Autorzy

Trwa wczytywanie

Jarosław Iwaszkiewicz

(ur. 20 lutego 1894, Kalnik na Kijowszczyźnie – zm. 2 marca 1980, Warszawa, Polska)

Poeta, prozaik, dramaturg, autor liryków, opowiadań, noweli, powieści, esejów podróżniczych, dramatów, szkiców o literaturze i muzyce; tłumacz, redaktor pism kulturalnych, dyplomata, poseł na Sejm, „człowiek-instytucja”. Dla jednych pisarz wielkiego formatu (Jan Józef Szczepański), ambasador literatury polskiej znany na szerokim świecie (Julian Krzyżanowski), dla innych pisarz zawłaszczony przez ludową władzę albo wręcz upaństwowiony (Tomasz Burek), globtrotter, smakosz, poeta i pionek (Leopold Tyrmand).

Jarosław Iwaszkiewicz urodził się na dawnych kresach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, w skromnie żyjącej rodzinie buchaltera cukrowni. Rodzina pielęgnowała tradycje patriotyczne i powstańcze; udział w powstaniu styczniowym zamknął ojcu przyszłego pisarza drogę do kariery. Jarosław był najmłodszym z pięciorga dzieci Iwaszkiewiczów; wcześnie straciwszy ojca, wychował się w otoczeniu zdominowanym przez kobiety, był silnie związany z matką. Na rozwój intelektualny chłopca silny wpływ wywarła rodzina Szymanowskich, a zwłaszcza kompozytor Karol Szymanowski – daleki kuzyn i przyjaciel, starszy od Jarosława o dziesięć lat.

Iwaszkiewicz rozpoczął naukę w szkole Karola Szulca w Warszawie, dokąd na krótko przeniósł się z matką po śmierci ojca (1902). Po powrocie na Ukrainę (1904) uczęszczał do gimnazjum rosyjskiego w Elizawetgradzie, a od 1909 – do gimnazjum w Kijowie. W 1912 roku rozpoczął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Kijowskiego; jednocześnie uczęszczał do konserwatorium, chciał bowiem komponować. Studia przerwała wojna. W 1918 roku Iwaszkiewicz wstąpił do II Korpusu Polskiego i wziął udział w kilku potyczkach. Gdy Austriacy rozbroili Korpus, wrócił do Kijowa, a po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną wyjechał do Warszawy. Choć w Warszawie czuł się obco, jakby znalazł się na emigracji, dzięki koneksjom towarzyskim szybko zaaklimatyzował się w nowym środowisku. Najpierw pracował jako nauczyciel domowy u Potockich, a od 1920 roku redagował dział artystyczny w „Kurierze Polskim”, równocześnie współpracując z „Tygodnikiem Ilustrowanym” i „Kurierem Lwowskim”, a także sprawując funkcję sekretarza w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych. W 1923 roku rozpoczął karierę w służbie państwowej – został sekretarzem Macieja Rataja, marszałka sejmu. W 1922 roku Iwaszkiewicz ożenił się z Anną Lilpop, córką zamożnego przemysłowca warszawskiego. W 1924 roku urodziła się córka Maria, a cztery lata później – Teresa. W 1928 roku Iwaszkiewiczowie wprowadzili się do domu w Stawisku, w dziedzicznych dobrach Anny.

Iwaszkiewicz zaczął pisać wiersze i dramaty w wieku dziewięciu lat, debiutował oficjalnie sonetem Lilith w jedynym numerze pisma „Pióro”, które ukazało się w Kijowie w 1915 roku. Po przyjeździe do Warszawy poznał Leszka Serafinowicza (ps. artystyczny: Jan Lechoń), Juliana Tuwima i Antoniego Słonimskiego, którzy dokooptowali go do swojej grupy występującej w kawiarni Pod Pikadorem. Tu młodzi poeci – przyszli skamandryci – czytali swoje wiersze. W 1920 roku w nowym miesięczniku literackim „Skamander” Iwaszkiewicz opublikował powieść poetycką Zenobia. Palmura. Książkowym debiutem pisarza był wydany w 1919 roku tom wierszy Oktostychy. W 1922 roku opublikował kolejny tomik poetycki – Dionizje, w następnym roku ukazała się powieść Hilary syn buchaltera. W 1925 roku Iwaszkiewicz wydał powieść Księżyc wschodzi, a rok później – tom esejów Pejzaże sentymentalne.

Iwaszkiewicz pisał dużo, jako jedyny skamandryta był równocześnie poetą i prozaikiem. W 1925 roku zrezygnował z kariery urzędniczej, chcąc poświęcić się pisaniu. Pół roku spędził w Paryżu, gdzie Szymanowski ułatwił mu wstęp na literackie salony.

W 1927 roku powrócił do pracy w charakterze urzędnika – został kierownikiem referatu propagandy sztuki w Wydziale Prasowym Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W 1932 roku wstąpił na służbę dyplomatyczną jako sekretarz poselstwa w Kopenhadze, od 1935 roku sprawował analogiczną funkcję w Brukseli. Rok później powrócił do kraju i poświęcił się wyłącznie twórczości literackiej.

W latach trzydziestych ukazały się między innymi trzy ważne tomy poezji (1931 – Powrót do Europy, 1933 – Lato 1932, 1938 – Inne życie), powieść historyczna Czerwone tarcze (1934) oraz Pasje błędomierskie (1938) , opowiadania Brzezina (1933), Panny z Wilka (1933) i Młyn nad Utratą (1936). W drugiej połowie lat trzydziestych Iwaszkiewicz zdobył też uznanie jako dramaturg. Z wcześniejszych utworów scenicznych wydano drukiem Kochanków z Werony (1928, premiera 1930), natomiast młodzieńcze dramaty (Samobójstwo. Konwersacje o tragedii, Bal u księżnej belwederskiej, Kardynałowie) ukazały się już po śmierci pisarza.

W 1936 roku sukces sceniczny odniosło opublikowane w tym samym roku Lato w Nohant, dramat osnuty wokół biografii Fryderyka Chopina. Przedstawienie w Teatrze Polskim w Warszawie zagrano 160 razy. W 1938 roku odbyła się premiera Maskarady, której bohaterem jest Aleksander Puszkin. Sztuka ustaliła pozycję autora jako dramaturga o znakomitym wyczuciu sceny. Powojenne dramaty Iwaszkiewicza (Pod akacjami, Gospodarstwo, Wesele pana Balzaka, Kosmogonia) nie osiągnęły klasy Lata w NohantMaskarady, wciąż obecnych na naszych scenach.

Okres okupacji Iwaszkiewicz spędził w swoim majątku. W Stawisku znajdowali schronienie pisarze i artyści, także pochodzenia żydowskiego (załatwiał im dokumenty, szukał schronienia, przewoził). Odbywały się wieczory autorskie, odczyty, wykłady i koncerty.

W okresie powojennym pisarz zaangażował się w życie publiczne jeszcze silniej niż w dwudziestoleciu międzywojennym i to na różnych płaszczyznach. Zaangażowany w odbudowę warszawskiego Teatru Polskiego, został jego kierownikiem literackim (1946–49), pracował w redakcji poznańskiego „Życia Literackiego” (1945–46) i był redaktorem naczelnym „Nowin Literackich” (1947–48). Był także długoletnim prezesem Związku Literatów Polskich (1945–49, 1959–80), działał w PEN-Clubie (w latach 1955–65 był wiceprezesem polskiego PEN-Clubu). Jako redaktor naczelny „Twórczości” (1955–80) publikował i omawiał najlepsze dzieła polskiej literatury powojennej, nie wyłaczając literatury rozrachunkowej. Był przewodniczącym Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Włoskiej i wiceprzewodniczącym Towarzystwa Muzycznego im. Fryderyka Chopina. Brał także udział w życiu politycznym: był wieloletnim posłem na sejm PRL (1952–80), przez kilka lat pełnił rolę marszałka – seniora, udzielał się w międzynarodowym ruchu pokojowym. Władzom był potrzebny, traktowano go jako człowieka sympatyzującego „z linią partii”, a zarazem cieszącego się autorytetem w kręgach inteligencji twórczej. Korzystał ze splendorów władzy, brał udział w oficjalnych uroczystościach, przyjmował odznaczenia i ordery od władzy ludowej; z drugiej jednak strony opozycyjnych pisarzy bronił przed represjami i zabiegał o wydanie ich książek. W 1968 nie dopuszczał do usuwania pisarzy pochodzenia żydowskiego z ZLP. Jako pisarz haracz na rzecz socrealizmu spłacił opowiadaniem Ucieczka Felka Okonia, dramatem Odbudowa Błędomierza (1951) i powieścią dydaktyczną dla młodzieży Wycieczka do Sandomierza (1953).

W okresie powojennym poświęcił się głównie eseistyce, która była owocem jego licznych podróży (Książka o Sycylii – 1956, Książka moich wspomnień – 1957, Petersburg – 1976, Podróże do Włoch – 1977, Podróże do Polski – 1977). W latach 1956–62 wydał trzytomową powieść Sława i chwała, ukazując – poprzez losy Polaków od początku pierwszej wojny światowej do zakończenia drugiej – rozległą panoramę przemian społeczno-politycznych. Opublikował kolejne tomy opowiadań: O psach, kotach i diabłach (1969), Sny. Ogrody. Selenit (1974) oraz Noc czerwcowa. Zarudzie. Heidenreich (1976). W późnych wierszach Iwaszkiewicza dominuje nastrój melancholii i przemijania (Jutro żniwa – 1963, Krągły rok – 1967, Xenie i elegie – 1970, Śpiewnik włoski – 1974, Mapa pogody – 1977, Muzyka wieczorem – 1980).

Iwaszkiewicz był trzykrotnym laureatem Nagrody Państwowej I stopnia, dwukrotnym – Nagrody Ministra Kultury i Sztuki; otrzymał nagrodę Lenina (1970) i włoska nagrodę Premio Mondello (1979).

Był tradycjonalistą; trzymając się z daleka od eksperymentów, kontynuował tradycyjne poetyki. Już pierwsze dwa tomy wierszy ukazały rozdarcie pisarza między dwoma biegunami, estetyzmem i zaangażowaniem społecznym, pasją życia i fascynacją śmiercią, Wschodem i Zachodem. W klasycystycznych Oktostychach kultura jest punktem odniesienia, a świat poetycki odznacza się sztucznością. W ekspresjonistycznych Dionizjach poeta odwołuje się do natury i próbuje pogodzić się z jej prawami. Te dwie wchodzące ze sobą w dialog orientacje i dwa języki artystyczne są obecne w całej poezji Iwaszkiewicza, znajdują również odzwierciedlenie w jego prozie. Prozę Iwaszkiewicza cechuje podejmowanie tematów egzystencjalnych, wnikliwa analiza psychologiczna, drobiazgowa obserwacja, koncentracja na pozornie nieważnych szczegółach, swobodne przechodzenie od narracji w pierwszej do narracji w trzeciej osobie. Ważnym wątkiem w twórczości Iwaszkiewicza, obecnym w jego prozie i dramatach, są losy artysty jako jednostki próbującej nadać własnym i cudzym doświadczeniom wymiar egzystencjalny.

1 zdjęcie w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji