Autorzy

Trwa wczytywanie

Tadeusz Łopalewski

ŁOPALEWSKI Tadeusz (17 VIII 1900 Ostrowy k. Kutna - 30 III 1979 Warszawa), kierownik lit. teatru, reżyser. Był synem Franciszka Ł., ślusarza-mechanika, i Heleny z Brudnickich. Ukończył gimn. w Petersburgu, w 1918 wrócił do Polski. Studiował na wydz. humanistycznym Wolnej Wszechnicy Pol. w Warszawie. W 1921 debiutował jako poeta. W 1923 zamieszkał w Wilnie, gdzie współpracował z miejscową prasą m.in. jako recenzent teatr. W 1925- 30 był referentem do spraw teatru, literatury i muzyki w Woj. Oddziale Sztuki. W 1927 debiutował w wil. Reducie jako autor "Betlejem Ostrobramskiego". Od 1928 współpracował z wil. rozgłośnią PR jako autor, red. i reżyser a od 1937 - kier. programowy rozgłośni. Od 1933 był doradcą lit. T. Miejskich w Wilnie, w sez. 1935/36 lub dłużej także Objaz­dowego T. Wileńskiego. Podczas II wojny świat. w 1940-41 i 1944 był kier. lit. Polskiego T. Dra­matycznego, a podczas niem. okupacji m.in. wy­kładowcą tajnego studia teatr, pod kier. M. Szpa-kiewicza. Na wiosnę 1945 repatriowany z zespołem t. wil. do Torunia, był do października kier. lit. i reżyserem w T. Ziemi Pomorskiej. Od jesieni 1945 był współorganizatorem i dyr. programowym roz­głośni radiowej w Łodzi; w 1948-52 - kier. Działu Realizacji Programów PR w Warszawie, a w 1. późniejszych współpracował z radiem jako autor słuchowisk i reżyser. Był m.in. autorem wystawia­nych w teatrach sztuk: "Aurelciu, nie rób tego!", "Rycerz z La Manczy", "Romans z ojczyzną", tłuma­czem i adaptatorem tekstów teatralnych. Wydał tom wspomnień "Czasy dobre i złe" (Warszawa 1966).
Bibl.: Almanach 1978/79; Bibliografia dramatu; Byrski: Teatr-radio s. 181, 192; Koczanowicz s. 188; Kuchtówna: Wielkie dni; Kwiatkowski: Tu PR Warszawa; T. Łopalewski: Czasy dobre i złe, Warszawa 1966 (il.); SWPP (tu bibl.); Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 224, 226, 231; Światowid 1937 nr 3; Trybuna Ludu 1979 nr 74; Życie Warsz. 1976 nr 75-78.
Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994


Tadeusz Łopalewski
Krypt. i pseud.: t., t.ł.; T.Ł. (T.Ł.).
Ur. 7 VIII 1900 w wsi Ostrowy k. Kutna, zm. 2 III 1979 w Warszawie.
Pisarz, urzędnik państwowy, kierownik literacki, reżyser. Krytyk literacki i teatralny.
Syn Franciszka, ślusarza-mechanika i Heleny z Brudnickich. Gimnazjum ukończył w Petersburgu, studia na Wydziale Humanistycznym Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. W latach 1919-1920 jako ochotnik był w Wojsku Polskim. Debiutował jako poeta w 1921. W Wilnie zamieszkał w 1923. Był członkiem komitetu redakcyjnego "Źródeł Mocy" (1927-1931), stałym współpracownikiem "Kuriera Wileńskiego" (1926-1933), redagował "Środy Literackie" (1935-1937). W latach 1933-1937, za dyrekcji Mieczysława Szpakiewicza, pełnił funkcję kierownika literackiego teatru. Współpracował z Wileńską Rozgłośnią Polskiego Radia. Należał do Zarządu Związku Zawodowego Literatów Polskich w Wilnie. Był zastępcą kierownika Oddziału Sztuki w Urzędzie Wojewódzkim w Wilnie, współpracował z rozgłośnią Polskiego Radia. W 1936 został wyróżniony Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Czas wojny spędził w Wilnie. W 1945 wyjechał z Wilna do Łodzi, gdzie był współorganizatorem i dyrektorem programowym Rozgłośni Polskiego Radia. W latach 1948-1952 kierował Działem Realizacji Programów PR w Warszawie, później współpracował z rozgłośniami radiowymi jako adaptator, autor i reżyser słuchowisk. W 1963 otrzymał nagrodę II Stopnia Ministra Kultury i Sztuki za powieść "Kaduk czyli wielka niemoc". Po wojnie wydał ponad 20 książek, głównie powieści historycznych, a także tom wspomnień "Czasy dobre i złe" (1966).
Na jego dorobek literacki składają się utwory poetyckie, powieści historyczne, opowiadania i dramaty: "Betlejem Ostrobramskie. Misterium" (prem. Wilno, Reduta 25.12.1927), "Rycerz z La Manczy, poemat dramatyczny w 5 aktach" (prem. Wilno, Reduta 6.11.1928, "Aurelciu, nie rób tego! Komedia w 3 aktach" (prem. Wilno, Lutnia 22.10.1931), "Czerwona limuzyna, sztuka w 3 aktach" (prem. Wilno, Teatr Wielki 4.04.1934), "Strzelec Zawada", "W salonie warszawskim".
Artykuły publicystyczne, recenzje literackie i teatralne publikował na łamach "Kuriera Wileńskiego" (1924-1930), "Tygodnika Wileńskiego" (1925), "Źródeł Mocy. Czasopisma Krajowego Poświeconego Kulturze Regionalnej Ziem b. Wielkiego Księstwa Litewskiego" (1927-1931), korespondencje z życia kulturalnego, w tym teatralnego w Wilnie przesyłał do "Ruchu Literackiego".
Łopalewski za podstawę sztuki teatru uważał dramat, aktora i widza, czyli - jak pisał w artykule "Uwagi o teatrze" - działanie, działającego i uczestnika działania. Harmonijnie współistniały te trzy elementy tylko w starożytności, kiedy teatr zaspakajał potrzeby całej zbiorowości. W teatrze miejskim (mieszczańskim), który przyjął formę "kameralno-buduarową", widz traci swoją rangę. Nie jest włączony w zbiorowość, w której jednostka zatraca swoją indywidualność oraz bezrefleksyjnie poddaje się emocjom i "oczyszczeniu". Współczesny teatr, zdaniem krytyka, nie zaspakaja potrzeb ani jednostki, ani "indywidualności zbiorowej", nie realizuje funkcji katartycznych. Mógł je pełnić wobec tłumu, który "wyobraża masę życia, potencję żywiołową". Publiczność w teatrze mieszczańskim jest zgromadzeniem "jednostek przypadkowo zebranych", nie stanowi jednego organizmu. Współczesne widowisko teatralne jest "wypadkową" dokonań dramaturga, aktora, reżysera, dekoratora. Temu zespołowi nie jest równoważna - ani emocjonalnie ani intelektualnie - rozczłonkowana publiczność. Każda z form współczesnego teatru: (1) miejskiego dla nudzącej się inteligencji, (2) eksperymentalnego dla jej snobistycznego odłamu, (3) popularnego, działającego ku uciesze dla miejskiego proletariatu, czy (4) ludowego dla wsi i miasteczek, "kleconego ad hoc przez dyletantów z miasta" - wyklucza widza jako współuczestnika. W artykule będącym wykładnią jego poglądów na sztukę teatru, Łopalewski nie przywołuje żadnego z prawodawców reformy teatralnej. Nietrudno jednak w tym tekście i w innych odnaleźć powinowactwa z myślą Edwarda G. Craiga, Konstantego Stanisławskiego, Wsiewołoda Meyerholda, Nikołaja Jewreinowa (sformułował hipotezę, że Tadeusz Rittner jest prekursorem jego teorii "teatralizacji życia"). Najwyraźniejszy jest wpływ Mieczysława Limanowskiego i jego koncepcji integracji teatru ze zbiorowością. Popierał też Redutową ideę prymatu repertuaru polskiego. Postulował, aby autorzy dramatyczni i reżyserzy sięgnęli po dawną polską komedię i adaptowali ją do współczesnego teatru, biorąc pod uwagę scenę i publiczność.
Krytykę literacką i teatralną Łopalewski rozumiał jako połączenie sprawozdania z oceną. Jako dramaturg powiązany z teatrem deklarował, że chciałby "uniknąć sędziowskich koturnów", co pozostało tylko deklaracją. W wypowiedzi metakrytycznej stwierdzał, że obowiązkiem recenzenta jest wskazanie, co jest zasługą autora dramatu, a co aktora. Postać sceniczną współtworzą bowiem autor i aktor.
Koncentrował uwagę na dramacie i grze aktorskiej. Szczególnie dramat współczesny starannie analizował pod kątem jego teatralności, czyli dostosowania do warunków scenicznych. Uważał, że poeci zbyt łatwo ulegają pokusie bezpośredniego kontaktu z odbiorcą oraz ujrzenia stworzonej postaci w formie skonkretyzowanej na scenie. Koncentrują się więc głównie na dialogach i w tym tkwi słabość ich twórczości; nie wykorzystują w pełni możliwości ekspresji, jakie stwarza dramat z uwagi na wielość gatunków i poetyk. Eksperymenty dramatyczno-teatralne uważał za bardzo trudne do oceny. Ich krytykiem ostatecznie są odbiorcy - oni decydują o sukcesie lub porażce. Nie jest to jednak - zdaniem Łopalewskiego - sąd w pełni miarodajny, nie ma bowiem wiarogodnego miernika szczerości reakcji, które mogą wynikać bardziej z pozy, snobizowania się na entuzjastę lub kontestatora nowości niż z rzeczywistych przeżyć.
W recenzjach najwięcej miejsca poświęcał dramatowi, który ujmował z perspektywy jego teatralności, uwzględniał także problematykę oraz ideę utworu, związki z nurtami w dramaturgii. Pisząc o przedstawieniu teatralnym rozbijał je na grę aktorską i dekoracje, przy czym ten drugi element tylko wyjątkowo traktowany był z większą uwagą. Koncentrował się na aktorze, na odgrywanej przez niego postaci scenicznej. Ferował jednoznaczne oceny typu: "scena nie jest właściwą domeną talentu p. Olechowskiego", bywał protekcjonalny, przyjmował pozycję eksperta. Oceniając przedstawienie oparte na "nieteatralnym" dramacie, zazwyczaj stwierdzał, że "aktorzy robili co mogli", wskazywał też konkretne zabiegi mające przystosować tekst do wymogów sceny. W przypadku klasyki i dramatów już znanych recenzje poświęcał omówieniu wybranego problemu zawartego w tekście, nurtu w dramaturgii, specyfiki twórczości dramaturga. Omawiając grę aktorską zestawiał koncepcje postaci dramatycznych z ich scenicznymi realizacjami. Czynił to bardzo lapidarnie, oddając najważniejsze cechy charakterystyczne bohatera i stwierdzając, czy aktor je uwzględnił w swojej kreacji, czy też nie.
Był wrażliwy na język, jego poprawność, np. wytykał w dramatach współczesnych nieuzasadnione regionalizmy. Analizował skróty czynione w dramatach klasycznych. Komentował i oceniał przekład dramatu, podkreślając, że powinien on mieć charakter artystyczny, a nie filologiczny oraz uwzględniać specyfikę języka i kultury. Łopalewski był przede wszystkim recenzentem przedstawień Reduty. Został nim po rezygnacji Heleny Romer-Ochenkowskiej z pisania o teatrze Osterwy. Popierał Redutę, sugerował również, że nie można jej oceniać jak każdego innego teatru. Łagodził negatywne uwagi, np. zarzuty niezrozumienia tekstu, przypadkowości gestów opatrywał stwierdzeniem, że nietrafiona jest obsada i aktor przyjął rolę ponad siły. Rozkładał więc odpowiedzialność za niepowodzenie na reżysera i aktora (sugerując jednocześnie ambicje wykonawcy).
Z reguły unikał negatywnych ocen gry konkretnych aktorów i całości przedstawienia. Pisał raczej ogólnie o "chwiejności linii", "niezupełnie harmonijnym wykonaniu", czy też stwierdzał, że gra "stała na poziomie nieredutowym". W recenzjach Łopalewskiego spotkać można zarzuty w stosunku do Reduty, które formułowali takżde inni krytycy: skłonność do zbytniego zaciemniania sceny, zbytnie tonowanie emocji w dramatach poetyckich, monotonność wypowiadanych kwestii. Świadczy to o tym, że dostrzegał on istotne mankamenty przedstawień. Styl recenzji uzależniony był od gatunku dramatu oraz celu recenzenta. Łopalewski zakładał, że jego czytelnicy znają fabułę dramatów klasycznych i nowszych, które ukazały się drukiem i były już wystawiane na scenach wileńskich. Odwoływał się też czasem do ich pamięci jako widzów lub czytelników jego recenzji.
Łopalewski przyczynił się do upowszechnienia idei i przedstawień Reduty. Swoimi działaniami, nie tylko krytycznymi, włączał się w życie kulturalne i teatralne Wilna. Podobnie jak Witold Hulewicz, należał do przyjezdnych, co mu przy okazji konfliktów i sporów na linii przybysze - tutejsi także wytykano. Jego działalność nie była tak błyskotliwa jak Hulewicza, nie budził też takich kontrowersji. Największą dyskusję wokół jego poczynań wywołała premiera "Betlejem Ostrobramskiego", które uznano za niezgodne z "duchem wileńskim" i zbyt ponure. Działalność krytyczna nie była pasją Łopalewskiego. Po wyjeździe Reduty pisywał o teatrze bardzo rzadko. Bardziej interesowała go bezpośrednia współpraca z teatrem w charakterze dramaturga, kierownika literackiego i reżysera słuchowisk radiowych. Wydaje się, że podjął działalność krytyczną, aby wspierać Redutę.
Bibliografia:
a) Ogólna:
"Kurier Wileński" 1926 - 1930; "Źródła Mocy. Czasopismo Krajowe Poświęcone Kulturze Regionalnej Ziem b. Wielkiego Księstwa Litewskiego" ( 1927-1931),
b) Szczegółowa:
Miska cynowa - czara złota (Kilka spóźnionych uwag o "Wyzwoleniu"), "Kurier Wileński" 1926 nr 12; Narodowe rekolekcje. Reduta: "Wesele", dramat w 3-ch aktach St. Wyspiańskiego, "Kurier Wileński" 1926 nr 17; Komedia o Fircyku. Reduta: "Fircyk w zalotach" komedia w 3 akt. Fr. Zabłockiego, "Kurier Wileński"1926 nr 29; Odkupienie dworu. Reduta: "Turoń", dramat w 3 aktach Stefana Żeromskiego, "Kurier Wileński" 1926 nr 41; Koncert nad koncertami. Reduta: "Dożywocie", komedia w 3 aktach Al. Fredry. Uroczyste przedstawienie ku uczczeniu 50-letniego jubileuszu Ludwika Solskiego - z udziałem jubilata, "Kurier Wileński"1926 nr 66; Z teatru. Reduta: "Siostry", sztuka w 3 aktach Adama Grzymały Siedleckiego, "Kurier Wileński" 126 nr 72; Z teatru. Reduta: "Diabeł i karczmarka" komedia fantastyczna w 3-ch aktach Stefana Krzywoszewskiego, "Kurier Wileński"1926 nr 80; Z teatru. Reduta: "Głaz graniczny" dramat w 3 aktach Emila Zegadłowicza. - Habima: "Golem", poemat dramatyczny w 3 aktach z prologiem G. Lewika, "Kurier Wileński" 1926 nr 89; Z teatru. Reduta: "Lekkoduch", komedia w 3-ch aktach Jerzego Szaniawskiego, "KurierWileński"1926 nr 96; Z teatru. Reduta: "Pan minister", komedia w 3 aktach Stefana Krzywoszewskiego, "Kurier Wileński"1926 nr 108; Z teatru. Reduta: "Książę Niezłomny", tragedia w trzech częściach Calderona. Przekład Juliusza Słowackiego, "Kurier Wileński"1926 nr 119; Z teatru."Pokojówka szuka miejsca", farsa w 3 aktach S. Guitry. Przekład W. Perzyńskiego, "Kurier Wileński" 1926 nr 162; Z teatru."Orzeł czy reszka?", komedia w 5-ciu aktach Ludwika Verneuilla. Przekład Zdzisława Kleszczyńskiego. Reżyserował L. Wołlejko, "Kurier Wileński"1926 nr 168; Regionalizm w sztuce [m.in."Smok wileński"], "Kurier Wileński" 1926 nr 169; Z teatru."Gałganek", komedia w 3 aktach D. Niccodemiego. Przekład Jarosława Iwaszkiewicza, "Kurier Wileński" 1926 nr 177; Z teatru. "Lutnia"."Osiołkowi w żłoby dano", komedia w 3 aktach de Flersa i Caillaveta. Reżyserował K. Wyrwicz-Wichrowski, "Kurier Wileński" 1926 nr 183; Z teatru. Teatr Polski."Figle polityczne", komedia w 3 aktach Tristana Bernarda i Alfreda Athiersa. Reżyserował W. Malinowski, "Kurier Wileński" 1926 nr 214; Z teatru. Teatr Polski."Miłość czuwa" komedia w 4-ch aktach Caillaveta i Flersa. Reżyserował K. Wyrwicz-Wichrowski "Kurier Wileński" 1926 nr 220; Z teatru. Teatr Polski."Dzień bez kłamstwa" komedia w 3 aktach Mongomerr'ego, "Kurier Wileński"1926 nr 232; Fredro. "Kurier Wileński" 1926 nr 241; Uwagi o teatrze. "Kurier Wileński" 1926 nr 246; Z teatru. Teatr Polski:"Napoleon pod Vaterloo". Kom. w 3-ch akt. Lengyela, "Kurier Wileński" 1926 nr 248; Z teatru. Teatr Polski."Głupi Jakub", kom. w 3 aktach Tadeusza Rittnera, "Kurier Wileński" 1926 nr 251; Michał Bałucki. (Z powodu wystawienia w Teatrze Polskim "Klubu kawalerów"), "Kurier Wileński" 1926 nr 260; Z teatru. Teatr Polski: "Skąpiec" Moliera. Występ Ludwika Solskiego. "Kurier Wileński" 1926 nr 267; Z teatru. Występy Solskiego w "Mieszczanach" (Gorki) i "Safandułach" (Sardou), "Kurier Wileński"1926 nr 275; Z Reduty."Żeglarz", komedia w 3 aktach J. Szaniawskiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 11; Z Reduty."Labirynt miłości", komedia w 3 akt. K. Wroczyńskiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 18; Z Reduty. "Lekkomyślna siostra", komedia w 4 aktach Wł. Perzyńskiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 23; Z "Reduty". "Człowiek z budki suflera", komedia w 4 aktach Tadeusza Rittnera, "Kurier Wileński" 1927 nr 34; "Adwokat i roże"(Przed premierą nowej komedii Jerzego Szaniawskiego w Reducie), "Kurier Wileński" 1929 nr 39; Z Reduty."Brat marnotrawny", komedia w 3 aktach Oscara Wilde'a, "Kurier Wileński" 1927 nr 41; Z teatru. Z Reduty. "Maskarada na poddaszu" ,3 godziny scherza karnawałowego Ivo Vojnoviča, "Kurier Wileński" 1927 nr 52; Teatr i muzyka. Reduta."Papierowy kochanek", komedia w 3 aktach Jerzego Szaniawskiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 55; Z teatrów. Reduta."Żywa maska.(Henryk IV)", tragedia w 3 aktach Ludwika Pirandelli. Przekł. Leona Chrzanowskiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 58; "Sen", F. Kruszewskiej. Przed premierą w Reducie, "Kurier Wileński" 1927 nr 62; Z "Reduty". "Cyd", poemat bohaterski w 5 aktach P. Corneille'a. Przekład Stanisława Wyspiańskiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 77; Z "Reduty"."Być albo nie być", tragikomedia G. Olechowskiego w 4 odsłonach, "Kurier Wileński" 1927 nr 89; Z "Reduty". "Mąż z grzeczności", komedia 3 aktach Abrahamowicza i Ruszkowskiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 92; Z Reduty. "Bajka", komedia w 3 aktach T. Czaplickiego, "Kurier Wileński" 1927 nr 99; Z Reduty. "Junior", komedia w 3 aktach, Brunona Winawera, "Kurier Wileński" 1927 nr 103; Wileńska muza akademicka. "Kurier Wileński" 1927 nr 123; Przed sprowadzeniem zwłok Słowackiego. Uroczystość w Reducie. Prace wileńskiego komitetu, "Kurier Wileński"1927 nr 125; Z Reduty."Wesele na Kurpiach". Widowisko w 4 obrazach ze śpiewem i tańcami, ułożone przez księdza Władysława Skierkowskiego, w wykonaniu Teatru Regionalnego w Płocku, "Kurier Wileński" 1928 nr 229; Z. Reduty."Car Paweł I" dramat Dymitra Mereżkowskiego. Występy Kazimierza Junoszy-Stępowskiego, "Kurier Wileński" 1928 nr 248; Z Reduty. "Świt, dzień i noc", komedia w 3 aktach D. Niccodemiego, "Kurier Wileński" 1928 nr 283; Z Reduty."Uśmiech losu". Komedia w 4 aktach Włodzimierza Perzyńskiego, "Kurier Wileński"1928 nr 290; Z Reduty. ["Adwokat i róże", komedia w 3 aktach Jerzego Szniawskiego], "Kurier Wileński" 1929 nr 46; Z Reduty. "Lato", komedia w trzech aktach Tadeusza Rittnera, "Kurier Wileński" 1929 nr 95; Na marginesie "Przepióreczki" (Z powodu wznowienia arcydzieła Żeromskiego w Reducie), "Kurier Wileński" 1929 nr 102; Sprawa teatru w Wilnie, "Kurier Wileński" 1929 nr 114; Notatki. Wileński teoretyk teatru sprzed lat 90-ciu [Tomasz Łopaciński],"Źródła Mocy" 1930, r. IV, z.6; Przestępcy czy ofiary (Dygresje z powodu sztuki F. Brucknera), "Kurier Wileński" 1930 nr 108; Z teatrów. Na wileńskiej widowni. "Kurier Wileński" 11.07.1935.
Biogramy: Słownik współczesnych pisarzy polskich, t II Warszawa 1964, s. 388-392; Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1. Warszawa 1984, s. 615. Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980, t. II, PWN Warszawa 1994; F. Ruszczyc, Dziennik. Część druga: W Wilnie. Wybór, układ, opracowanie, wstęp i posłowie E. Ruszczyc. Warszawa 1996, s. 327. Nowa sztuka T. Łopalewskiego. Wywiad z autorem przed premierą ["Czerwonej limuzyny] "Kur.Wil."1933 nr 84;
oprac. Mirosława Kozłowska

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji