Osoby

Trwa wczytywanie

Piotr Skrzynecki

Ur. 12 września 1930, Warszawa – zm. 27 kwietnia 1997, Kraków.

Założyciel i konferansjer krakowskiego kabaretu Piwnica pod Baranami, reżyser i scenarzysta, aktor, animator zdarzeń artystycznych.

Był synem podpułkownika kawalerii Wojska Polskiego, Mariana Skrzyneckiego, ostatniego dowódcy 7. Pułku Ułanów Lubelskich, stacjonującego w Mińsku Mazowieckim oraz Adeli Endelman, pochodzącej z zamożnej rodziny żydowskich inteligentów. Miał starszego brata Józefa.

Wychował się w Mińsku Mazowieckim. Okupację spędził w Makowie Podhalańskim pod opieką siostry ojca, Józefy. Po ukończeniu szkoły powszechnej przeprowadził się z ciotką do Zabrza, gdzie podjął naukę w gimnazjum i zdał tzw. małą maturę. W 1947 roku zamieszkał z matką w Łodzi, gdzie kontynuował edukację w dwuletnim liceum im. Tadeusza Kościuszki i zdał tzw. dużą maturę. Następnie rozpoczął studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Łodzi, które szybko przerwał. Przeniósł się do Państwowej Szkoły dla Instruktorów Teatrów Ochotniczych, którą ukończył w 1951 roku z wynikiem bardzo dobrym. W tym samym roku wyjechał do Krakowa, gdzie studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim u prof. Karola Estreichera. Studiów nie ukończył z powodu braku zaliczenia studium wojskowego.

Organizował i prowadził amatorskie zespoły teatrów robotniczych: w Nowej Hucie, przy Bazie Sprzętu Samochodowego w Bieńczycach, w świetlicy Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji na krakowskich Bielanach. Wystawił inscenizacje sztuk Molière’a, Antoniego Czechowa, Aleksandra Fredry, Przygody dobrego wojaka Szwejka według powieści Jaroslava Haška, jak również spektakle okolicznościowe z okazji świąt państwowych.

W 1956 roku wraz ze studentami krakowskich uczelni artystycznych założył kabaret Piwnica pod Baranami. Pełnił w nim różne funkcje, zapisując się w historii polskiej kultury jako oryginalny konferansjer, odkrywca wielu talentów aktorskich i muzycznych, charyzmatyczny przewodnik i wieloletni patron bezprecedensowej formacji artystyczno-towarzysko-środowiskowej, demiurg nastroju, kontynuator i spadkobierca tradycji cyganerii krakowskiej, główny twórca mitu „piwnicznego” kabaretu. Przez 41 lat skupiał wokół siebie twórców różnych pokoleń, o rozmaitych umiejętnościach, specjalizacjach, wykształceniu, a także zróżnicowanym stopniu zawodowstwa. Posiadał wyjątkowy dar przyciągania i odnajdywania utalentowanych amatorów, których następnie zręcznie wprowadzał w świat sztuki, urzeczywistniając tezę, że „każdy może być artystą”.

Jego technika konferansjerska urągała wszelkim prawidłom tej profesji. Bezceremonialnie obnażał swoją rolę, eksponował mankamenty, wykonywał szereg niespójnych czynności, które w rezultacie składały się na oryginalność jego stylu. W dużej mierze polegał na swoim talencie improwizacyjnym, poczuciu humoru, wyczuciu sytuacji, inteligencji, erudycji oraz umiejętności szybkiego i błyskotliwego replikowania. Każdą pomyłkę obracał w doskonały żart. Był mistrzem autokomentarzy. Na scenie w zasadzie nie wychodził z roli konferansjera. Sporadycznie recytował krótkie teksty.

Miał wyjątkowe wyczucie efektu scenicznego. Ze swadą zapowiadał kabaretowe numery i nadawał odpowiednią rangę wszystkiemu, co za chwilę mogło się wydarzyć. Przygotowywał publiczność na odbiór występu i sterował jej emocjami. Kontrapunktował powagę z żartem oraz zestawiał dłuższe występy z krótkimi wejściami w taki sposób, aby wykreować pożądany nastrój, a także nadać właściwy rytm kabaretowemu przedstawieniu.

W latach 1956–1968 współpracował z redakcjami krakowskich czasopism jako krytyk sztuk plastycznych oraz autor publikacji z dziedziny sztuki. W „Echu Krakowa” prowadził w latach 1957–1981 własną rubrykę pt. Echo Piwnicy pod Baranami, którą w latach 1984–1991 jako Głos Piwnicy pod Baranami kontynuował w kwartalniku „Kraków”, zaś po zamknięciu tego periodyku publikował Dziennik Piwnicy pod Baranami w „Dzienniku Polskim”. Na początku lat 90. współtworzył i prowadził audycję „Piwnica pod Baranami” na antenie Radia Kraków .

Swym nietuzinkowym wyglądem wskrzeszał i uosabiał ducha fin de siècle’u. Srebrzysta broda, czarna peleryna, na głowie kapelusz z piórkiem, a także inne atrybuty, np. dzwonek, papieros czy kieliszek stanowiły nieodłączne elementy jego wizerunku.

Wystąpił w ponad dwudziestu filmach fabularnych i dokumentalnych. W większości były to role epizodyczne, które można podzielić na dwie kategorie: te, w których wcielał się w jakąś postać, oraz te, w których „grał” samego siebie. Jego udział w poszczególnych produkcjach nie zawsze był odnotowany w napisach końcowych. Doskonale sprawdzał się zarówno w dramatach psychologicznych, komediach, jak i filmach biograficznych, kostiumowych, historycznych. Był odtwórcą drobnych ról w kilku węgierskich koprodukcjach Márty Mészáros, a także w filmach długometrażowych polskich reżyserów, m.in.: Filipa Bajona – Zielona ziemia (1978) i Aria dla atlety (1979), Janusza Majewskiego – Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1983), Henryka Jacka Schoena – Wir (1985), Andrzeja Titkowa – Światło odbite (1989) czy Jerzego Stuhra – Spis cudzołożnic (1994).

Był bohaterem filmów dokumentalnych: Zawsze w sobotę, czyli Pamiętnik Piotra S. Krzysztofa Miklaszewskiego (1981), Przewodnik Tomasza Zygadły (1984) i czteroczęściowego serialu Piwnica pod Baranami Piotra Skrzyneckiego Antoniego Krauzego (2001). Ponadto istnieje kilkadziesiąt kronik i relacji filmowych z rozmaitych uroczystości oraz przedsięwzięć kabaretu Piwnica pod Baranami, na których widoczny jest ich główny animator i spiritus movens, m.in.: Dwie noce z Piwnicą pod Baranami, czyli spełnione marzenia Piotra Skrzyneckiego Urszuli Lityńskiej (1990), Pocałunki. Piotr Skrzynecki i przyjaciele Tomasza Zygadły (1994)

Był również reżyserem i współautorem scenariusza (razem z Janiną Garycką) filmu Dwa pawie na złotych sznurkach (1988), który został nagrodzony na XXIX Ogólnopolskim Festiwalu Filmów Krótkometrażowych. Przez kilka lat przygotowywał się do realizacji filmu O Groblach na Groblach, którego produkcja ostatecznie nie doszła do skutku.

Stał się inspiracją dla wielu artystów. Będąc ikoną kabaretu Piwnica pod Baranami oraz legendą krakowskiego establishmentu, doczekał się niezliczonej ilości poetyckich i muzycznych portretów. Piwniczni poeci i kompozytorzy dedykowali jego pamięci kilka utworów, m.in.: Konwalie, bzy albo pet (sł. Jan Nowicki, muz. Jan Kanty Pawluśkiewicz), Piotr (sł. i muz. Zbigniew Preisner), Kolęda dla Piotra (sł. Jan Nowicki, muz. Zbigniew Preisner), Blagier (sł. i muz. Leszek Wójtowicz), Nocne telefony do Piotra S. (sł. Leszek Długosz, muz. Zygmunt Konieczny).

Był wielkim wizjonerem i orędownikiem zabawy, o czym świadczy imponująca liczba przygotowanych przez niego premier programów kabaretowych, rewii piosenek, wielkich balów, hucznie obchodzonych jubileuszy istnienia Piwnicy pod Baranami, wspaniałych koncertów, imprez plenerowych, inscenizacji i rekonstrukcji. Ponadto przewodniczył urządzanym przez siebie uroczystym rautom, przyjęciom okolicznościowym, ucztom „na czyjąś cześć” oraz bankietom „z okazji” (promocji książki, przygotowania wystawy, recitalu). Organizował też jubileusze – zarówno dla osób indywidualnych, jak i dla grup zawodowych (palestry, aktorów, filozofów, plastyków, architektów, redakcji „Tygodnika Powszechnego” czy krakowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Niezwykle oryginalnie obchodzono również jego imieniny i urodziny. Słynne „wigilie imieninowe” świętowano w niezwykłych miejscach, m.in.: na zamku w Pieskowej Skale, na kopcu Piłsudskiego, na ulicy Floriańskiej, w restauracji Wierzynek, w Ogrodzie Botanicznym, w Lasku Wolskim, na Rynku Kleparskim, na Dworcu Głównym w Krakowie czy po prostu pod mostem Dębnickim. Przyjęcia z okazji jego urodzin wyprawiano tuż po wakacjach i zwykło się je traktować jako początek nowego sezonu kabaretowego w Piwnicy pod Baranami. Co roku w rocznicę jego urodzin odbywają się w Krakowie Koncerty dla Piotra S.

W 1981 roku otrzymał Złotą Odznakę „za pracę społeczną dla Miasta Krakowa” oraz Nagrodę Miasta Krakowa „za wytrwałe budzenie kulturalnego Krakowa”. W 1989 roku przyznano mu nagrodę za dokonania teatralne Piwnicy pod Baranami, ufundowaną przez dwóch brytyjskich pisarzy: Alana Ayckbourna i Michaela Frayna. W tym samym roku otrzymał tytuł „Man 89” „za wieloletnie zasługi w adaptowaniu strojów galicyjskich”. Był honorowym obywatelem dwóch bliskich mu miast – Mińska Mazowieckiego oraz Krakowa. W 1994 roku został jednym z pierwszych laureatów prestiżowej Nagrody Wielkiej Fundacji Kultury, przyznawanej wybitnym polskim twórcom. W 2016 roku pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski „za wybitne zasługi w działalności na rzecz polskiej kultury, za osiągnięcia w pracy artystycznej”.

Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Bibliografia

  • Benedyktowicz, Zbigniew, O święcie i świętowaniu. Rozmowa z Piotrem Skrzyneckim, „Polska Sztuka Ludowa” 1988, t. 42, z 1–2.
  • Benedyktowicz, Zbigniew: „Uciekające zdjęcia”. Rozmowa z Piotrem Skrzyneckim, „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 1992, t. 46, z. 3–4;
  • Długosz, Leszek: Pod Baranami ten szczęsny czas… Sceny i obrazy z „życia piwnicznego” w Krakowie w latach 60. i 70. XX wieku, Zysk i S-ka, Kraków 2013;
  • Kiec, Izolda: Historia polskiego kabaretu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2014;
  • Kowalczyk, Janusz R.: Wracając do moich Baranów, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2012;
  • Nawratowicz, Barbara: Kabaret „Piwnica pod Baranami”. Fenomen w kulturze PRL, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2012;
  • Olczak-Ronikier, Joanna: Piotr, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998;
  • Szałapak, Anna: Legendy i tajemnice Krakowa. Od króla Kraka do Piotra Skrzyneckiego, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Kraków 2008.

Emilia Rzeźnicka

3 zdjęcia w zbiorach :+

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji