Osoby

Trwa wczytywanie

Feliks Parnell

PARNELL Feliks, włśc. Feliks Jan Grzybek (13 grudnia 1898 Warszawa – 4 kwietnia 1980 Łódź),

tancerz, choreograf, kierownik baletu.

Był synem Jana i Julii Grzybków, ogrodnika i kwiaciarki, mężem tancerek: Niny Pawliszczewej, Zizi HalamyMarii Łapińskiej, ojcem tancerki Magdaleny Parnell.

W 1910–15 uczył się w warszawskiej szkole baletowej pod kierunkiem Aleksandra Gillerta, Jana WalczakaHeleny Rządcówny; od trzeciego miesiąca nauki występował na scenach Warszawskich Teatrów Rządowych w baletach, operach i operetkach, tańcząc m.in. taniec holenderski w Rozwódce, Murzynka (Zabawa dziecięca), w Panu Twardowskim, Jeziorze ŁabędzimSzeherezadzie.

W 1915 wyjechał do Rosji i do 1921 pracował w operze w Odessie jako solista, a od 1917 także jako choreograf; w sezonach letnich występował m.in. w Petersburgu, Tyflisie i Kisłowodsku. W tych latach stykał się z wybitnymi tancerzami rosyjskimi, jak Michaił Mordkin i Michaił Fokin.

Afisz występu Niny Pawliszczewej i Feliksa Parnella we Lwowie, 29 stycznia 1929, w sali Polskiego Towarzystwa Muzycznego..
Źródło: http://www.art.intv.pl

W 1921, jako dojrzały już artysta, powrócił do Warszawy. Wraz z żoną i partnerką Niną Pawliszczewą współpracował jako tancerz i choreograf z warszawskimi teatrami operetkowymi, kabaretami i rewiami: Bagatela, Miraż, Wodewil (lato 1921), Qui Pro Quo (sez. 1921/22), Nowości (sez. 1922/23 i 1923/24) oraz Stańczyk (1923-24) i Niebieski Młyn (1923). W sezonach letnich odbywał tournée po Polsce. Od 1923 grał także w filmach, m.in. Niewolnica miłości 1923, Biała trucizna 1932. Na początku 1925 stworzył własny zespół taneczny, z którym do końca sezonu występował we Francji, Włoszech, Algierze, Tunisie, Hiszpanii i Szwajcarii. W październiku 1925 miał wieczór baletowy w Teatrze im. Bogusławskiego w Warszawie, w styczniu i lutym 1926 występował w Łodzi i we Lwowie. W sezonie 1926/27 był ponownie w zespole Qui Pro Quo. W sezonach 1927/28–1929/30 był solistą i choreografem warszawskiego Teatru Wielkiego. Od 1930, po rozstaniu z Niną Pawliszczewą, związał się z Zizi Halamą jako partnerką (od 1931 – żoną); para ta stanowiła atrakcję programów warszawskiego teatru Wesoły Wieczór (sez. 1930/31). Występowali w teatrach Morskie Oko (sez. 1931/32), Teatrze Polskim (Zemsta nietoperza, 1932), Banda (sez. 1932/33), Rex (1933), Cyganeria (sez. 1933/34), Hollywood i Stara Banda (1934).

„Les Nouvelles littéraires” 1935 nr 671 (24 sierpnia 1935). Przeglądowy artykuł Serge'a Lifara z akapitem komentujacym występy Parnella w Paryżu. Zdjęcie u góry przedstawia tancerzy z grupy Parnella.
Źródło: gallica.bnf.fr.

Pod koniec 1934 zorganizował dziesięcioosobowy Balet Parnella, który debiutował 1 lutego 1935 na scenie Wielkiej Rewii. Do 1939, pn. Ballet Polonais de Parnell, zespół ten odnosił sukcesy za granicą; występował podczas wielomiesięcznych tournée m.in. we Francji i w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Włoszech, Austrii, Holandii, Bułgarii, Jugosławii i Rumunii; w lipcu 1936 otrzymał I nagrodę na olimpiadzie tanecznej w Berlinie. Między wyjazdami zagranicznymi zespół odbywał liczne tournée krajowe. Repertuar, opracowywany w całości przez Parnella, obejmował kilkadziesiąt miniatur choreograficznych, stanowiących przeważnie interpretację pol. tańca i folkloru. W sierpniu 1939 Parnell występował w warszawskim teatrze Tip-Top.

Podczas okupacji niemieckiej tańczył i prowadził balet w warszawskich teatrach jawnych Nowości i Miniatury. Po powstaniu warszawskim znalazł się w Zakopanem, następnie w Krakowie, gdzie w sierpniu 1945 opracował choreografię do Hrabiny inaugurującej powojenną działalność Opery na scenie Teatru im. Słowackiego.

Od 1945 prowadził odtworzony w Krakowie Balet Parnella, z którym objeżdżał Polskę, rozpoczynając od tournée po sześćdziesięciu miastach Ziem Zachodnich. Po rozwiązaniu zespołu w 1947, organizował w teatrze Letnim w Warszawie Wieczory Tańca Artystycznego (1948); w sez. 1948/49 był choreografem w warszawskim Ludowym Teatrze Muzycznym, w sez. 1949/50 kierownikiem baletu i solistą Opery we Wrocławiu, w sez. 1950/51 Opery warszawskiej, w sez. 1952/53 i 1953/54 Teatru Syrena w Warszawie. Od 1951 współpracował sporadycznie z zespołem Pieśni i Tańca Wojska Polskiego i następnie z Centralnym Zespołem Artyst. Wojska Polskiego. W sez. 1954/55 i do końca 1955 był kierownikiem baletu i solistą Opery im. Moniuszki w Poznaniu; do końca sez. 1955/56 pozostawiono go w tym teatrze na etacie baletmistrza, choć nie dopuszczano do pracy. Wiosną 1956 opracował choreografię do Eugeniusza Oniegina w Operze krakowskiej.

W sez. 1956/57 zorganizował balet Opery łódzkiej; kierował nim do końca sez. 1963/64. W 1957 występował z tym zespołem w Warszawie, a w 1958 odbył z nim tournée po Wielkiej Brytanii. W tym okresie współpracował też jako choreograf z Teatrem im. Jaracza i Operetką w Łodzi oraz z wrocławską Operetką Dolnośląską (1957) i Operą warszawską (1959).

Od września 1964 przeszedł na emeryturę. W dniu 8 marca 1965 w warszawskiej Sali Kongresowej obchodził jubileusz pięćdziesięciu lat pracy. Po przejściu na emeryturę współpracował jako choreograf z warszawską Operą Objazdową (1966), Teatrem Muzycznym w Gdyni (1968), Teatrem Muzycznym w Szczecinie (1970) i Teatrem Muzycznym w Łodzi (1973 i 1974). Ostatnimi jego pracami artystycznymi były: choreografia do Kuligu (Szczecin, 1978) i rola Starego Choreografa w filmie Spotkanie na Atlantyku (1980).

Był jedną z największych indywidualności polskiego baletu, zarówno jako tancerz, jak i choreograf. Obie te dziedziny twórczości Parnella były nierozdzielne i uzupełniały się: występowanie we własnych układach pozwalało mu na pełne wykorzystanie możliwości wykonawczych, a jednocześnie miało wielki wpływ na charakter tych choreografii; balety bez jego udziału traciły wiele ze swej ekspresji.

Wysoki, świetnie zbudowany, o wyrazistej, przystojnej twarzy, miał wszechstronnie opanowane ciało, znakomitą plastyczność, duże zdolności aktorskie i porywającą żywiołowość. Rozbijał szablony tańca klasycznego, wprowadzając elementy gimnastyki akrobatycznej i pantomimy. Jako choreograf odznaczał się silnie rozwiniętym wyczuciem teatru, niewyczerpaną fantazją i odwagą w swobodnym dobieraniu środków wyrazu.

W latach dwudziestych jego indywidualny styl budził kontrowersje: jedni przyjmowali Parnella jako reprezentanta najnowszych tendencji europejskich, inni jako jaskrawą sensację z pogranicza kabaretu i cyrku. Uprawiał wiele form choreograficznych, inspirowały go tańce salonowe i egzotyczne, stylowe i ludowe. Najchętniej jednak wypowiadał się poprzez drobiazgowo opracowane miniatury – niewielkie scenki rodzajowe o prostej, żywej akcji, w których w ciągu kilku minut potrafił w sposób angażujący widza, często groteskowy, czasem dram. przekazać fabułę, przedstawić charakter, przeżycie, obyczaj. W akcję wplatał stylizowane tańce, najczęściej oparte na polskim folklorze – pierwszą taką próbą był obertas Zawierucha (1923). Do najbardziej znanych miniatur Parnella należały: Łucznik, Indianin, Pająk i mucha, Umarł Maciek umarł, Wesele łowickie, Dożynki, Lajkonik krakowski, Terpsychora na podwórku.

Najtrwalszym i najbardziej znaczącym kierunkiem jego twórczości był nurt narodowy. Tańce polskie traktował po swojemu, tworząc własny model ich stylizacji, czasami tak sugestywny, że jego pomysły opracowane dla potrzeb sceny powracały na wieś (np. tzw. kozły w oberku).

Podczas okupacji niemieckiej starał się przemycać w swojej twórczości artystycznej akcenty polskie: w repertuarze były najlepsze pozycje dawne i kilka nowych, np. wersja legendy o Twardowskim Kuszenie szatana do muzyki Jana Maklakiewicza i Świtezianka do muzyki Fryderyka Chopina.

W teatrach operowych, poza wstawkami baletowymi, opracował przed wojną w warszawskim Teatrze Wielkim takie balety, jak: Pulcinella (tańczył partię tyt.), Zaczarowany kurant (partia Arlekina), Syrena, Bajka, Ostatni Pierrot (tańczył Tajemniczego pana), Kleks (partia tyt.), Serduszko, Boruta. Po wojnie do najważniejszych jego prac choreograficznych należały: Złoty kogucik (1950), Pan Twardowski Ludomira Różyckiego (tańczył partię tyt., 1955 i 1959), Giselle (1959), Świtezianka Eugeniusza Morawskiego i Komedianci (1960), Fontanna Bachczysaraju (tańczył Gireja 1961), Coppelia (tańczył Coppeliusa, 1962), Tańce połowieckie (tu tańczył ostatnią swą partię na scenie – Chana, 1962).

Był entuzjastą i fanatycznym miłośnikiem swej sztuki, wymagającym od siebie i swych współpracowników, z uporem dążył do realizacji własnych zamierzeń, co niejednokrotnie narażało go, zwłaszcza po wojnie, na trudności i zmuszało do zmiany miejsca pracy.

Bibliografia

Almanach 1979/80; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsk; Hist. filmu t. 1-3; Krasiński: Warsz. sceny; Łoza: Czy wiesz; Mamontowicz-Łojek: Terpsychora (il.); Sempoliński Wielcy artyści; Świtała; Turska: Almanach (il.); Turska; Przewodnik; Wysocka: Dzieje (il.); Express Wiecz. 1965 nr 56, 1980 nr 83; Kultura 1978 nr 39 (il.); Kur. Warsz. 1921 nr 157, 180, 243, 1923 nr 78, 122, 1925 nr 54, 294, 1939 nr 221; Muzyka 1931 nr 7-9 (il.); Pam. Teatr. 198 z. 1-4 s. 193, 199; Po prostu 1956 nr 45; Ruch Muz. 1965 nr 8 (il.); Taniec 1979 (il.), 1980 (il.); Teatr 1981 nr 6 (J. Pudelek; il.); Życie Warsz. 1978 nr 295 (il), 1980 nr 84, 85; Afisze, programy, wycinki prasowe. IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu fot.) i kartoteki, ZASP: Archiwum F. Parnella (m.in. 4 albumy z jego występów, fotografie, 4 tomy wycinków prasowych, programy, afisze) MTWarszawa.

Ikonografia

J. Molga: P. jako Pan Twardowski, olej, 1950, repr. fot. - własność autora; A. Załęska: Portret, pastel, 191) - MTWarszawa; S. Ibis-Gratkowski: Portret, karyk.. rys., tusz, repr. S. Ibis-Gratkowski: Piórkiem Ibisa, Łódź 1973; J. Żebrowski: Portret, karyk., rys., repr. Kulisy 1958 nr 4 Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa.

Filmografia

1953 - Sprawa do załatwienia (fi); 1980 - Spotkanie na Atlantyku (fi); Fragm. kroniki film. z 1958, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego, 1900-1980, t.II, PWN, Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

  • Parnell, Feliks: Moje życie w sztuce tańca. Pamiętniki 1898–1947 , wyd. „Grako", Łódź 2003.

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji