Erwin Axer - felietony

02-01-2017
22-01-2018
Teatr
Bawimy się gdzie indziej, co innego jest naszym sumieniem, nie w teatrze się szkolimy. W końcu jaki procent ludzi w wielomilionowym, zdemokratyzowanym społeczeństwie ogląda teatr? - pisał Erwin Axer w "Kłopotach młodości, kłopotach starości".
15-01-2018
Chaplin i inni
Pech polega na tym, że wszystko już w teatrze było. Ludzie, którzy mają ochotę na zrobienie czegoś prawie całkiem nowego w tym guście jak Edison, Freud, Gagarin, dr Fleming albo Curie-Skłodowska, stanowczo nie powinni zajmować się teatrem - pisał Erwin Axer w "Kłopotach młodości, kłopotach starości".
02-01-2018
Dokąd?
Brecht nazwał kiedyś teatr, którego nie lubił, "kulinarnym". Zapewne porównywał go w myśli do czarnej kawy z likierem, strucli, pomarańczy lub melby spożytych po dostatnim obiedzie. Brecht lubił dostatnie obiady i przywiązywał - podejrzewam - sporą wagę do właściwie dobranego deseru. Od teatru jednakże wymagał czego innego. Jako krytyk, autor, reżyser w gruncie rzeczy był ascetą, purytaninem - pisał Erwin Axer w książce "Kłopoty młodości, kłopoty starości".
11-12-2017
O trudnościach nauczania aktorstwa
Trudności nauczania reżyserii są ogólnie znane. Z aktorstwem sprawa wydaje mi się trudniejsza, ponieważ aktorstwa na dobrą sprawę uczyć można. Niektóre szkoły w niektórych krajach kształcą nawet wcale nieźle przygotowanych do swego zawodu aktorów - pisał Erwin Axer w "Kłopotach młodości, kłopotach starości".
04-12-2017
Kłopoty młodości i kłopoty starości
Zawsze miałem kłopoty z wiekiem. To znaczy nigdy nie miałem tylu lat, ile mi właśnie było potrzeba. Jako trzynastoletni chłopiec, całkowicie dojrzały do wzniosłych przeżyć, musiałem się zadowolić uczuciami płatnymi. Można się domyślić, jakie to pozostawiło ślady w mojej duszy - pisał Erwin Axer w książce "Kłopoty młodości, kłopoty starości".
27-11-2017
Dwa jajka
Jesteśmy dziwnym narodem. Najgorzej chyba w świecie opłacamy naszych aktorów, ale nie pozwalamy usunąć ich z teatru, nawet kiedy bardzo źle grają. Obrzucamy ich nagrodami, ale jeśli ktoś ośmieli się obrzucić ich jajkami, zamykamy go do więzienia - pisał Erwin Axer w książce "Kłopoty młodości, kłopoty starości".
20-11-2017
O lornetce
W serwantce matki leżała teatralna lornetka. Wykładana segmencikami macicy perłowej, z długą rączką do wyciągania. Wolno mi ją było wyjmować z nabożeństwem zza szklanej witryny, kiedy podejmowałem pierwsze wyprawy na "jaskółkę" rozległej opery lwowskiej. Przecierałem ją specjalnie przyniesionym z domu zamszowym gałgankiem i od podniesienia aż do zasunięcia kurtyny ani na chwilę nie odrywałem od oczu. Lornetka była dobra i powiększała dość znacznie - wspomina Erwin Axer w książce "Kłopoty młodości, kłopoty starości".
13-11-2017
Antynomie teatralne
Źle zaczyna być wtedy, kiedy abstrakcyjne koncepcje demokratycznych albo dyktatorskich rządów zaczynają brać górę nad tym, co jest istotą sceny, i kiedy wskutek przesądów, fanaberii, intryg i zawiści teatr lepszy zostaje zastąpiony gorszym - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
07-11-2017
Przepis doskonały
Przyznaję; mam naturę sceptyczną. Życie mnie zepsuło. Porównywanie wyrobiło zgubny relatywizm. Porównywanie rozmaitych zarobków, zwłaszcza swoich i cudzych, wręcz cynizm. Postawę mam na ogół negatywną. Nie bacząc na to, że czasy wymagają ducha konstruktywnego, któremu obce są nadmierny krytycyzm, wątpliwości, niewiara, nihilizm i destrukcja. Źle. Jakaż więc radość, kiedy od czasu do czasu uda mi się dostrzec coś, co napawa szczerym optymizmem, czemu z całego serca mogę przyklasnąć. Coś, co naprawdę raduje - pisał Erwin Axer w Sprawach teatralnych.
30-10-2017
Teatry i aktorzy
W Moskwie czy w Leningradzie jest stosunkowo duża rozpiętość gaż aktorskich. Nie tylko pomiędzy najlepszymi i najmniej doświadczonymi aktorami jednego zespołu. Ten sam aktor, który otrzymuje sumę w teatrze powiedzmy drugiej kategorii (może to być zresztą bardzo dobry teatr), przeszedłszy do teatru akademickiego (może to być wcale nie najlepszy teatr) otrzyma gażę trzykrotnie wyższą. Wydawałoby się że dzięki takiemu układowi stosunków wszyscy najlepsi aktorzy powinni by zebrać się w teatrach akademickich i pierwszej kategorii. A jednak bywa inaczej - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
23-10-2017
Tekst i teatr
Są w teatrze, i podobno nie tylko w teatrze, pewne problemy "wieczne". Można je uważać za rozwiązane od niepamiętnych czasów i zarazem za nie rozwiązane. Przynajmniej nigdy nie rozwiązane do końca - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
16-10-2017
Anegdoty
Zelwerowicz miał zwyczaj opowiadania uczniom anegdot teatralnych z czasów swojej młodości. Małomównością nie grzeszył, ale nie czynił tego ani z gadulstwa, ani dla zabicia czasu. Egzekwował potem te swoje anegdoty przy końcu roku z surowością tą samą, co sceny z "Wesela" i "Fantazego". Kiedyś pamiętałem niemal wszystkie, dziś niemal wszystkich zapomniałem - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
02-10-2017
Zabawa w komórki
Rozeszły się wieści, że okres względnej stabilizacji stanowisk dyrektorskich ma się ku końcowi i że wchodzimy w nowy etap kontredansu. Skoro dzieje się źle w duńskim państwie teatralnym, cóż łatwiejszego dla osób odpowiedzialnych za losy teatru, cóż efektowniejszego, jak pozmieniać dyrektorów? Tu połączyć, tam rozdzielić, tu zaoszczędzić (pozornie), tam wydać (realnie). Tego przenieść, tamtego wynagrodzić, owego (karnie) zdymisjonować. I efektownie, i łatwo, i radykalnie - pisał Erwin Axer w "Sprawach Teatralnych" w 1963 roku.
25-09-2017
O reżyserii
Reżyseria nie jest zawodem niezbędnym w teatrze. Reżyseria właściwie nie jest w ogóle zawodem. Jest umiejętnością aranżowania przedstawień teatralnych, w których twórczą rolę odgrywają niejednokrotnie inni; autor, dekorator i przede wszystkim aktor - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
18-09-2017
Próby
Niektórzy powiadają, że pracując wolno można przyzwoicie zrobić każde przedstawienie. Niezupełna to prawda. Szybko robić jest i łatwiej, i trudniej - pisał Erwin Axer w "Spawach teatralnych".
11-09-2017
Notatki o aktorach
Czasami tragicy marzą o rolach komicznych. Częściej bywa odwrotnie. Realizacja marzeń nie raz i nie dwa niesie ze sobą zarodek klęski - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
04-09-2017
Pochwała niezadowolenia
U źródeł twórczości teatralnej nie może być pogody i ducha. Gdzie zaczyna się pogoda ducha, tam kończy się teatr. Teatr powstaje ze złości, z gniewu, z namiętności, z rozpaczy - z niezadowolenia. Tylko taki teatr krwią pisany może bawić, cieszyć, wzruszać, zaciekawiać, pobudzać, uczyć, podnosić (na duchu), krzewić itd., itp., itp. Tylko taki teatr jest zdrowy dla nas i dla was, i dla mas. Jak upust krwi - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
29-08-2017
O Warszawskiej Improwizacji
Wóz Tespisa przymierzony z rydwanem państwa! [...] Wszystko sprowadza się do pytania, czy państwo zechce zrozumieć, że naród żyje w rzeczywistości wspaniałym życiem tylko wtedy, gdy ma intensywne życie urojone. (Giraudoux)
28-08-2017
Czy teatr stał się nudny?
Jest sierpień i nikt, i nic nie zmusza nas do chodzenia do teatru. Jeżeli koniecznie musimy się torturować wzajemnie, jest tyle innych sposobów, znacznie milszych - pisał Erwin Axer w "Sprawach teatralnych".
21-08-2017
Perspektywy
Olimp scentralizowanej kultury doskonale rozumiał, czym grożą poważniejsze zmiany w źle funkcjonującym, ale dobrze obmyślonym systemie zarządzania scenami; czym grozi częściowe chociażby usamodzielnienie scen pod względem organizacyjnym, oparte na zasadzie jakiej takiej niezależności gospodarczej, jakiej takiej kalkulacji handlowej: zależnością od kasy, niezależnością od centralnego mocodawcy. Zależnością od tęsknot, gustów, upodobań, krótko mówiąc od żądań publiczności - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
14-08-2017
Z zapisków Ben-Akiby
Zbyt często, zdaje się, narzekamy na niegodności życia, zapominając o tym, że wszystko już było i co się nam przydarza, zdarzało się innym, nieraz w dotkliwszej postaci. Rozpamiętywanie rozmaitych przykrości, które przytrafiły się naszym przodkom i poprzednikom, bywa czynnością pożyteczną, bo łagodzącą skutecznie własne cierpienia. Wie o tym doskonale propagandzista, który nigdy nie omieszka obok szarego "dzisiaj", obok złocistoróżanego "jutro", postawić obrazu czarnej, koszmarnej przeszłości - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny", w 1956 roku.
25-07-2017
Wspomnienie
Michał Melina miał rozliczne talenty i zdolności. Był aktorem, dyrektorem teatrów, dziennikarzem, reżyserem dramatycznym i specjalistą reżyserii radiowej, wytrawnym człowiekiem interesu, niepoprawnym gawędziarzem, ostrożnym i przewidującym politykiem, filozofem po trosze. Nade wszystko jednak był mędrcem - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
17-07-2017
Wielki człowiek do małych interesów, czyli w Gdańsku i gdzie indziej
Do pewnego teatru w Warszawie przyszedł razu jednego sam premier. Usiadł sobie z żoną w trzecim rzędzie i siedział czekając, aż się rozpocznie przedstawienie - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
10-07-2017
Do Obywatela Ministra Kultury i Sztuki
Wielce Szanowny Panie Ministrze! Na wstępie pragnę Pana przeprosić za nietakt. Od kilku miesięcy toczy się w prasie polskiej żywa dyskusja o moralności, polityce, ideologii. Panuje wysoki ton. A ja chciałbym zająć uwagę Pana sprawami finansowymi. Po prostu pomówić o pieniądzach. To przykre - pisał roku Erwin Axer w "Listach ze sceny".
03-07-2017
Okrutne ale prawdziwe
Młody aktor drugi rok stąpający po deskach scenicznych pojawia się w gabinecie dyrektora z żądaniem podwyżki. Motywy? Jego "rocznik" otrzymał już awans. Koledzy, którzy razem z nim opuścili podwoje szkoły, pobierają niemal wszyscy wyższe uposażenie. On jeszcze pozostał. Sprawa jest chyba jasna Sukcesy, porażki, talent lub jego brak, bezczynność czy liczne role to wszystko nie ma większego znaczenia. Termin nadszedł i należy się awans. Jak na poczcie - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
26-06-2017
Plany repertuarowe
Od niepamiętnych czasów, na długo przed erą planowania w przemyśle i rolnictwie, istniały plany repertuarowe dyrektorów teatrów - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
12-06-2017
Jeden czy sto
Każdy z nas nosi w sobie obraz teatru. Czasem ten sam przez całe życie, czasem zmieniający się z latami. Próbujemy realizować nasz ideał. Udaje się lub nie. Borykamy się z okolicznościami, z ludźmi, z samymi sobą - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
05-06-2017
Wydział Reżyserii
Kształcenie reżyserów w sposób systematyczny, "szkolny", jest rzeczą niezmiernie trudną. Kiedyś w naszych rozważaniach zapytywaliśmy, czy w ogóle możliwą. Bardzo niewiele państw próbowało tworzyć szkoły reżyserskie. W Polsce szkołę taką stworzył w roku 1934 Leon Schiller idąc za wzorem radzieckiego GITIsu. Rozwój wypadków późniejszych był właściwie paradoksalny - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
29-05-2017
Teatr czy sprawiedliwość?
Któż ośmieli się twierdzić, że Kamiński, Zelwerowicz, Osterwa, Schiller lub Jaracz to byli ludzie "sprawiedliwi"? Nie: wymagający, gwałtowni, stronniczy w sądach, despotyczni w aprobacie i nienawiści, ale właśnie "sprawiedliwi". Nie byli nimi na pewno w tym sensie, w którym używają dzisiaj słowa "sprawiedliwość" członkowie zespołów aktorskich na swoich zebraniach, wiecach i naradach - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
23-05-2017
Mieszaniny obyczajowe
Każdy z nas spotkał się niejednokrotnie ze znanym poglądem, w myśl którego najwolniej gra się w teatrze rosyjskim, najszybciej we francuskim, w polskim zaś pośrednio między jednym a drugim, zgodnie mniej więcej z położeniem geograficznym. W Chinach, jak wiadomo, przedstawienia przeciągają się na dzień cały, w Związku Radzieckim trwają do pięciu godzin, u nas trzy najwyżej, jako że po dziesiątej najbardziej entuzjastyczna publiczność spieszyć poczyna do tramwajów i kolejek dojazdowych, w Paryżu zaś nerwowi Francuzi wychodzą nawet po pierwszym akcie ("Zemsty") z chwilą, gdy przerwa zaczyna przekraczać trzy kwadranse - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
15-05-2017
W Kłaju i w Paryżu
Od kilku lat rozlega się z wielu stron wołanie o "rozmaitość" w teatrze. Głównie - w większej mierze niż o rozmaitości repertuaru - mówi się o pożądanej rozmaitości stylów, wyrazu inscenizacyjnego, form plastycznych - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
08-05-2017
Sprawiedliwość dziejowa
Mieszkaliśmy wtedy w mieście Halberstadt w środkowych Niemczech, sześćdziesięciu uwolnionych jeńców z powstania. Z okien pięknego domu, który zajęliśmy prawem kaduka - mieściła się w nim przedtem ochronka - rozciągał się widok na niewielki plac staromiejski i zaraz dalej na folwarczek, w którym uderzał oczy widok gęsi i kaczek kąpiących się w ogromnej kałuży - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
24-04-2017
Publiczność
Pokolenie, do którego mam zaszczyt należeć, zostało wychowane w przekonaniu, że zagadnienie publiczności jest zagadnieniem wstydliwym, że należy ono do rejestru tych spraw, o których myśleć, a w każdym razie mówić nie należy. Niechaj zajmują się publicznością dyrektorzy teatralni, niech frekwencja lub jej brak spędza sen z powiek administratorskich, my, artyści, wyżsi jesteśmy ponad te zmartwienia. Gdzieś tam w codziennej praktyce aktorskiej trwają dalej drobne, egoistyczne kłopoty. Grać czy nie grać postać wysoce niesympatyczną? Czy utracę z tej przyczyny moją publiczność? A w tej roli? Czy nie wydam się starą? Czy moi wyznawcy nie pomyślą, że zmieniłam emploi? Albo że przeszedłem na epizody? - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
18-04-2017
Zalety nie-wychowania
Wiele jest rodzajów wychowania: dworskie, rycerskie, złe, "spod Verdun", sportowe, delikatne, żołnierskie i inne. Chcemy mówić o tzw. "dobrym" wychowaniu. Nie w aspekcie wieczności ani pod kątem przemian w toku dziejów, a tylko w związku z dziedziną teatru. I to zresztą byłby zakres nazbyt szeroki dla naszego pióra. A więc tylko o użyteczności wychowania w życiu aktorskim, w życiu zawodowym aktora, na scenie - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
03-04-2017
Anegdoty o Schillerze
Schiller nie oszczędzał aktorów grających w jego reżyserii. Pewnego razu bardzo źle wyraził się o aktorze Y. Zapytany przez uczniów, dlaczego Y jest złym aktorem, odrzekł: "Bo źle przedstawia na scenie" - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
27-03-2017
Prawda i złudzenie
Od pewnego czasu pisanie o mankamentach naszego teatru przestało być jakąkolwiek przyjemnością - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
20-03-2017
Realizm, prawda, odkrycia
W "Nocy listopadowej" bogowie, jak wiadomo, zmieszali się ze śmiertelnymi. Spotykają się z nimi w przedsionkach i na ulicach. Ich działania się krzyżują. Głosy ludzkie mieszają się z głosami Olimpijczyków - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
15-03-2017
Oklaski
Dzisiaj aktorom nie zależy na oklaskach, a jeżeli nawet zależy, to muszą się obywać bez nich lub też obchodzić stosunkowo znikomą porcją. Wskutek tego przyzwyczaili się gardzić wdzięcznością narodu, która się nie objawia w czynach. "Służymy ideom wyższym - powiadają - i gardzimy niższymi formami okazywania nam podziwu." - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
06-03-2017
Zegarek Zelwera
Wszędzie tam, gdzie są aktorzy przestrzegający ślepo paragrafów dyscypliny aktorskiej, wszędzie tam mogą powstawać zespoły i teatry. Tam, gdzie cichnie tykanie Zelwerowego zegarka, rozpadają się zespoły, a teatry giną - pisał Erwin Axer w Listach z teatru.
27-02-2017
Światopogląd aktora
W procesie o kolaborację, toczonym przed laty przeciwko - niewielkiego zresztą kalibru - aktorowi, zeznawał świadek obrony, również aktor. Wystąpił on z twierdzeniem, że zawód sceniczny, polegający na wcielaniu się w coraz inne postaci o coraz to innej moralności, przytępia poczucie etyczne aktora, a zatem w jego pojęciu oskarżony nie całkowicie odpowiada za popełnione czyny - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
20-02-2017
Małżeństwo z musu
Przyznaję, że teatr radiowy uważam za dziedzinę sztuki dotkniętą kalectwem. Radio odznacza się poza wieloma wadami tysiącem zalet, to prawda; nie stworzyło ono jednak nowej dziedziny sztuki aktorskiej - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
13-02-2017
Marzenie i rzeczywistość
Od szeregu lat, na egzaminach szkół dramatycznych, na egzaminach eksternistów aktorskich bywa, że kiedy pojawia się na sali szczególnie uwarunkowany kandydat lub wyjątkowo piękna kandydatka, profesorowie krzywią się z widocznym zniechęceniem i nieodmiennie są zdania, że oto zetknęli się z ucieleśnionym banałem. Podejrzenia o brak zdolności charakterystycznych, zarozumialstwo, brak kwalifikacji do współczesnego repertuaru są na porządku dziennym - pisał w 1955 roku Erwin Axer w Listach ze sceny.
06-02-2017
Żelazny repertuar oraz dodatek
Słabe spektakle znikają po pewnym czasie z afisza, a sukcesy teatru, dzieła, które stały się jego fundamentem, trwałym wykładnikiem wartości zespołu, żyją w chwale przez długie lata, pieczołowicie hodowane i pielęgnowane, zasilane od czasu do czasu nową kreacją aktorską, otoczone nieustanną opieką reżyserską - pisał w "Listach ze Sceny" Erwin Axer.
30-01-2017
O kontynuacji systemu Stanisławskiego
Zdaje mi się, że słowo "system" spowodowało pewne nieporozumienia. Stanisławski używa go mówiąc o rezultatach swoich przemyśleń sformułowanych w piśmie, jak i przede wszystkim w związku ze swoją praktyką sceniczną. Przyjęło się mówienie o "systemie" pisał Erwin Axer w kolejnym Liście ze sceny.
28-01-2017
Kolejny felieton Erwina Axera w poniedziałek
W najbliższy poniedziałek zapraszamy do lektury kolejnego felietonu Erwina Axera z "Listów ze sceny", pt. "O kontynuacji systemu Stanisławskiego".
23-01-2017
Napoleon a realizm
Napoleona cytuje się w różnych okolicznościach i z różnych okazji. Stosunkowo rzadko w związku z teatrem. Wiadomo, że w czasie jednej ze swoich kampanii znalazł czas na ułożenie dla Comédie Française statutu, który obowiązuje po dzień dzisiejszy - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
16-01-2017
Próba czytana
Reżysera "nowoczesnego" rozpoznawano niemal po sposobie prowadzenia próby czytanej lub - jak nie bez powodu mówiono - analitycznej. Reżysera "konserwatywnego" - po wzgardliwym stosunku do tej formy pracy scenicznej - pisał Erwin Axer w "Listach ze sceny".
12-01-2017
Aktorskie lata
Nie było chyba czasu bardziej bezlitosnego dla młodości aktora niż dzisiejszy. Żaden czas nie pożerał przemijających lat młodości zachłanniej. Żaden baczniej nie wydobywał na światło rampy pierwszych zmarszczek. Żaden nie spędzał tak wcześnie z desek scenicznych "amantek" i "amantów", nie zmuszał tak bezwzględnie do zmiany ulubionych ról, do zapisania się w szeregi "charakterystycznych" aktorów - pisał Erwin Axer w Listach ze sceny.
02-01-2017
Twórca czy odtwórca
Oto jest pytanie. Padało nieraz przy różnych okazjach i nieraz odpowiedź stawała się przyczyną burzliwej dyskusji - fragment książki Erwina Axera "Listy ze sceny".
02-01-2017
Pamięć
Dziś u nas pierwsza odsłona projektu upamiętniającego życie i dorobek Erwina Axera. Przez cały rok 2017 trwać będzie cykl różnorakich wydarzeń organizowanych przez Teatr Współczesny, Teatr Narodowy i Instytut Teatralny, poświęconych legendarnemu twórcy.

Osoby

Linki
Erwin Axer w Encyklopedii Teatru Polskiego