Osoby

Trwa wczytywanie

Helena Chaniecka

CHANIECKA Helena, właśc. H. Chrul, zamężna Tosik (23 VI 1910 Krasnojarsk na Syberii - 2/3 1 1971 Kraków), aktorka. Była córką Franciszka Chrala, fryzjera, i Adeli z Witwickich, pierwszą żoną -> Władysława Hańczy (właśc. W. Tosika), matką - Władysława Hańczy. W 1921 przyjechała z rodziną do Polski. Podawała, że w 1927 ukończyła Gimn. im. Działyńskich w Poznaniu i rozpoczęła naukę w pozn. konserwatorium; "odkryta" tam przez S. Wysocką była jej uczennicą w Szkole Dram. i występowała od 1927 w T. Polskim w Poznaniu, a po zdaniu egzaminu ZASP-u została zaangażo­wana do tego teatru na sez. 1929/30. Wiadomości tych nie potwierdzają jednak dostępne źródła (choć Z. Wilski wymienił ją wśród uczniów pozn. Szkoły Dram. w 1927-30, a świadkowie wspominają jej obecność w teatrze). Być może używała nierozpo­znanego pseudonimu. Poślubiła w tym czasie aktora W. Tosika (ślub 23 IX 1929). W sez 1930/31 występowała jako Tosikowa w T. Polskim w Ka­towicach; w tymże sez. została zaliczona w poczet kandydatów ZASP-u. W sez. 1931/32 grała - już jako Chaniecka - w T. Miejskim w Toruniu, m.in. rolę tyt. w "Aurelciu, nie rób tego" i Katarzynę w "Głupim Jakubie". W sez. 1932/33 występowała pra­wdopodobnie w T. Miejskich w Łodzi pod dyr. Wysockiej; w sez. 1933/34-1935/36 w T. Polskim w Poznaniu w wielu rolach i epizodach, przeważnie w komediach współczesnych, oraz m.in. jako: Panna Młoda ("Wesele"), Pulcheria ("Dom otwarty"), Kobieta ("Marchołt gruby a sprośny"), Krasawica ("Bolesław Śmiały"). Jak podawała, w 1935 rozeszła się z mę­żem, a rozwód formalny przeprowadzono w 1948. W sez. 1936/37 (wg S. Kaszyńskiego od 7 IV 1937) była w zespole I. Galla w T. im. Bogusław­skiego w Kaliszu; w sez. 1937/38 i 1938/39 wy­stępowała w T. Miejskich we Lwowie. Zaangażo­wana na sez. 1939/40 do t. łódz., nie mogła podjąć tam pracy z powodu wybuchu II wojny światowej. W 1939-41 występowała w Polskim T. Dramaty­cznym we Lwowie. W 1941-44 mieszkała w War­szawie, pracowała dorywczo jako kelnerka. W grud­niu 1944, lub wcześniej, znalazła się w Mszanie Dolnej, gdzie brała udział w przedstawieniu jaseł­kowym zorganizowanym przez J. Warneckiego. Od 1945 i w sez. 1945/46 była aktorką Starego T. w Krakowie. Na sez. 1946/47 przeniosła się do T. im. Wyspiańskiego w Katowicach, po roku wróciła do Krakowa i występowała w T. Dramatycznych, a po ich podziale w 1954 była do końca życia aktorką T. im. Słowackiego. Współpracowała też z krak. T. Satyryków (od jego powstania w listopadzie 1952) i krak. T. Muzycznym (1956). W 1961 wy­stępowała gościnnie w T. im. Mickiewicza w Czę­stochowie. Jubileusz trzydziestopięciolecia pracy ar­tyst. obchodziła 18 V 1963 w T. im. Słowackiego w roli Daubmannowej ("Przygoda z Vaterlandem"). Była aktorką przede wszystkim komediową, w 1. powojennych jedną z najpopularniejszych aktorek Krakowa. Średniego wzrostu, otyła, o wyrazistych, choć pospolitych rysach, obdarzona była spontani­czną vis comica - potrafiła wywoływać żywą re­akcję publiczności samym pojawieniem się na sce­nie. "Ja nie gram komedii, staram się zawsze być poważna, mówić serio, ale cóż - wychodzi komi­cznie" - zwierzała się w wywiadzie w 1949. W swym bogatym, choć wyraźnie określonym repertuarze, miała we Lwowie m.in. klasyczne subretki: Dorynę ("Świętoszek"), Marię ("Wieczór Trzech Króli"), a w Krakowie postacie fredrowskie, np. Anielę ("Da­my i huzary"), Szambelanową ("Pan Jowialski"), Rozaurę ("Dyliżans"). Według T. Boya-Żeleńskiego "umia­ła dać ciepłe akcenty poczciwej Urszuli" (Ostrożnie, świeżo malowane) i "szelmowski temperament ko­chliwej Dorocie" ("Krakowiacy i Górale", 1940). Jej Domna Pantelewna ("Talenty i wielbiciele", 1951) była to "postać na wskroś rosyjska w zachowaniu i obyczajach, ponadto cała utkana z zalet i wad, prawdziwy, pełnokrwisty człowiek. Jest dobra ale i wulgarna, ciepła ale i ostra, prostacka ale i de­likatna, zastrachana i służalcza ale i odważna, na­iwna jak dziecko ale i mądra" pisała K. Berwińska. Skłonność do barwnego, często rodzajowego, ale pogłębionego przekonywającą ludzką prawdą reali­zmu sprawiła, że jedną ze specjalności Ch. były postacie kobiet ros.; grała m.in. Annę Andrejewną ("Rewizor", Katowice 1947), Agafię ("Ożenek", nagroda aktorska na Festiwalu Sztuk Ros. i Radzieckich, 1949); w roli Meropy Murzawieckiej ("Wilki i owce", Częstochowa 1961), wykraczającej poza jej kome­diowe emploi, była "groźna i drapieżna", za rolę Ulity ("Las") otrzymała nagrodę Ministra Kultury i Sztuki w 1965. Odnosiła też sukcesy w rolach jurnych i zażywnych mieszczek, szorstkich lecz ze złotym sercem wdów i staropolskich podwik" (R. Ko­siński), jak np. Kasztelanowa ("Polacy nie gęsi", 1953), Starościna ("Popas króla jegomości", 1958), Klimina ("Wesele", 1956 i 1969). W "Przygodzie z Vaterlandem", jako Daubmannowa była wg R. Szydłowskiego "prawdziwą niemiecką Mutter, kochającą, sentymen­talną i ograniczoną"; "Była tragikomiczna, miała kilka scen bardzo śmiesznych, ale i kilka prawdzi­wie wzruszających".
Bibl.: Almanach 1970/71; Boy: Pisma t. 28 s. 453, 470; Dąbrowski: Na deskach t. 1, 2 (il.), 3; Czachowska: Za­polska; Hist. filmu t. 5; Kaszyński: Teatralia (il.); Kwaskowski; Linert: T. Śląski; Łoza: Czy wiesz (tu mylnie nazwisko panieńskie Chorub); Nawrat: Repertuar; Sto lat Starego Teatru; Stokowa: Wyspiański; Warnecki; Wilski: Szkolnictwo; Dz. Pol. 1949 nr 319 (wywiad i il.), 1971 nr 3 (il.); Magazyn Kulturalny 1972 nr 3 (W. Cybulski; il.); Nowa Kultura 1963 nr 11 (R. Szydłowski); Pam. Teatr. 1963 z. l-4 s. 241, 242, 265, 266, 267; Scena Pol. 1931 z. 6; Teatr 1952 nr 1 (K. Berwińska), 1971 nr 11 (il.); Życie Lit. 1963 nr 20 (R. Kosiński; il.); Afisze, programy i wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Akta (tu fot), ZASP; Akta, T. im. Słowackiego Kraków.
Ikon.: D. Boguszewska: Ch. jako Aniela ("Damy i huzary"), repr. Dz. Lit. 1949 nr 43; E. Głowacki: Ch. jako Agafia ("Ożenek"), rys., repr. Dz. Lit. 1949 nr 40; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa, ZASP. Film.: 1959 - "Ostatni strzał" (f.); 1962 - "Drugi brzeg" (f.); 1963 - "Milczenie" (f.); Fragm. kronik i materiałów film. z 1952 i 1969, Arch. WFD. Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR.

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994

6 zdjęć w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji