Osoby

WÓJCIKOWSKI Leon, także L. Woizikovsky (20 lutego 1899 Warszawa – 23 lutego 1975 Warszawa),

tancerz, choreograf, kierownik baletu.

Był synem szewca, Marcina Wójcikowskiego, i tancerki corps de ballet Warszawskich Teatrów Rządowych, Janiny z Łączyńskich, bratem tancerza Kazimierza Wójcikowskiego, mężem tancerki rosyjskiej Heleny Antonowej (ślub w 1918), potem tancerek Marii Krzyszkowskiej (ślub w 1948) i Anity Mandowskiej (ślub w 1959), ojcem tancerki Soni Wójcikowskiej.

W 1907–14 uczęszczał do warszawskiej szkoły baletowej, gdzie był uczniem Aleksandra Gillerta i Jana Walczaka. Jeszcze jako uczeń debiutował na scenie Teatru Wielkiego 30 października 1910 w tańcu murzynków (Zabawa dziecięca), potem występował nadal w rolach dzieci. W 1914 został członkiem corps de ballet Warszawskich Teatrów Rządowych, ale już w sierpniu 1915 został zaangażowany do Ballets Russes Siergieja Diagilewa i wyjechał za granicę, gdzie stale używał formy nazwiska Woizikovsky. W zespole Diagilewa tańczył do 1929, z przerwą w 1922–23, kiedy to występował w Londynie z grupą baletową zorganizowaną przez Leonida Miasina.

Pierwszą znaczącą partią Wójcikowskiego, zauważoną przez krytykę, był Corregidor (Trójkątny kapelusz) w 1919. Solistą Ballets Russes został od sez. 1921/22 po sukcesie odniesionym w nagłym zastępstwie w tytułowej roli w Pietruszce. Z czasem stał się pierwszym tancerzem charakterystycznym tego zespołu, po odejściu Miasina przejął po nim główne partie, jak: Wódz Połowców (Tańce połowieckie), Faun (Popołudnie Fauna), Carewicz (Ognisty ptak) i wykonywał pierwsze role charakterystyczne w nowych baletach, jak np. tytułowe w Pulcinelli i Lisie, Florestan (Karnawał), Dorante (Natręci), Błazen (Tryumf Neptuna).

W 1928 w Londynie rozpoczął pracę pedagogiczną, udzielając lekcji tańca klasycznego. Po śmierci Diagilewa występował w 1929–31 jako solista w zespole Anny Pawłowej, gdzie próbował sił jako choreograf, układając m.in. Czardasza do muzyki Grossmana i taniec z kartami z Wieszczki lalek. W 1931–32 współpracował z Ballet Club Marie Rambert i z zespołem Borysa Kniaziewa, z którym brał udział w światowym konkursie choreograficznym w Paryżu.

W 1932–35 pracował jako solista, choreograf i kierownik baletu w zespole Ballet Russe de Monte Carlo; tańczył m.in. Wodzireja (Cotillon), Atletę (Zabawy dziecięce), Łachmaniarza (Konkurencja), Baletmistrza (Scuola di ballo). W 1935–36 prowadził własny zespół Les Ballets de Léon Woizikovsky, z którym występował w Hiszpanii, Anglii, Francji i Niemczech; wystawiał w nim przede wszystkim utwory z repertuaru zespołu Diagilewa, ale także nowe balety, jak Port Said i Czarodziejska miłość. W 1937 przyłączył swój zespół do Ballets Russes Wassily’ego de Basila.

W sez. 1938/39 był kierownikiem artystycznym Polskiego Baletu Reprezentacyjnego, z którym wystawił m.in., w swojej choreografii, Eine kleine Nachtmusik i El Amor Brujo; z zespołem tym występował m.in. we Francji, Belgii i Stanach Zjednoczonych, a także w Polsce.

Podczas II wojny światowej początkowo tańczył w warszawskich kawiarniach, m.in. Kameleon i Żak, potem w jawnych teatrzykach Nowości i Jar, a także gościnnie w Krakowskim Teatrze Powszechnym. W 1940–44 kierował istniejącą legalnie Miejską Szkołą Baletową w Warszawie, prowadził też własną szkołę tańca i udzielał lekcji w innych szkołach prywatnych. Po powstaniu warszawskim został wywieziony do obozu w Gablonz.

Po powrocie do Warszawy występował z utworzoną przez siebie niewielką grupą baletową w teatrze Wróbelek Warszawski, a potem odwiedzał większe miasta polskie, m.in. Kraków i Łódź. W sez. 1946/47 był choreografem Sceny Muzyczno-Operowej Miejskich Teatrów Dramatycznych w Warszawie. W 1947–50 pełnił te same funkcje i był pierwszym tancerzem w Teatrze Nowym, a od 1949 opracowywał także choreografię dla Opery, m.in. do Wesela Figara i Nizin. W 1947–49 uczył tańca w Państwowej Szkole Teatralnej w Warszawie. W 1950–52 był kierownikiem baletu i choreografem Opery im. Moniuszki w Poznaniu. Od 1952 do 1959 pracował jako choreograf w Operze warszawskiej, a w 1953–55 był tam kierownikiem baletu. Od 1951 współpracował z warszawskim Liceum Choreograficznym (potem pn. Średnia Szkoła Baletowa); w 1952–60 był tam kierownikiem artystycznym. W 1956–58 był profesorem Wydziału Choreograficznego warszawskiej PWST. Okresowo współpracował też jako pedagog z zespołami pieśni i tańca „Mazowsze” i „Skolimów” oraz z zespołami artystycznymi Wojska Polskiego. Jubileusz czterdziestopięciolecia jego pracy artystycznej obchodzony był w Operze warszawskiej 8 marca 1958; przygotował wówczas wieczór będący rekonstrukcją trzech utworów z repertuaru zespołu Diagilewa: Szeherezada, Popołudnie Fauna i Pietruszka. Niekiedy opracowywał też choreografię do przedstawień dramatycznych, m.in. w Teatrze Narodowym (Wesele Figara) i Teatrze Domu Wojska Polskiego (Alkad z Zalamei).

W kwietniu 1960 wyjechał do Włoch; został zaproszony przez Miasina do udziału w spektaklu La Commedia umana wystawionym na festiwalu baletowym w Nervi. W 1960–61 był pierwszym tancerzem i choreografem w London’s Festival Ballet, współpracował też z teatrem w Edynburgu. W 1962–65 był choreografem opery w Kolonii; tam w 1963 wystąpił po raz ostatni jako tancerz w partii Corregidora (Trójkątny kapelusz). Był wówczas także cenionym pedagogiem m.in. w Kolonii i Antwerpii, a w 1966–72 w Bonn. Współpracował też jako choreograf z teatrami w Antwerpii i Rzymie.

W 1972 powrócił do Polski. Najpierw pracował jako pedagog w Operetce warszawskiej. Od 1974 do końca życia był choreografem i pedagogiem w Teatrze Wielkim. Tam też 20 lutego 1974 podczas przedstawienia Pietruszki w swojej choreografii obchodził jubileusz siedemdziesięciopięciolecia urodzin.

Był uważany za jednego z najwybitniejszych tancerzy charakterystycznych pierwszej połowy XX wieku.

C.W. Beaumont pisał o nim: „Był to drobny, ciemnowłosy, zwartej budowy młodzieniec o nikłych rysach twarzy, które można by określić jako trudne do opisania. Wyglądał jak wielu innych młodych ludzi, których w życiu prywatnym trudno zauważyć. Jednakże na scenie był tancerzem charakterystycznym pierwszej klasy. Wydawał się obdarzony niespożytą energią i tańczył z niezwykłym temperamentem, swobodą, pewnością i wyczuciem rytmu. Prócz wszystkich tych zalet miał wspaniałą pamięć i pewien jestem, że mógłby tańczyć prawie każdą rolę w każdym balecie”. P. Michaut stwierdzał, że Wójcikowski „o mocnej formacji klasycznej celował w tańcach ludowych i charakterystycznych, w pełnych fantazji burleskach, gdzie jego rozmach, werwa i wyjątkowa precyzja rytmiczna dokazywały cudów”. Jako tancerz o światowej renomie nie stracił jednak związków z kulturą polską. I. Turska podkreślała, że „jego zadzierżystość i rozmach ruchów zachowywały zawsze szlachetność i godność tak typowe dla polskiego tańca męskiego”.

W zakresie choreografii zasłużył się przede wszystkim odtwarzając wielokrotnie w kraju i za granicą balety z repertuaru zespołu Diagilewa.

W okresie powojennym nie stworzono mu w Polsce odpowiednich warunków do pracy; jak pisał J. Berski „mimo licznych oficjalnych honorów jakich dostąpił z ramienia państwowych urzędów był Leon Wójcikowski wielkością zapoznaną”.

Bibliografia

Almanach 1974/75; C.W. Beaumont: The Diaghilev Ballet in London, London 1951; Ciepliński: Szkic dziejów s. 80, 82; The Dance Encyclopedia, New York 1967 (il.); Dictionnaire du ballet modeme, Paris 1957; EdS; J. Iwaszkiewicz, I. Turska, A. Szyfman: Leon Wójcikowski, Warszawa 1958 (il.); Mamontowicz-Łojek: Terpsychora (il.); P. Michaut: Le ballet contemporain, Paris 1950; Pudełek: Balet 1867-1915; Turska: Almanach; Warszawska szkoła teatralna, Warszawa 1991; WEP t. 13; Wysocka: Dzieje; Express Wiecz. 1958 nr 59; Kultura 1980 nr 10 (J. Berski; il.); Polityka 1974 nr 10 (J. Waldorff); Prz. Kult. 1956 nr 31 (wypowiedź W.); Przekrój 1975 nr 1567 (T. Kaczyński); Ruch Muz. 1972 nr 14 (B. Mamontowicz-Łojek), 1975 nr 8 (I. Turska; il.); Taniec 1975 z. 2 (B. Mamontowicz-Łojek; il.); Teatr 1975 nr 9 (J. Pudełek; il.); Życie Warsz. 1975 nr 45 (J. Ekiert); Akta, Średnia Szkoła Baletowa Warszawa.

Ikonografia

M. Welter: W. jako Wódz Połowców (Tańce połowieckie), popiersie, brąz, 1983 - MTWarszawa; J. Stasiński: Portret, medal - MTWarszawa; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN.

Filmografia

1952 - W. prowadzi ćwiczenia baletowe (d.); 1973 - Leon Wójcikowski (d.); Fragm. kronik i materiałów film. z 1953-59, Aren. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t.II, PWN Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.