr w Łodzi; Wosiek: Teatry objazdowe; Wywiad z P., IS PAN.
Ikon.: A. Stopka: Dwa portrety: karyk, rys. - MTWar­szawa i karyk., rys., repr. Życie Lit. 1960 nr 48; S. Ibis-Gratkowski: Portret, karyk., rys., tusz. repr. S. Ibis-Grat-kowski: Piórkiem Ibisa, Łódź 1973; Fot. - Arch. Dok. Mech., MTWarszawa, ZASP.
Film.: 1953 - Trzy opowieści, cz. HI (f.); 1957 - Skarb kapitana Martensa (f.); 1963 - Milczenie (f.); Fragm. kronik i materiałów film. z 1950-61, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TVWarszawa.
Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR, Arch. Rozgłośni Łódz. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

7 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji